کرونا، تورم و انواع سختی ها هست اما به مدد و شُکرخدا پایمان به درگاه شب نوزدهم ماه مبارک امسال رسید. در این شبِ تعیین مقدرات یکساله ی بندگان خدا، وقت طلاست. برخی از ما والدینی هستیم با یک یا چند فرزند. پرسش اصلی ما هم احتمالاً این است؛ با وجود بچه ها این شب ها را چگونه بگذرانیم؟ چطور یک شب قدر خانوادگی خوب را تجربه کنیم؟ اصلاً در این شب ها نیاز به بیدار بودن و حضور بچه ها هست یا ما می توانیم به نمایندگی از آن ها دعا کنیم؟ پاسخ این پرسش ها در این مطلب و حاصل جستجوی ما در متون دینی، صفحات مجازی کارشناسان، چند صفحه شخصی و گفتگوی مادرانه با دو بانوست.
به گزارش فارس قبل از خواندن تمام متن، مَطلَع آن را همین جا بخوانیم. حضرت زهرا(س) طوری تدبیر می کردند که فرزندانشان را بیدار نگه دارند و با هم مناجات کنند. توضیحات کامل تر در متن آمده.
تدابیر شب قدری حضرت زهرا(س)
اولین پرسش و دغدغه برای والدینی که تازه پدر و مادر شده اند یا یک فرزند خردسال بیشتر ندارند، این است که: اصلاً شب قدر توصیه، نیاز و روایتی وجود دارد که به احیاگرفتن بچه ها اشاره یا تاکید کرده باشد؟ در تاریخ اسلام درباره شب قدر در خانه اهل بیت(ع) به خصوص درباره نبی مکرم اسلام(ص) و حضرت زهرا(س) مواردی ذکر شده است. پیامبر اسلام دهه سوم رمضان در مسجد معتکف می شدند و به عبادت مشغول. شب قدر حتماً بچه ها را برای مناجات بیدار و نوازششان می کردند. به صورتشان با لطافت و محبت آب می پاشیدند. با خوش اخلاقی و محبت آن ها را سرگرم و برای مناجات بیدار نگه می داشتند. ام الائمه، حضرت صدیقه کبری(س) هم تدبیرهای جالبی به خرج می دادند که از ساعت ها قبل از احیا شروع می شد. شب های احیا غذای سنگین به بچه ها نمی دادند و آن ها را کاملاً سیر هم نمی خواباندند تا خوابشان سنگین نشود بعد با نوازش و پاشیدن چند قطره آب به صورتشان بچه ها را بیدار می کردند و می فرمودند: «محروم کسی است که شب قدر را درک نکند.»
تربیت فرزند از دوره جنینی
ممکن است برای برخی سئوال پیش بیاید که بیدار ماندن کودکان خردسال در شب های قدر فایده ای هم برای سرنوشتشان دارد؟ حتی ممکن است این پرسش خود بچه ها باشد. پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: «فرزندانتان را در رَحِم مادرانشان تربیت کنید با خوراندن غذای حلال به مادرشان.» بنابراین یعنی انسان به محض وجود و دمیده شدن روح خدا در او دارای درک، فهم و تاثیرپذیر می شود. با خدا حرف زدن، دوست شدن و درددل کردن را به بچه ها یاد بدهید و یقین داشته باشید که موثر است. کودکان حوصله انجام اعمال طولانی و درکی هم از آن ندارند. اگر قرار است آن ها را بیدار نگه دارید باید برای بیدار ماندنشان برنامه داشته باشید. نه اینکه خودتان با تلویزیون احیا بگیرید و آن ها را با چند وسیله بازی در اتاق تنها بگذارید یا برای اینکه ساکت بمانند تبلت یا تلفن همراه به دستشان ندهید. «بیدار شدن» مهم است نه «بیدارماندن». آیت الله «بهجت» توصیه می کردند والدین بچه ها را به زیارت بقاع متبرک ببرند. خوراکی دست بچه ها بدهند تا حس خوبی به آن فضا داشته باشند و نوری در وجودشان شود. در واقع این توجه به تاثیر حال فرد عبادت کننده، زمان و مکان
آن در دین ما مهم است. بچه ها وقتی می ترسند یا ناراحت هستند گریه می کنند و درک چندانی از اشک توبه یا خوشحالی ندارند. اگر گریه کردید و حال خوشی داشتید با دستتان به آرامی اشک چشمانتان را بمالید به پایین گونه کودکتان. به او بگویید چون خدا را دوست دارید، گریه می کنید و اشکِ محبت است. می خواهید به او هم سهمی از این محبت بدهید.
توصیه به مادران شیرده
بزرگان توصیه می کنند اگر مادران فرزند شیرخوار یا کودکی دارند که مدام شیر یا غذا می خورد شب قدر یا در مجالس اهل بیت(ع) وقتی حال خوشی داشتند حتماً در همان حال به بچه ها شیر یا غذا بدهند. وقتی زندگی علما را می خوانیم بسیاری علت اینکه در دستگاه اهل بیت(ع) و بارگاه خدا به جایگاه معنوی رسیده اند را متاثّر از نورهمان شیری می دانند که مادرشان با وضو، اشک چشم و عزاداری اهل بیت(ع) به کامشان ریخته است. در ابیات بسیاری هم این ماجرا تایید شده برای مثال همان بیت معروف کاسب و عارف قرن حاج میرزا«احمد عابد نهاوندی»، «مرشدچلویی» معروف که دیوان شعر هم داشته است. همان بیت معروفِ: «من غم و مهرِ حسین با شیر از مادر گرفتم/ روز اول کامدم دستور تا آخر گرفتم» قدیمی ها و پیرغلامان بچه ها را خیلی جدی می گرفتند. مرحوم حاج «علی اکبر ناظم» پیرغلام و مداح معروف، مهمترین هیئتی که در زندگی اش بنا کرد همان هیئت «نوباوگان حسینی» محله «قنات آباد» تهران بود. حجت الاسلام «علیرضا پناهیان» هم خاطره خوش دوره بچگی و کمتر شنیده شده ای دارد از پدر مرحومش که از بانیان جشن عیدغدیر در تهران و حسینیه «یوم الغدیر» تهران بود. او می گوید: «در هیئت ما برای همه چای می ریختند برای ما بچه ها چای ویژه. یک شاخه نبات و نان قندی هم کنارش بود. صف اول می نشاندندمان، سخنران صحبت می کرد. ما چون بهمان حرمت گذاشته بودند و صف اول نشانده بودنمان خودمان خجالت می کشیدیم شلوغ کنیم. همین طور، شیرین چای نباتمان را هم می زدیم و با کیِف می نوشیدیم. همین شد که شیرینی محبت امام حسین(ع) ما را نمک گیر خودش کرد در جانمان نشست.»
همسرت را دریاب، لطفاً!
دلتنگی عمیق برای مجالس مذهبی در وجود همه ما شعله ور است. مجالسی که کافی بود شال و کلاه کنیم و برویم؛ هیچ مانعی هم نبود اما حالا باید با کلی تدابیر بهداشتی و خیلی محدود برگزار شوند. اگر فرزند کوچک یا بیمار دارید، طبیعی است که مردد باشید. عذاب وجدان نداشته باشید، درست است که در دین ما سفارش شده چنین شب هایی خودمان را به مجالس عمومی برسانیم و در جمع دعا کنیم اما اگر این حضور بنابه داشتن بیماری زمینه ای یا شرایط خاص جسمی مشکل ساز و ترس از ابتلا را تشدید می کند، در خانه بمانید. این طور تمام مدت فکرتان درگیر وسواس و ترس نمی شود و با خیال راحت تر مناجات می کنید. سعی کنید خانوادگی احیا را برگزار کنید. مردِ خانه بماند و در نگه داشتن طفل شیرخواره به همسرش کمک کند. اگر عادت داشتید همیشه به مجالس بروید برای اینکه خیلی هم حسرت به دل نمانید، حالا که هوا گرم است به پشت بام خانه و زیر سقف آسمان بروید. اگر نوزاد در آغوش همسرتان است شما روی سر او هم قرآن نگه دارید. روی سر یا سینه فرزندتان هم یک قرآن کوچک و بسیار سبک.
فوت های کوزه گری مادرانه
در صفحات مجازی می گردیم، متن و تصاویر چنان انباشته است که پیدا کردن مطالب شب قدری خانوادگی و به اصطلاح تجربه نوشت ها به صورت مجزا اصلاً آسان نیست. با این حال همان هایی که پیدا می شود جالب و خواندنی است با عکس هایی دلنشین. مثل توصیه های خانم دکتری که عنوان صفحه اش را هم جالب انتخاب کرده؛ «دکتر مامان» و در معرفی خودش نوشته همقدم و هم نفس با 4 فرشته خدا و منظورش خانواده اش است. توصیه های مامان دکتر موحدی کاربردی است و به درد آن هایی می خورد که قصد حضور در مراسم عمومی دارند. او می گوید: «مقداری خوراکی ساده همراه داشته باشید، مداد رنگی یا مداد شمعی. کنار افرادی که خوراکی و لوازم بازی خاص و خیره کننده برای فرزندانشان آورده اند، نمانید چون فرزندتان حسرت می خورد و اصلاً مناسب نیست کسی اینگونه بیاید. کنار آبسردکن ننشینید چون بچه ها عاشق آب بازی هستند و به بهانه تشنگی مدام شما را از جایتان بلند و اطراف را خیس می کنند. این هم شما را کلافه می کند هم دیگران را. همین می تواند دلیل ایجاد تنش بین شما و بقیه باشد. به خاطر بچه ها با کسی بحث و جدل نکنید.» توصیه بجایی است. این شب ها ما نیازمند پرواز و حال خوش روحی هستیم. رنجیدن و رنجاندن مانع از حال خوش معنوی می شود. بنابراین سعی کنیم بچه ها را آرام، سرحال و دور از فشارهای حسرت بار یا تنش ساز نگه داریم.
اینجا خیالم راحت است تا...
«پروانه موسوی» هم از بانوان جوانی است که به شدت به رعایت اصول بهداشتی شرایط کرونایی دقت دارد و توصیه هایی برای مادرانی که می خواهند مثل او به مراسم عمومی شب قدر بروند: «برای رفتن به مسافرت بیشتر می ترسم تا مراسم مذهبی. رعایت ها در این مراسم ها و مکان های مذهبی واقعاً نمونه عالی رعایت پروتکل هاست. شما کاملاً منصفانه مراعات های حرم سیدالکریم(ع) را با یکی از پاساژها، بوستان ها یا شهرهای گردشگری و ساحلی مقایسه کنید.» او می گوید: «برای کودکان بالای دوسال حتماً از ماسک استفاده کنیم. برای فرزندان کوچکتر هم ترجیحاً روی کالسکه یا گهواره همراه(کرییِر» یک لایه نایلون بیاندازیم. ژل ضدعفونی، الکل، ماسک و شلف همراهمان باشد. حتماً زیرانداز ببریم. درست است که اخیراً کارشناسان بهداشتی جهان گفته اند، کرونا از سطوح منتقل نمی شود اما بیرون از خانه آلوده است و امکان شستشوی دست هم وجود ندارد. بهترین راه، ضدعفونی کردن مدام دست ها و پیشگیری است.» درباره بازیگوشی فرزندان برای ماسک زدن هم می گوید: «بچه ها اگر در استفاده از ماسک بازیگوشی می کنند، از شلف یا عینک های دودی کودکانه رنگی که نقاب پوشاننده بینی دارند، غفلت نکنید. با این حال بچه ها وقتی ماسکشان به اندازه کافی زیبا، کودکانه و جذاب باشد، همکاری می کنند. اگر هم خیلی نگرانید در همان ماشین بنشینید. اگر در میان جمع بودید موقع برگشت لباس ها را بشویید و دوش بگیرید.»
دعای تو قبول است دلبندم!
بچه ها دل پاکی دارند، بنابراین حضورشان معنویت بیشتری به جمع می دهد. از طرفی دعای فرد بیگناه مستجاب است و دعای بچه ها از بهترین مصادیق آن به تعبیر قدیمی ها روی زمین نمی ماند و اجابت می شود. «زهرا کاویانی» بانویی دیگر است و توصیه هایی دارد. او می گوید: «به بچه ها به زبان ساده دعا کردن را یاد بدهیم. اینکه برای همه سلامتی بخواهند. برای ظهور امام عصر(ع) دعا کنند. سلامتی خودشان، پدر و مادر و خانواده شان را از خدا بخواهند. با همان دل و دست پاکشان آرزو کنند تا کرونا به زودی به پایان برسد تا مردم تمام دنیا بتوانند به زندگی عادشان برگردند. همه بچه ها هم با خیال راحت بتوانند دوباره دورهم بازی کنند به مدرسه و پارک بروند.» او درباره دعای بزرگترها در حق فرزندان هم می گوید: «خودمان هم دعاهایی که داریم و درباره آنهاست را با صدایی که بشنود، حال خوش حتی اشک ریختن بگوییم. اگر اشک ریختن ما برایشان عجیب بود، به آن ها بگوییم به خاطر کارهای اشتباهمان از خدا معذرت می خواهیم و امیدواریم ما را ببخشد. بگوییم چون خدا را دوست داریم و دلمان برایش تنگ می شود و دوست داریم مدام با او حرف بزنیم اشکمان درآمده است. این پیوند عاطفی و معنوی آن ها را با خدا تقویت می کند. فرهنگ عذرخواهی و دعا کردن را یاد می گیرند. برای آینده خوب و عاقبت بخیری فرزندانمان دعا کنیم. دعای ما مسیر آینده آن ها را بیمه می کند و به امید خدا از لغزش ها دور.» صدقه و کفاره دادن و ردّ مظالم در شب های قدر توصیه شده است. برای سلامتی امام عصر(ع)، خانواده مان و فرزندانمان صدقه بگذاریم. مبلغ صدقه را بدهیم تا فرزند خردسال خانواده در صندوق بیندازد.
قصه کاسه های شیر و بچه ها
بچه ها با قصه و داستان مسائل مذهبی را بهتر درک می کنند. کرونا دست ما را برای پخت غذاهای نذری و توزیع آن بسته است. نذری پختن اما نباید تعطیل یا کمرنگ شود. می توانیم کمی حلوا، شله زرد یا خوراکی های دیگر مانند سوپ یا آش پخت و به نیت نذری امام علی(ع) و این شب های مبارک برای افطار خانواده آماده یا بین اهالی ساختمانی که زندگی، پخش کنیم. برای اینکه نذری پزان با پخت و پزهای همیشگی خانه فرق کند وضو بگیرید.
برای کار از بچه ها کمک بگیرید مثلاً پاک کردن نخود، عدس یا برنج... موقع انجام کار ذکربگویید و صلوات بفرستید. تزئین ظرف نذری خانه خودتان را به خردسال یا نوجوان خانواده بسپارید. در قسمت قصه و داستان هم از یک کاسه شیر کمک بگیرید. ماجرای محبت امام علی(ع) که هر شب برای بچه های یتیم غذا و شیر می برد را تعریف کنید. اینکه وقتی قاتل حضرت ایشان را مجروح کردند، طبیب گفت شیر برایشان خوب است و هرکدام از آن بچه ها با یک کاسه شیر خودشان را به خانه حضرت علی(ع) رساندند همان آقایی که اجازه داده بود یتیمان او را «بابا» صدا کنند. اما زخم شدید بود و ایشان شهید شدند. قصه ها با جملات ساده و ملموس باشد.
شب های بعد راحت بیدار می شوند
برای گذراندن شب قدر خوب با بچه ها همچنین باید خلاق بود. با کمی کاغذ و قیچی کاردستی بسازید. مثلاً یک شاخه گل کاغذی به نیت هدیه دادن به امام درست کنید. بعد آن شاخه را در اتاق کودک بچسبانید یا لای قرآن بگذارید. سوره قدر را با استفاده از ترتیل و صوت های کودکانه ای که در فضای مجازی وجود دارد با آن ها تمرین کنید. صلوات فرستادن را هم این شب ها به کودکان خردسال یاد بدهید. گریه و استغاثه عالی است اما اگر مادری بتواند ریشه محبت به خدا و اهل بیت(ع) را در وجود فرزندش نهادینه کند ارزشش کم نیست. خوراکی، اسباب بازی همراه داشته باشد. برای مشتاق شدن فرزند خردسالتان برای بیدار شدن در بقیه شب های قدر از او بخواهید خودش یا آن شب را نقاشی کند. به تصویری که کشیده جایزه بدهید. کارهایش در آن شب را مثل قصه برای خودش و جمع تعریف کنید. بچه ها شنونده های خوبی هستند. ماجراهای شیرین در ذهنشان ثبت می شود و خودشان برای بیدار ماندن بقیه شب های قدر یا سحری خوردن اشتیاق نشان می دهند.
