به گزارش صراط به نقل از مبلغ، در دعاهای مختلف، القاب متعددی برای امام زمان(عج) ذکر شده است، ضمن بررسی این القاب، تحلیل و تفسیر آنها و همچنین وجه تسمیه آنها، گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام والمسلمین مرتضی عباسی، متخصص حوزه مهدویت در همدان و عضو هسته علمی مؤسسه کلامی احیای همدان کرده ایم، که مشروح آن را در زیر می‌خوانیم:
در رابطه با القاب و صفات امام زمان (عج) توضیح دهید.
بنابر روایت ایکنا، برای امام مهدی(عج) بیش از ۳۰۰ لقب ذکر شده که هر یک بر بُعد خاصی از شخصیت و ویژگی‌های اخلاقی و روحی آن حضرت دلالت دارد. از جمله آنها می توان به مهدی، منصور، قائم، حجتالله، صاحب‌الامر، خلف صالح، بقیةالله، منتقم، موعود، خاتمالاوصیا، داعی، باسط، ثائر، صاحبالزّمان، ولیالله، خلیفة الرّحمان، برهان، سیّد و منتظر اشاره کرد.
معنای مهدی و قائم القاب معروف امام زمان(عج) چیست؟
تمام این عناوین و اوصاف به طور خاص در مورد حضرت مهدی(عج) وارد شده، اگرچه بسیاری از آنها در مورد سایر امامان بزرگوار اسلام نیز می‌تواند مصداق داشته باشد. برخی از این القاب و اوصاف مشهور عبارتند از مهدی که یکی از مشهورترین نام‌های حضرت است.
امام باقر(ع) درباره دلیل نامگذاری آن حضرت به این اسم، می‌فرماید «... قائم آل محمد(عج) را به این دلیل، مهدی می‌نامند که او، مردم را به آن دسته از اموری که برایشان پوشیده است، هدایت خواهد کرد.» حضرت صادق(ع) نیز در این‌باره می‌فرماید «... به آن حضرت، مهدی گفته‌اند؛ زیرا او مردم را به امری که آن را گم کرده‌اند، هدایت می‌کند.»
یکی دیگر از القاب ایشان قائم است. امام رضا(ع) در تبیین دلیل این نامگذاری، می‌فرماید «... حضرت صاحب‌الامر(عج) را قائم نامیده‌اند، چون او، به حقّ، قیام خواهد کرد.» شیخ صدوق در «کمال‌الدین» نقل می‌کند که «صقر بن دلف»، گفت: روزی از حضرت امام محمدتقی(ع) پرسیدم یابن رسول‌الله، چرا فرزند امام عسکری(ع) را قائم نامیدند؟! آن حضرت فرمود «... برای اینکه او اصل امامت را پس از فراموش شدن و رویگردانی بیشتر مردم از آن، دوباره مطرح خواهد ساخت.»
منتَظَر نیز دیگر لقب انتصابی ایشان است. از امام جواد(ع) روایت شده است که حضرت مهدی(عج) را منتظَر می‌نامند؛ چون دوران غیبت برای وی، بسیار طولانی خواهد بود. مخلصان امت با وجود طولانی شدن این دوره، ظهور او را انتظار خواهند کشید، ولی شک کنندگان، دچار تردید خواهند شد و او را انکار خواهند کرد. همچنین آن حضرت را منتظِر نیز نامیده‌اند؛ زیرا وجود مبارک امام زمان(عج) همواره در حال انتظار به سر می‌برند، تا اجازه قیام و ظهورشان از سوی خداوند متعال صادر شود. آنگاه ستم را از زمین بزدایند و آن را از عدل و داد پُر سازند.
حجت‌اللّه عنوان دیگر ایشان است، در دسته‌ای از روایات و ادعیه، امام عصر(عج) را حُجّت یا حجّة‌اللّه نامیده‌اند. درباره دلیل این نامگذاری، نظرهای گوناگونی بیان شده است. از جمله گفته‌اند: خداوند تبارک و تعالی به وسیله آن حضرت بر بندگانش، اتمام حجّت می‌کند و به همه پرسش‌ها و شبهه‌های آنان پاسخ می‌دهد. به گونه‌ای که در سرپیچی از حق، برای هیچ‌کس، بهانه‌ای باقی نخواهد ماند. برخی نیز گفته‌اند امام زمان(عج) حجة‌اللّه است؛ به این معنی که حکومت الهی بر همه خلایق، به دست آن حضرت تحقق خواهد یافت.
از جمله القاب امام زمان(عج) بقیة‌اللّه است که در قرآن کریم نیز آمده است، این لقب به چه معناست؟
بقیّة‌اللّه لقب دیگر ایشان است، از جمله لقب‌های امام زمان(عج)، بقیّة‌اللّه است. درباره نامیده شدن آن حضرت به این لقب، دیدگاه‌های گوناگون، مطرح شده است؛ برای مثال، گفته‌اند: این تعبیر، واژه جامع و کامل است که شخصیت و عظمت آن حضرت را بیان می‌کند؛ زیرا آن حضرت، وارث آدم و یادگار کسی است که ملائکه بر او سجده کردند و همه موجودات در برابر او سر تسلیم فرود آوردند.
همچنین گفته‌اند چون آن حضرت قیام کنند، به کعبه تکیه می‌دهند و نخستین آیه‌ای که به زبان جاری خواهند ساخت، این است «بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ ۚ وَمَا أَنَا عَلَیْکُمْ بِحَفِیظٍ اگر مؤمن باشید، بقیّة‌اللّه برای شما از هر چیز دیگر، بهتر است»(هود / آیه ۸۶). آنگاه خواهد فرمود منم بقیة‌اللّه و حجت الهی و خلیفه او برای شما. از آن پس، هرکس که به ایشان سلام کند، از عبارت السّلام علیک یا بقیّة‌اللّه فی ارضه استفاده می‌کند.
یکی دیگر از ویژگی‌ها و صفات صاحب الزمان(عج) انتقام گرفتن از ظالمان است، در این‌باره بگویید.
«منتقِم» از دیگر لقب‌های حضرت مهدی(عج) است. حضرت رسول اکرم(ص) در این‌باره فرمودند: از جمله اوصاف مهدی آل محمّد(عج) این است که انتقام مظلومان را از ستمگران خواهد گرفت. افزون بر این، خود امام عصر(عج) به احمد بن اسحاق نوشتند: من از دشمنان خداوند، انتقام خواهم گرفت.
«موعود» نیز یکی از نام‌های مشهور آن حضرت است که تقریبا در همه ادیان آسمانی به آن معروف است. امام سجاد(ع) در تفسیر آیه وَ ما تُوعَدُون، دلیل این نام گذاری را چنین بیان می فرمایند: مقصود، قیام قائم آل محمد(ص) است که وعده ظهور او به همه پیامبران و امت‌های گذشته داده شده است. بنابراین، در زیارت آن حضرت آمده است: سلام بر آن مهدی که خداوند وعده داده است که به واسطه او بین همه مردم، وحدت و یکپارچگی ایجاد کند.
«غائب»، از جمله لقب‌هایی که برای مهدی موعود(عج) ذکر شده لقب غائب است. غائب یعنی غیرظاهر. آنگاه که ستم پیشه‌گان ظلمت پرست، نورانیت دوازدهمین حجت بر حق الهی را تاب نیاوردند و با یورش به منزل امام عسکری(ع) در صدد برآمدند تا منجی عالم بشریت را به قتل برسانند، خداوند متعال به قدرت و حکمت لایزال خویش، زمینه غیبت آخرین حجتش را فراهم ساخت تا با حفظ جان باقی مانده سلسله امامت و سلاله نبوت نعمت خود را بر انسان‌های ستمدیده کامل کند. از آن روز غیبت مصلح بزرگ بشر آغاز شد و امام دوازدهم هم از این رو به امام غائب معروف شد.
در زمینه لقب «فارس‌الحجاز» نیز توضیح بدهید.
فارس الحجاز نیز از القاب ایشان است. کلمه «فارِس» به کسر حرف «را» و بروزن «فاعِل»، در زبان عربی و نیز در زبان فارسی، اسم صفت است؛ و جمع آن، «فُرْسان» و «فَوارِسْ» است؛ دانشوران لغوی معانی متعددی را برای آن ذکر کرده‌اند؛ از جمله اسب‌سوار، سوار بر اسب، دلیر جنگ‌جو و جنگاور». در طول تاریخ، افراد زیادی نامشان «فارِسْ» (به کسر «را») بوده است.
در میان اصحاب ائمه(ع) و دانشوران مسلمان عم از ایرانی و غیر ایرانی، افراد سرشناسی بوده‌اند که نامشان «فارِس» بوده است. برای نمونه «فارِسِ ابن حاتم بن ماهویه قزوینی»؛ که از اصحاب امام دهم(ع) بود؛ ولی وی بواسطه اظهار غُلُوّ و فساد، مورد لعن و طرد امام(ع) قرار گرفت.
با جست‌وجوی فراوانی که صورت پذیرفته، مشخص شد که در هیچ یک از کتب حدیثی و تاریخی معتبری که در بردارنده نام‌ها، اوصاف، و القاب امام زمان(عج) هستند، از تعبیر وصفی «فارِس»، به عنوان لقب آن بزرگوار یاد نشده است؛ البته در برخی از متون نگارش یافته در باب توسل به امام زمان(عج)، شاهد نقل تعبیر ترکیبی «فارِسُ الحجاز» (سوارکار حجازی) در خطاب به آن حضرت هستیم.
از جمله برخی به نقل از کتاب «الأمان» تألیف «سید ابن طاووس» آورده‌اند به وقت متوسل شدن به امام زمان(عج) چنین بگویید «یا فارس الحجاز؛ ادرکنی ادرکنی. یا ابا صالح المهدی؛ ادرکنی ادرکنی. یا ابا الحسن؛ ادرکنی ادرکنی».
«وجه‌الله» مظهر جمال و جلال خدا، سمت و سوی الهی که اولیای حق رو به او دارند، باب‌الله: «دروازه» همه معارف الهی، دری که خدا جویان برای ورود به ساحت قدس الهی، قصدش می‌کنند، «نورالله» نور خاموشی‌ناپذیر خدا، ظاهرکننده همه معارف و حقایق توحیدی، مایه هدایت ره‌جویان، «سلالة النّبوّة» فرزند نبوت، باقیمانده نسل پیامبران، «عین الحیوة» چشمه زندگی، منبع حیات حقیقی، «صاحب الزّمان» اختیاردارِ زمانه، فرمانده کل هستی به اذن حق، «ناموس‌العصر» نگهدارنده زمان، کیان هستی دوران، «نظام الدین» نظام بخش دین و «یعسوب المتقین» پیشوای متقین نیز از دیگر القاب ایشان است که به صورت مختصر بیان شد.
