استخراج بیت‌کوین در اماکنی با برق رایگان، بحث جنجالی کاربران فضای مجازی و مسئولان دولتی در چند روز اخیر بود؛ بحث دامنه‌داری که البته از مدت‌ها پیش آغاز شده، ولی هرازگاهی به بهانه‌های مختلف دوباره داغ می‌شود.
به گزارش همشهری گروهی از بی‌فایده بودن ماینینگ برای اقتصاد کشور می‌گویند و مصرف برق بالایش را به ضرر کشور می‌دانند و در مقابل، طرفداران ماینینگ می‌گویند مخالفت با این صنعت تنها باعث رواج قاچاق و استفاده‌های غیرقانونی، ازجمله از برق رایگان در اماکن خاص شده است.
در میان این دو قطب موافق و مخالف، برخورد‌های متفاوت و متناقض دولتی باعث شده عملا تکلیف رمزارز‌ها و استخراج آنها نامشخص باشد. در این گزارش، از موافقان و مخالفان بیت‌کوین درباره رواج ماینینگ در کشور پرسیده‌ایم و اینکه سوءاستفاده از این بازار چطور رونق گرفته است. راه‌حل چیست؟
رواج بی‌قانونی با تعلل در تصمیم‌گیری
سکوت حاکمیت در زمینه قانونگذاری باعث سردرگمی بسیاری از فعالان این حوزه شده است. از طرفی برخی بخش‌ها در دولت و در رأس آنها رئیس‌جمهور کشور، ماینینگ را به‌عنوان یک صنعت شناسایی کرده، اما هماهنگ نبودن بخش‌های دیگر، مثل وزارت نیرو، گمرک و... باعث شده بخش مهمی از بازار به‌صورت زیرزمینی شکل بگیرد. مصطفی نقی‌پورفر، مدیر و مؤسس آزمایشگاه نوآوری بلاکچین در این باره به همشهری می‌گوید: «ما موارد بسیاری سراغ داریم که افراد بعد از دلگرم شدن به سخنان رئیس‌جمهوری یا مسئولانی که گفته بودند ماینینگ یک صنعت است، تجهیزاتی را وارد کردند که ماه‌هاست در گمرک مانده است.»
در همین راستا، امیر ناظمی، معاون وزیر ارتباطات و رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران اخیرا به این تعلل در توییتر اشاره کرده و گفته بود: «سیاستگذاری زمان‌مند است؛ یعنی هر سیاست در یک زمان مشخص کارآمد است. تعلل‌های همیشگی ما وضعیت‌های اسفباری ایجاد می‌کند. کاش به جای این همه از دست دادن زمان، بفهمیم که اغلب تصمیم بد بهتر از بی‌تصمیمی است.» او در عین حال افزوده است: «ما ۹ماه پیش پیشنهاد را فرستاده‌ایم. به‌دلیل چند لایه بودن موضوع، ۳ بخش فناوری، اقتصادی و مالی-بانکی (به‌دلیل رمزارز) و انرژی (برق مصرفی بالا و سوخت نیروگاه‌ها) باید مشارکت می‌داشتند.
ما در پیشنهاد خود سعی کردیم ۳ جنبه را ببینیم، اما بخش‌هایی بدون پیشنهاد مشخص تنها مخالف بودند یا هستند!» حداقل ضرر این بی‌توجهی‌ها، وارد شدن قاچاقی ماینر‌ها (دستگاه‌های استخراج بیت‌کوین) است. همچنین برق‌دزدی از معمول‌ترین روش‌های سوءاستفاده در این بازار است.
موافقان: توسعه زیرساخت‌ها با ماینینگ
موافقان ماینینگ می‌گویند از رمزارز می‌توان برای فروش نفت به‌صورت غیرمستقیم استفاده کرد و در بخشی از تبادل مالی نیز همین شیوه کارساز است. در عین حال، کسانی مثل محمدجعفر نعناکار، مدیرکل حقوقی سازمان فناوری اطلاعات ایران از تأثیر جدی صنعت ماینینگ بر زیرساخت‌های کشور دفاع می‌کنند. نعناکار می‌گوید: «برای اینکه استخراج بیت‌کوین صرفه اقتصادی بیشتری داشته باشد، ماینر‌ها می‌توانند در ساخت نیروگاه تولید برق مشارکت کنند. با این حساب، برق با هزینه بهتری در اختیارشان قرار می‌گیرد. در عین حال، می‌توان طبق قرارداد از آنها خواست در زمان پیک مصرف برق‌شان را به شبکه سراسری بفرستند. ماینینگ می‌تواند یک قرارداد برد-برد باشد.»
مخالفان: انضباط مالی کشور در خطر است
مخالفان ماینینگ می‌گویند برق ارزان ایران که باید به مردم کشور برسد، قرار است در اختیار سیستمی قرار بگیرد که مجهول است و راه دقیقی برای تبدیل آن به پول نقد وجود ندارد. آنها می‌گویند حتی اگر از اثرات زیست‌محیطی تولید گرما توسط دستگاه‌های ماینر صرف‌نظر کنیم، واقعیت این است که سامانه‌های نیروگاهی خودمان به‌خصوص در زمان اوج مصرف باید نیاز داخلی را جواب بدهند، نه نیاز‌های غیرواجبی شبیه این را. حضور چینی‌ها در بازار بزرگ ایران نیز منتقدان خاص خود را دارد؛ کسانی که می‌گویند آنها با دشواری ماینینگ در کشور خودشان به استفاده بی‌رویه از برق ما دامن زده‌اند و دستگاه‌های دست‌دومی را وارد می‌کنند که اتلاف انرژی کشور را به حد قابل‌توجهی بالا می‌برد.
آنها می‌گویند اگر در حالتی خوش‌بینانه قرار باشد از این صنعت درآمدزایی صورت بگیرد، باید دست‌کم هزینه برق را در این حوزه بالا برد. سهیل نیکزاد، بیت‌کوینر نیز به بخشی از انتقاد‌ها اینطور پاسخ می‌دهد: «بعضی‌ها می‌گویند استخراج بیت‌کوین باعث به هم ریختن انضباط مالی کشور می‌شود. در شرایطی که به‌خاطر یک سوءتفاهم یا اشتباه ۷ میلیارد یورو پول کشور هدر رفته، نمی‌توان از انضباط حرف زد. در ثانی، میزان استخراج بیت‌کوین در کل دنیا از نصف این مقدار هم کمتر است و تأثیر چندانی بر شبکه برق کشور ندارد. او در عین حال، مصرف برق بیت‌کوین را فقط چند درصد کل مصرف برق کشور در شرایط اوج مصرف می‌داند.
در ایران چقدر ماینینگ می‌شود؟
واقعیت این است که هیچ‌کس عدد دقیقی در این رابطه ندارد و بیشتر بحث‌ها در این رابطه تخمینی است. مهم‌ترین دلیل ماجرا هم این است که تجهیزات ماینینگ یا همان ماینر‌ها و تجهیزات مرتبط در کشور ما به‌صورت قاچاق وارد می‌شود. مسئولان وزارت نیرو، اما اعلام کرده‌اند ماینینگ تا ۲.۵گیگاوات برق کشور را مصرف می‌کند. در ایران ماینر S۹ بسیار محبوب است. با درست درنظر‌گرفتن فرض و تخمین مصرف هر دستگاه ماینر ۱۴۰۰وات و ۱۴تراهش S۹ به این نتیجه می‌رسیم که به ازای هر ۱۰۰وات یک‌تراهش قدرت پردازش داریم.
هش‌ریت سرعت اتمام عملیات محاسباتی در کد بیت‌کوین است. هنگام ماینینگ هرچه هش ریت بیشتر باشد بهتر است، زیرا فرصت یافتن بلاک بعدی و دریافت جایزه افزایش می‌یابد. عدد ۲.۵گیگاوات یعنی در ایران ۲۵EH/s (اگزا هش) که حدود ۵درصد از هش ریت کل شبکه بیت‌کوین (نه سایر ارزها) است.
با قیمت و سختی فعلی استخراج بیت‌کوین رقمی معادل با ۶.۳میلیون دلار درآمد روزانه ایجاد می‌شود و آستانه سوددهی برق ۱۰سنت تخمین زده می‌شود که معادل کیلوواتی ۱۳۰۰ تومان (دلار۱۳۰۰۰تومان) است. در کشور‌های زیادی قیمت برق بسیار بالاتر از ۱۰سنت است و در ایران برق تقریبا یک‌دهم این رقم است که یعنی روزانه حدود ۵.۵ میلیون دلار سوددهی برای ماینر‌ها و سالانه ۲.۳ میلیارد دلار درآمد رمزارزی حاصل می‌شود.
اگر بهای تمام‌شده هر کیلووات برق برای دولت را داشته باشید، می‌توان میزان پولی که از محل یارانه‌ها خرج این کار می‌شود را به‌دست آورد. با این حساب و کتاب می‌توان گفت هر کسی که دستگاه‌های ماینر بیشتری داشته باشد، برق بیشتری مصرف کرده و در مقابل سود زیادی هم به جیب می‌زند.
ماینینگ اصلاً یعنی چه؟
در دنیا بیشتر از هزار نوع ارز یا پول دیجیتال وجود دارد. مشهورترین آنها، اما بین مردم عادی بیت‌کوین است. اما این ماینینگ یا استخراج ارز دیجیتال اصلا چه معنایی دارد؟
در شیوه سنتی، ارزش پول را پشتوانه‌هایی مثل طلا تعیین می‌کرد. سال‌ها پیش که این مفاهیم تازه در حال شکل‌گیری بودند، افراد با سپردن طلاهایشان به بانک‌ها اسکناس دریافت می‌کردند. حالا در دنیای مجازی افراد با کندوکاو (ماینینگ) در معدن (ماین) پول مجازی را استخراج می‌کنند.
پیدا‌کردن طلا در گذشته با رفتن به معادن امکان‌پذیر بود و امروز با حل معادله‌های ریاضی پیچیده به کاربر (جوینده پول مجازی) مقدار مشخصی بیت‌کوین داده می‌شود. به زبان ساده، بیت‌کوین شبکه یا سروری متمرکز ندارد و کار خود را براساس بلاکچین یا همان زنجیره بلوکی انجام می‌دهد.
باز هم به زبان ساده ماینر‌ها کامپیوترهایشان را به‌منظور تأیید تراکنش‌ها در اختیار شبکه مثلا بیت‌کوین یا ارز‌های دیجیتال دیگر قرار می‌دهند و در ازای قدرت و فعالیت کامپیوترهایشان (که اکنون دیگر بیشتر دستگاه‌های ویژه ماین‌کردن است) بیت‌کوین به‌عنوان جایزه یا دستمزد دریافت می‌کنند. بر همین اساس هرچقدر بازدهی دستگاه پردازنده‌تان بیشتر باشد، در زمان کوتاه می‌توانید مقدار بیت‌کوین بیشتری دریافت کنید. تجهیزات پردازنده، دستگاه‌های خنک‌کننده این تجهیزات (چون براثر حل معادله این دستگاه‌ها بسیار داغ می‌شوند) و برق با قیمت هر چقدر ارزان‌تر نیاز‌های اصلی یک ماینر هستند.
ماینینگ؛ از کارخانه تا مسجد
نبود قانون باعث شده که عملا سوءاستفاده‌هایی برای استخراج بیت‌کوین در کشور شکل بگیرد. سوءاستفاده‌هایی که در نبود قانون چندان قابل رهگیری نیستند، موجب توسعه زیرساخت‌های انرژی کشور نمی‌شوند و ارزآوری نخواهند داشت. یوحنا پرویزی‌نژاد، یکی از کارشناسان ارز دیجیتال درباره روش‌های دور زدن بازار به همشهری می‌گوید: «شهر‌های مرکزی ایران، چون در میانه راه قاچاق جنوب قرار گرفته و هوای نسبتا خنکی دارند که در کاهش استهلاک دستگاه‌ها مؤثر است، یکی از مکان‌های موردعلاقه ماینر‌ها به‌حساب می‌آیند.
به جز این، در بعضی دانشگاه‌ها تحت عنوان آزمایشگاه پردازش یا نمونه‌های دیگر، تعداد کمی دستگاه ماینر نصب شده و استفاده می‌شود و از آنجایی که هر دستگاه حدود ۲۰۰۰ وات (تقریبا معادل یک اتوی برقی) انرژی مصرف می‌کند، پیدا کردنش چندان ساده نخواهد بود.» در نمونه‌های مشابه، ماینر‌ها بخشی از فضا و برق کارخانه‌ها و کارگاه‌ها را اجاره می‌کنند و با استفاده از آن به کارشان می‌رسند.
با توجه به وضعیت دشوار اقتصادی فعلی، صاحبان کارخانه نیز ترجیح می‌دهند، به جای تمرکز بر تولید و درگیر شدن با واردات مواداولیه، فروش و... با این روش درآمد کسب کنند. به‌طور کلی می‌توان گفت، هرجایی که برق ارزان یا رایگان داشته باشد یا به‌دلیل مصرف بالای برق، امکان گم کردن رد مصرف برق در آن مهیا باشد، محلی خوب برای ماینینگ محسوب می‌شود. بسیاری از کارخانه‌های متروکه و قدیمی که برق صنعتی و فضای مناسب دارند، حالا تبدیل به مجتمع‌های مخفی ماینینگ شده‌اند. از سوی دیگر، چون برق برخی اماکن مانند مدارس و مساجد رایگان است، به گفته «همایون حائری» معاون امور برق و انرژی در این اماکن هم شاهد استخراج پول دیجیتال هستیم. در واقع بدون پول برق عملا ماین‌کردن حتی با دستگاه‌های قدیمی هم سوددهی دارد؛ هرچند ماینر‌های قدیمی برق زیادی هم مصرف می‌کنند.
هرچند با پایین آمدن ارزش پول کشور، ارزان ماندن برق و افزایش ارزش بیت‌کوین عملا پرداخت پول برق در ازای استخراج بیت‌کوین بسیار به‌صرفه به‌نظر می‌رسد، اما با وجود این، برق رایگان در اماکن خاص باعث شده روش‌های کهنه و پرضرری جای شیوه‌های عادی ماینینگ را بگیرد. یوحنا پرویزی‌نژاد دراین‌باره می‌گوید: «چینی‌ها قبلا در حوزه ماینینگ بسیار فعال بودند و مدت‌ها از دستگاه‌هایشان استفاده کرده‌اند. این دستگاه‌ها با نمونه‌های جدید جایگزین شده و قدیمی‌تر‌ها صرفه اقتصادی برایشان ندارد.
در نتیجه آنها دستگاه‌های دست‌دوم‌شان را از راه قاچاق وارد ایران می‌کنند. این دستگاه‌ها بازدهی کمتری دارند. اگر قرار باشد ماینر بابت برق، پول پرداخت کند، ترجیح می‌دهد از دستگاهی با بازدهی بالاتر استفاده کند، اما اگر برق مجانی باشد، همان دستگاه قدیمی نیز صرفه دارد.» «مجله بیت‌کوین» در گزارشی که اخیرا درباره وضعیت بیت‌کوین در ایران منتشر کرده، سراغ یکی از همین ماینر‌های غیرقانونی چینی در ایران رفته است.
این ماینر توانسته با وجود ممنوعیت ورود دستگاه‌های مورد استفاده در ماینینگ ۳ هزار دستگاه استخراج رمزارز T۹ را به‌صورت غیرقانونی وارد کرده و به‌کار بگیرد. این ماینر به‌دلیل نویز بالای دستگاه‌هایش و در پی شکایت مردم مجبور به تعطیلی کارش (یا احتمالا ایجاد یک منبع استخراج در مکانی دیگر) شده است.
