توافق موقت تهران - واشنگتن شکننده است

به گزارش پایگاه خبری صراط به نقل از جماران، تفاهم نانوشته میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا به سوژه روز بسیاری از رسانه‌های داخلی و خارجی تبدیل شده است. ان بی سی نیوز در گزارشی در این باره نوشته است:

نشانه‌های بسیاری وجود دارد مبنی بر اینکه هم ایران و هم ایالات متحده در هفته‌ها و ماه‌های اخیر گام‌هایی برای کاهش تنش برداشته‌اند، اگرچه این پروسه را می‌توان آزمایشی خواند و شاکله توافق برای این تنش زدایی می‌تواند به راحتی فرو بریزد.

مقامات غربی و تحلیلگران منطقه‌ای به کاهش اندک سرعت ایران در غنی سازی اورانیوم ۶۰ درصد، کاهش حملات گروه‌های مورد حمایت ایران به نیرو‌های آمریکایی در عراق و سوریه، افزایش صادرات نفت ایران و توافق مبادله زندانیان که به نظر می‌رسد نزدیک به اتمام است، اشاره می‌کنند.

اریک بروئر، مقام سابق اطلاعاتی ایالات متحده که در زمینه منع اشاعه هسته‌ای کار می‌کند در این باره می‌گوید: «به نظر می‌رسد تنش‌زدایی محدود و آزمایشی میان دو کشور در جریان است. اما دلایل و محرک‌های بسیاری وجود دارد که می‌تواند این روند را تخریب کرده و ناتمام بگذارد. آینده این پروسه مشخص نیست.»

دو منبع آگاه به این موضوع به شرط محفوظ ماندن اسامی به ما می‌گویند: گرم شدن نسبی روابط هرچند محدود و شکننده است نتیجه تفاهم بین دو دولت برای اجتناب از بحران در ماه‌های آینده طراحی شده است، در حالی که در‌ها را برای مذاکرات احتمالی بر سر برنامه هسته‌ای ایران باز نگه می‌دارد.

فایده این سیاست موقت برای ایالات متحده چیست؟ برای کاخ سفید، چنین ترتیباتی زمان می‌خرد و از رویارویی احتمالی تهران و واشنگتن در طول مبارزات انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴ جلوگیری می‌کند. برای تهران این توافق موقت، فرصتی برای تنفس موقت از تحریم‌های گسترده‌تر آمریکا و تمرکز بر مشکلات داخلی خود فراهم می‌کند.

مقامات ایالات متحده بار‌ها تاکید کرده اند که هیچ «معامله»‌ای بین تهران و واشنگتن وجود ندارد. هر گونه توافق رسمی منجر به الزام اجرای قانون ایالات متحده می‌شود که کنگره را ملزم به تصویب هرگونه توافق جدید با ایران می‌کند.

یکی از نشانه‌های کاهش تنش بین ایران و ایالات متحده، کاهش تبادل آتش میان نیرو‌های آمریکایی و نیرو‌های مورد حمایت ایران در عراق و سوریه است که در گذشته دولت بایدن را به انجام حملات هوایی واداشت.

مایکل نایتز، تحلیلگر مؤسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک، می‌گوید: «نیرو‌های مورد حمایت ایران در کشور‌هایی مانند عراق و سوریه بسیار کندتر عمل می‌کنند. آن‌ها این روز‌ها اغلب مستقیماً با نیرو‌های آمریکایی رو به رو نمی‌شوند.

سرلشکر متیو مک فارلین که در آن زمان بر نیرو‌های تحت رهبری آمریکا در عراق و سوریه نظارت می‌کرد، ماه گذشته به خبرنگاران گفت که به مدت ۱۱۰ روز هیچ حمله‌ای از سوی شبه نظامیان مورد حمایت ایران به پایگاه‌های آمریکا در سوریه و حمله‌ای به نیرو‌های ائتلاف در پایگاه‌های عراق به مدت ۱۴ ماه صورت نگرفته استو

در مورد برنامه هسته‌ای ایران، تهران تصمیم گرفته است که کار غنی‌سازی ۶۰ درصد خود را اندکی کند کند، اگرچه ذخایر مواد شکافت‌پذیر هسته‌ای آن همچنان در حال افزایش است. به گفته دو منبع آگاه با گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران سرعت غنی‌سازی اورانیوم خود را تا خلوص ۶۰ درصد تنها یک قدم با عیار ۹۰ درصدی مورد نیاز برای ساخت سلاح هسته‌ای فاصله دارد، کاهش داده است.

کارشناسان معتقدند که این اقدام به عنوان یک سیگنال سیاسی عمل می‌کند، اما نشان دهنده هیچ پیشرفتی در جهت محدود کردن پتانسیل ایران برای ساخت بمب اتمی نیست. ایران اکنون اورانیوم با درجه نزدیک به تسلیحات کافی برای ساخت حداقل سه سلاح هسته‌ای و یک انبار اورانیوم غنی‌شده با ۲۰ درصد برای توسعه بیشتر توانمندی خود دارد.

هنری روم، از مؤسسه واشنگتن می‌گوید: «تحول رخ داده در غنی سازی ایران از حیث خطر هسته‌ای چیز زیادی را تغییر نمی‌دهد. ایران در یک حوزه از سرعت کار کاسته، اما می‌تواند این کاهش را در حوزه‌های دیگر جبران کند و این نکته را باید در نظر داشت که هنوز تغییری در برنامه کلی فعالیت‌های هسته‌ای ایران صورت نگرفته است.

گرچه تحریم‌های ایالات متحده همچنان به اعمال فشار بر اقتصاد ایران ادامه می‌دهد، صادرات نفت تهران در سال جاری به طور پیوسته افزایش و در ماه اوت به حدود ۱.۸۵ میلیون بشکه در روز رسیده است. درآمد نفتی که عمدتاً حاصل صادرات به چین و سایر مشتریان آسیایی است، به سرپا نگه داشتن اقتصاد ایران کمک می‌کند.

منتقدان در واشنگتن دولت بایدن را متهم کرده اند که اجرای تحریم‌های نفتی را برای کاهش تنش با ایران سست کرده است. مقامات ایالات متحده در اظهارنظر‌های عمومی هرگونه تسهیل در اجرای تحریم‌ها را رد کرده اند. تنها یک حادثه در تنگه هرمز، شریان حیاتی برای تجارت جهانی و محموله‌های نفت، می‌تواند آغازگر بحران دیگری با ایران باشد و به هر چشم‌انداز کاهش محدود تنش‌ها پایان دهد.

هنوز مشخص نیست که آیا واشنگتن و تهران تعهدات قاطعی در مورد امنیت محموله‌های نفتی در خلیج فارس داده اند یا خیر، از جمله اینکه آیا مقامات ایالات متحده به دستور توقیف نفتکش‌هایی که ادعا می‌شود نفت قاچاق ایران را حمل می‌کنند، ادامه می‌دهند یا خیر. توقیف‌های قبلی ایالات متحده باعث انتقام‌جویی شده و ایران در واکنش به آن نفت‌کش‌ها را در خلیج فارس تصرف کرده یا برای آن‌ها دردسر‌هایی ایجاد کرده است.

علی واعظ از گروه بین المللی بحران می‌گوید: «به نظر نمی‌رسد بعد دریایی در این تفاهم گنجانده شود. این یک نقطه تنش است که می‌تواند کل این تفاهم تنش زدایی را از بین ببرد.»

مقامات ایالات متحده در سال جاری نزدیک به یک میلیون بشکه نفت ایران را که گفته می‌شود به مقصد چین در کشتی سوئز راجان، یک نفتکش با پرچم جزایر مارشال، بوده مصادره کرده اند. ایران در تلافی این اقدام در بهار گذشته دو تانکر نفت را در نزدیکی تنگه هرمز توقیف کرد.

در همین حال، مقامات آمریکایی امیدوارند که توافق مبادله زندانیان با ایران ظرف چند روز به پایان برسد و آزادی پنج شهروند آمریکایی راه را برای دیپلماسی بیشتر با ایران باز کند.

بر اساس این قرارداد، پنج آمریکایی بازداشت شده در ایران در ازای پنج ایرانی بازداشت شده در ایالات متحده آزاد می‌شوند و تهران به حدود ۶ میلیارد دلار درآمد نفتی که در بانک‌های کره جنوبی مسدود شده، دسترسی پیدا می‌کند.

این پنج زندانی آمریکایی به عنوان اولین گام در توافق مبادله در حبس خانگی قرار گرفته اند، در حالی که وجوه در کره جنوبی به ارز‌های مختلف تبدیل شده و به بانک مرکزی قطر منتقل می‌شود. این وجوه فقط برای خرید غذا، دارو یا سایر اهداف بشردوستانه مجاز توسط تحریم‌های ایالات متحده استفاده می‌شود.

به گفته کارشناسان، تبادل زندانیان و تنش‌زدایی آشکار بین دو کشور می‌تواند امکان تجدید مذاکرات هسته‌ای بین ایران و قدرت‌های جهانی را احتمالاً در ماه جاری یا در اکتبر فراهم کند. به گفته کارشناسان نه تهران و نه واشنگتن آمادگی ندارند با انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در نوامبر ۲۰۲۴ وارد مذاکرات اساسی شوند، اما دو طرف ممکن است بتوانند در مورد خطوط بالقوه یک توافق در آینده بحث کنند. تلاش‌ها برای احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، معروف به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، سال گذشته پس از ماه‌ها مذاکره با شکست مواجه شد.

کندی اخیر ایران در کار غنی سازی گام نسبتا مثبتی است، اما دولت جو بایدن باید در مذاکرات آینده با ایران برای نظارت و بازرسی‌های بیشتر توسط آژانس انرژی اتمی سازمان ملل متحد بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران فشار بیاورد تا مطمئن شود جامعه بین المللی تصویر روشنی از فعالیت‌های هسته‌ای تهران دارد.

کلسی داونپورت، مدیر بخش منع اشاعه در اندیشکده انجمن کنترل تسلیحات با اشاره به اینکه دولت بایدن باید بر نظارت بیشتر و دسترسی بیشتر تمرکز کند می‌گوید: این سیاست اطمینان بیشتری را ایجاد می‌کند که ایران موادی مانند سانتریفیوژ‌ها را به یک تاسیسات مخفی منتقل نمی‌کند.»

ایران هنوز دسترسی آژانس بین المللی انرژی اتمی به ضبط‌های دوربین‌های ویدئویی در برخی از سایت‌های هسته‌ای را فراهم نکرده است و به بازرسان سازمان ملل اجازه بازدید از برخی سایت‌های برنامه هسته‌ای خود را، از جمله سایت جدیدی که برای ساخت سانتریفیوژ‌ها استفاده می‌شود، نداده است. ایران می‌گوید که پروژه هسته‌ای اش صرفا برای اهداف غیرنظامی و صلح آمیز است و هدفش ساخت سلاح هسته‌ای نیست.