گیاهان مخزن وسیعی از ترکیب‌های فعال بیولوژیکی مانند ترکیبات ضد دردی، ضد التهابی، ضد دیابت، ضد سرطان، آنتی‌اکسیدانی و ضد میکروبی هستند. این خواص مربوط به متابولیت‌های ثانویه ازجمله پلی فنول‌ها، فلاونوئیدها، آلکالوئیدها، ترپنوئیدها، کارتنوئیدها، کومارین‌ها و کورکومین‌ها هستند که با آزمایشات دقیق نیز تایید شده‌اند.
به گزارش فرارو، چای کوهی گیاهی از تیره نعناع و بومی کشور ایران است که خواص دارویی فراوانی دارد. تاکنون ۷۹ ترکیب از اسانس چای کوهی شناسایی شده است که هر کدام اثربخشی درمانی منحصربه فردی دارند. در ادامه این مطلب قصد داریم به معرفی این گیاه دارویی و فواید آن بپردازیم.
چای کوهی با نام علمی Stachys lavandulifolia و از خانواده Lamiaceae گیاهی معطر و دارویی است که در طب سنتی ایران جایگاه ویژه‌ای دارد. این گیاه علفی از تیره نعناع‌ها و بومی کشورمان است. گیاه چای کوهی معمولا به شکل بوته‌ای در مناطق کوهستانی می‌روید. این گیاه را از روی عطر منحصر به فردش و سنبله‌هایی از گل به رنگ صورتی مایل به بنفش که در میان انبوهی از کرک پشمی‌شکل می‌روید، می‌شناسند. چای کوهی در مناطق مختلف ایران اسامی متفاوتی دارد. گیاه پشمینه، گیاه کلکنه یا کلکینه، گل توکلیجه، چای چوپان و گل پشمکی از جمله نام‌های رایج این گیاه دارویی است. تمام قسمت‌های گیاه چای کوهی معطر است. گل‌ها و برگ‌ها بیشتر از سایر قسمت‌های گیاه جنبه دارویی دارند.
زیستگاه اصلی
رویشگاه اصلی چای کوهی در ایران دامنه کوه‌های البرز است. این گیاه در ارتفاعات شهرستان کرج، کوه‌های چالوس، مازندران و کوهستان‌های غرب ایران به وفور یافت می‌شود.
گونه‌های اهلی شده گیاه چای کوهی
پرورش دهندگان گیاهان دارویی موفق شدند تا این گونه گیاهی را اهلی و در مزارع خود کشت کنند. تکثیر این گیاه از طریق کاشت بذر صورت می‌گیرد. کاشت و پرورش گیاه چای کوهی در مناطق معتدل و کوهستانی امکان‌پذیر است.
طبع چای کوهی
گیاه دارویی چای کوهی طبیعت گرم و خشک دارد؛ در نتیجه می‌توان گفت یکی از بهترین نوشیدنی‌های گرم مخصوص فصل پاییز است.
ترکیبات دارویی در چای کوهی
مطالعات فیتوشیمیایی این جنس وجود ترکیبات مختلف هیدروکسل و ترکیبات فنولیک مانند پلی‌فنول‌ها، تانن‌ها، فلاونوئیدها، ایریدوئیدها، اسید لوگانیک، فنیل اتانوئید گلیکوزیدها، ترپنوئیدها و استروئید‌ها را در گیاه چای کوهی تایید می‌کنند. عصاره گونه‌های مختلف این جنس از گیاه اثرات دارویی فراوانی دارند. از جمله ضد التهابی، ضد درد، ضد باکتری، آنتی اکسیدانی، سیتوتوکسیک و ضد آرتریت هستند. عصاره هیدروالکلی چای کوهی نیز اثرات ضد اضطراب و سقط آور دارد. آزمایشات متعدد اثر کاهش درد حاد و مزمن گیاه چای کوهی را به اثبات رسانده‌اند.
طریقه مصرف
۲ یا ۳ گرم از گیاه خشک شده چای کوهی را به ۲ لیوان آب جوش اضافه کنید. دمنوش را بر روی حرارت ملایم (مثلا بر روی شوفاژ یا یک شمع) به مدت ۱۰ دقیقه قرار بدهید تا دم بکشد. این دمنوش گرم را می‌توان در روز ۲ تا ۳ مرتبه مصرف کرد. در ضمن عرق چای کوهی نیز در بازار موجود است. استفاده بیش از حد چای کوهی مضراتی دارد که در پایان به آن پرداخته‌ایم.
در طب سنتی ایرانی چای کوهی را برای درمان سرماخوردگی، برونشیت، آسم، زخم معده، فشار خون، اسهال، روماتیسم مفصلی و مشکلات گوارشی موثر دانسته‌اند. این گیاه دارویی حاوی مواد شیمیایی مختلف مانند فنل‌ها و فلاونوئیدهاست که نقش مهمی در سلامت بدن دارند.
چای کوهی دارویی ضد درد و ضد‌التهاب
چای کوهی با طبع گرم و خشک دارویی ضد درد و ضد التهاب است. در طب سنتی استفاده از چای کوهی را برای درمان روماتیسم مفصلی موثر دانسته‌اند. تاکنون آزمایشات متعددی در مورد اثربخشی عصاره گیاه چای کوهی نیز انجام گرفته است. اثر ضد دردی و ضد التهابی گیاه چای کوهی به دلیل وجود ترکیبات فلاونوئیدی، ایریدوئیدی و ساپونین‌ها در عصاره این گیاه است.
درمان سرفه با چای کوهی
از قدیم متخصصان طب سنتی برای تسکین علائم آسم، عفونت‌های تنفسی و سرفه مصرف چای کوهی را توصیه می‌کردند. این گیاه دارویی برای درمان بیماری‌هایی، چون ذات‌الریه و برونشیت نیز موثر است. گیاه چای کوهی خاصیت خلط آور دارد. دمنوش این گیاه موجب نرم شدن گلو، کاهش التهابات مجاری تنفسی و رفع سرفه می‌شود. مصرف چای کوهی باعث تخلیه عفونت‌های حاصل از انباشت ویروس‌ها و باکتری‌ها در مجاری تنفسی شده و سینوزیت را درمان می‌کند.
چای کوهی برای کلیه‌ها مفید است
چای کوهی خاصیت ادرارآور دارد و به افزایش میزان ادرار کمک می‌کند. این فایده ممکن است به حذف سموم و افزایش سلامتی کلیه‌ها منجر شود. متخصصان طب سنتی استفاده از دمنوش چای کوهی در طول روز را برای درمان عفونت‌های مجاری ادراری نیز موثر می‌دانند.
چای کوهی آرام‌بخش است
استرس، بی‌قراری و بی‌خوابی از جمله مشکلاتی است که در موارد خفیف می‌توان با برخی از دارو‌های شیمیایی و استفاده از دارو‌های گیاهی آن‌ها را درمان کرد. گیاه چای کوهی مانند گیاه اسطوخودوس داری خواص آرام بخشی و ضد اضطراب است. این گیاه معطر بویی شبیه به نعناع، لیمو و آویشن دارد. عطر بی‌نظیر چای کوهی به تنهایی موجب آرامش ذهن و کاهش استرس می‌شود. نوشیدن چای کوهی پس از یک روز خسته کننده به شما این امکان را می‌دهد که خوب استراحت کنید و خواب بهتری داشته باشید. اثر آرامش‌بخش این گیاه نیز می‌تواند برای درمان اضطراب مفید باشد.
چای کوهی درمانی برای زخم‌ها و التهابات دهان
از دم کرده گل یا برگ گیاه چای کوهی می‌توان به عنوان دهان‌شویه استفاده کرد. این دمنوش گیاهی خاصیت ضد‌التهاب و ضد عفونی دارد که ممکن است برای درمان زخم‌های دهان، مشکلات لثه و التهابات گلو موثر باشد. استفاده از چای کوهی برای درمان آفت‌های دهانی نیز مفید است. افرادی که دچار التهاب گلو و زخم گلو در اثر سرفه‌های شدید و مکرر شدند، دمنوش سرد شده چای کوهی را غرغره کنند.
چای کوهی موثر در درمان سردرد
عصاره یا عرق چای کوهی از قدیم برای درمان سردرد استفاده می‌شده است. گلیکوزیدها یکی از اجزای مهم گیاه چای کوهی هستند. این ترکیب خاصیت کاهنده فشار خون دارد. گاهی افزایش فشار خون با سردرد همراه است. با مصرف عرق چای کوهی علاوه بر کاهش فشار خون سردرد خود را برطرف کنید. طب سنتی چای کوهی را برای درمان میگرن نیز توصیه می‌کند.
چای کوهی موثر در درمان مشکلات گوارشی
متخصصان طب سنتی چای کوهی را برای درمان مشکلات گوارشی از جمله اسهال، نفخ معده و انگل معده و روده موثر می‌دانند. همان‌گونه که مطلع هستید، بیشتر نوشیدنی‌های گیاهی به خصوص انواع چای دارای ترکیباتی به نام "تانن" هستند. تانن مسئول عطر و طعم گس و تلخ چای و عامل رنگ برخی از انواع چای است. پژوهش‌های اولیه نشان داد که تانن‌ها ممکن است به واسطه خواص آنتی‌اکسیدانی و ضد التهابی دارای فواید درمانی باشند. تانن برای معده خاصیت قابض کننده دارد و برای اسهال مفید است و به کاهش حرکات روده کمک می‌کند. این چای گیاهی از التهاب روده و معده می‌کاهد و فرآیند هضم را تقویت می‌کند.
درمان علائم گزش و نیش حشرات
التهاب و خارش محل گزش حشرات، مشکلی شایع، اما در اغلب موارد بی‌خطر است. تورم، خارش و سوزش جای نیش معمولا طی چند ساعت تا چند روز از بین می‌رود؛ اما بهره بردن از برخی دارو‌ها روند درمان و کاهش علائم را سرعت می‌دهد. چای کوهی مانند گیاه کالاندولا دارای خاصیت ضد التهابی قوی است و می‌تواند التهاب و خارش جای نیش حشرات را برطرف کند. برای درمان جای گزش حشرات با چای کوهی باید برگ‌های تازه گیاه را کوبیده و آب برگ را بر روی محل گزش حشره قرار دهید.
فواید دیگر چای کوهی در طب سنتی
• چای کوهی گرفتگی صدا را باز می‌کند و گیاهی خلط آور است.
• پودر برگ‌های گیاه چای کوهی برای درمان سریع زخم‌های سطحی موثر است.
• استفاده از این دمنوش برای دوره سرماخوردگی حتما توصیه می‌شود.
• چای کوهی سم زدای قوی کلیه و مفید برای کبد است.
• برای رفع خستگی موثر است.
• ترکیبات آنتی‌اکسیدانی چای کوهی سیستم دفاعی بدن را تقویت می‌کند.
• طبع گرم و خشک چای کوهی موجب شده تا در طب سنتی از این گیاه به عنوان داروی گیاهی محرک و تقویت کننده قوای جنسی در آقایان استفاده شود.
• به دلیل دارا بودن خاصیت ادرارآور چای کوهی برای دفع سنگ کلیه موثر است.
• استفاده منظم از عرق چای کوهی برای کاهش درد‌های عضلانی و علائم آزار دهنده بیماری روماتیسم مفصلی مفید است.
• چای کوهی باعث افزایش اشتها می‌شود.
• ترش کردن بعد از غذا و مشکلات معده را می‌توانید با چای کوهی درمان کنید.
• چای کوهی دارویی برای زردی و نقرس است.
• جویدن برگ‌های تازه گیاه چای کوهی می‌تواند برای تسکین درد دندان موثر باشد.
• ترکیب چای کوهی با گیاه بومادران و استنشاق این ترکیب می‌تواند جلوی خونریزی بینی را بگیرد.
مضرات چای کوهی
مضرات استفاده بیش از حد چای کوهی
• عصاره هیدروالکلی چای کوهی موجب سقط جنین می‌شود؛ بنابراین برای زنان باردار مضر است.
• افراد گرم مزاج از مصرف بیش از حد چای کوهی بپرهیزند. طبع گیاه گرم و خشک است و مصرف بیش از حد آن برای افراد گرم مزاج باعث خونی شدن ادرار می‌شود.
• مصرف بیش از حد چای کوهی می‌تواند برای افرادی که از فشار خون پایین رنج می‌برند، خطرناک باشد. همچنین افرادی که از دارو‌های فشار خون بالا استفاده می‌کنند باید در مصرف این گیاه احتیاط کنند.
• افرادی که قصد عمل جراحی دارند، بهتر است ۲ هفته قبل از عمل این گیاه و فرآورده‌های آن را مصرف نکنند.
• بو کردن برگ‌ها و گل‌های گیاه چای کوهی تازه ممکن است برای برخی ایجاد حساسیت کند.
