آن روزها که خبری از آمار هشداردهنده اثرات زیان‌بار مصرف قلیان به میان نبود، شاه عباس صفوی سعی فراوانی در براندازی این عادت در بین ایرانیان کرد اما با گذر همه این سال‌ها نه تنها کنار نرفت بلکه تفریح جوانانه‌ای شد که روزگاری تنها عادت پیرمردها بود.
به گزارش ایسنا مصرف قلیان در میان جوانان همدانی نگرانی‌های زیادی را به وجود آورده چرا که برخی جوانان به مشتریان ثابت سفره‌خانه‌های سنتی و مکان‌های عرضه قلیان تبدیل شده‌اند و عده‌ای دیگر نیز برای خالی نبودن عریضه هر از گاهی به بهانه تفریح دسته‌جمعی به مصرف قلیان روی می‌آورند به طوریکه انگار قلیان عادت امروز جوانان شده است.
اینک بیشتر نوجوانان و جوانان برای گذران وقت، مدت زمان زیادی را با دوستان و همسن و سالان می‌گذارند و در کنار هم به تفریحات مختلفی می‌پردازند به طوریکه متأسفانه در چند سال اخیر نوجوانان و جوانان کشیدن قلیان را به عنوان یک تفریح تلقی می‌کنند.
براساس بررسی‌های صورت گرفته در سال‌های اخیر میزان مصرف قلیان در بین نوجوانان و جوانان به شدت افزایش یافته است به طوریکه این موضوع نه تنها در بین پسران بلکه در بین دختران نیز رواج یافته و عرضه قلیان در سفره‌خانه‌ها، چای‌خانه‌ها و باغ رستوران‌ها بیش از قبل شده و به عنوان منبع درآمدی برای آنها محسوب می‌شود.
اما آنچه تعجب‌برانگیز است استفاده و مصرف قلیان و عرضه آن توسط افرادی سودجو در اماکن تفریحی و گردشی است. متأسفانه هنگامی‌که به اماکن گردشی و تفریحی همدان مانند گنجنامه، بوستان ارم، تپه عباس‌آباد و پارک‌ها و دشت‌ها گام می‌گذاریم، گروه‌های نوجوان و جوان را می‌بینیم که هر کدام قلیانی را در کنار خود دارند و به اصطلاح با کشیدن آن در کنار هم تفریح می‌کنند و در این بین از تنباکوهای مختلف با اسانس‌های مختلف حرف می‌زنند اما بیش از این آنچه مایه تأسف است اینکه برخی از جوانان و نوجوانان در کنار خانواده‌ها و والدین خود به راحتی قلیان مصرف می‌کنند و حتی برخی از والدین نیز به آن می‌بالند.
درست است که قلیان از زمان‌های دور به عنوان یک سنت در بین خانواده‌های ایرانی مرسوم بوده اما تنها توسط افراد بزرگان خاندان آن هم به ندرت استفاده می‌شده است در حالیکه امروزه بین نوجوانان و جوانان مصرف آن بیش از اندازه شده و بدون اینکه از مضرات آن آگاه باشند مصرف قلیان بین نوجوانان و جوانان روز به روز بیشتر می‌شود.
در بین قشر تحصیلکرده و دانشجو هم همین مقوله صادق است. ما نمی‌توانیم مسأله افزایش مصرف دخانیات را لایه‌بندی کنیم و بگوییم فقط یک قشر درگیر این داستان است و قشرهای دیگر نه. در دانشجویان ما هم به تبع سایر حوزه‌های اجتماعی گرایش به مصرف سیگار بسیار بالا رفته است، عوامل بسیاری هم دارد. نخستین عاملی که می‌تواند زمینه افزایش مصرف سیگار در دانشجویان را افزایش دهد باز شدن فضای ارتباطی اوست.
بسیاری از جوان‌های ما به آینده امیدواری چندانی ندارند چرا که مقوله بیکاری، گرانی، تورم، نداشتن امنیت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی را می‌بینند. اینها همه باعث نوعی سرخوردگی می‌شود. اینکه در سال‌های اخیر چه اتفاقی افتاده علتش همین مشکلات اجتماعی است و عامل مهم دیگر کمبود فضاهای تفریحی است.
در کشور ما فضاهای تفریحی برای جوانان وجود ندارد هم به لحاظ ورزشی و هم فرهنگی. وقتی در یک شهر کنسرتی برگزار می‌شود و موج سنگینی علیه آن راه می‌افتد(حال به دلایل درست و غلط که مورد بحث نیست) همه اینها باعث می‌شود یک جوان به جای اینکه رفتار برون‌گرایانه اجتماعی داشته باشد و بتواند هیجاناتش را تخلیه کند، مجبور است درونگرایی کند و به مکان‌های کوچک پناه ببرد و سیگار، قلیان و الکل و ... مصرف کند.
همچنین یکی از دلایل اصلی سیگاری شدن برخی دانشجویان خوابگاه‌ها است. بسیاری از کسانی‌که در خوابگاه‌ها یا خانه‌های دانشجویی زندگی می‌کنند وقتی منشأ سیگاری شدن آنها را بررسی می‌کنیم ریشه‌اش به دوران زندگی خوابگاهی برمی‌گردد.
مخاطرات پزشکی مصرف قلیان
مدیرگروه بهداشت محیط و حرفه‌ای معاونت امور بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: تنباکویی که در قلیان مصرف می‌شود غالبا از نوع نامرغوب‌ترین تنباکوهاست به طوریکه آلودگی این تنباکوها به یک نوع باکتری موسوم به کوکسی گرم‌مثبت و یک نوع قارچ موسوم به آسپرژیلوس به اثبات رسیده است.
حسینیعلی نوروزی گفت: تحقیقات نشان داده است مصرف این تنباکوها آسیب‌های جبران‌ناپذیری به ریه و دستگاه تنفس انسان وارد می‌کند و علاوه بر سرطان‌زا بودن این مواد دخانی، بیماری پنومونی را به طور چشمگیری در مصرف‌کنندگان افزایش می‌دهد.
وی افزود: تفاله‌های تنباکو که باید در زباله‌دان ریخته و معدوم شوند، در قلیان مصرف می‌شوند پس در اصلی‌ترین بخش، پدیده قلیان که تنباکوی آن است، از زیان‌بارترین و بدترین نوع تنباکو استفاده می‌شود که نمی‌توان آن را کم‌خطر از مصرف سیگار دانست.
خاصیت اعتیادآور قلیان
نوروزی ادامه داد: دیدگاه کارشناسی در امور دخانیات بر این است که درصد سرطان‌زایی از نوع حاد آن در کسانی‌که قلیان می‌کشند، بیش از افرادی است که معتاد سیگارند و بر خلاف تصوراتی که قلیان را اعتیادآور نمی‌پندارند، این پدیده به علت بالا بودن میزان نیکوتین در خون، خاصیت اعتیادآوری دارد.
وی متذکر شد: نکته قابل توجه اینکه این تنباکوها به علت نامرغوب بودن قابل استفاده در سیگار نبوده و به همین علت آن را با انواع مواد شیمیایی و اسانس میوه ترکیب می‌کنند و به اسم توتون میوه‌ای می‌فروشند که این امر بیماری‌زایی دود آن را چند برابر می‌کند چرا که ضرر قلیان میوه‌ای بیشتر از قلیان معمولی است.
وی بیان کرد: اسانس‌های مواد معطر استفاده شده در تنباکوهای معطر یا میوه‌ای حاوی هزاران ماده سمی و کشنده بوده و از آنجا که تنباکو حاوی فلزات سنگینی چون آرسنیک، کروم، سرب و کبالت است در اثر حرارت دیدن آن در مجاورت ذغال، مقادیر زیادی از این فلزات سنگین آزاد می‌شود که سبب بروز بیماری‌های مزمن و خطرناک می‌شوند.
مدیرگروه بهداشت محیط و حرفه‌ای معاونت امور بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان خاطرنشان کرد: مصرف این تنباکوها علاوه بر تحریک دستگاه تنفس، موجب حساسیت و آلرژی می‌شوند که علائم آلرژیک و سرفه‌های مزمن همراه با خلط را برای فرد مصرف‌کننده به همراه دارد.
وی ادامه داد: تنباکوی میوه‌ای به علت داشتن رطوبت موجب رشد انواع قارچ‌ها و میکروب‌های کشنده در آن می‌شود و افزودن الکل یا داروهای روانگردان به تنباکوی قلیان‌های میوه‌ای از دیگر خطرات استعمال این قلیان‌ها به شمار می‌رود.
بیماری‌زایی دود قلیان از سیگار بیشتر است
نوروزی تأکید کرد: تحقیقات نشان داده کشیدن قلیان همانند سیگار می‌تواند خطر ابتلا به سرطان، بیماری‌های قلبی، سکته، عقیم شدن، افزایش فشارخون، مشکلات بارداری، بیماری های لثه، بیماری‌های دندان، مسدود شدن شریان‌ها، زخم معده و آب مروارید چشم را افزایش دهد و نکته مهم اینکه در قلیان مواد سمی حاصل از سوختن ذغال به دود آن افزوده می‌شود که به همین علت بیماری‌زایی دود حاصل از کشیدن قلیان به مراتب از دود سیگار بیشتر خواهد شد.
وی یادآور شد: دود قلیان مجموعه‌ای از مواد سرطان‌زای ناشی از سوختن ذغال است که این مواد عامل اصلی بروز سرطان ریه، بیماری‌های قلبی- عروقی، سرطان‌های ریه، لب، دهان، حنجره، مری، معده، لوزالمعده، مثانه، کبد و روده بزرگ بوده و از عوارض بدخیم مصرف طولانی‌مدت استفاده از قلیان به شمار می‌آیند.
مدیرگروه بهداشت محیط و حرفه‌ای معاونت امور بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان اظهار کرد: در سطح استان در مکان‌های عمومی در گنجنامه، پارک باباطاهر، پارک بلوار ارم با کمک شهرداری و فرمانداری نسبت به پاکسازی این مواد پرمصرف اقدامات لازم صورت گرفته است.
مصرف قلیان در بین زنان همدان نگران‌کننده است
وی اعلام کرد: مصرف قلیان در بین زنان همدان نگران‌کننده است، گرچه آمار دقیقی از مصرف قلیان در بین این قشر وجود ندارد اما تحقیقات میدانی صورت گرفته نشان می‌دهد حدود یک درصد از دختران استان به مصرف قلیان گرایش دارند که روبه افزایش است.
نوروزی با بیان اینکه طبق قانون عرضه قلیان در اماکن عمومی ممنوع است، تصریح کرد: اماکنی که به اخطارهای ما بی‌توجه باشند و اقدام به عرضه قلیان کنند، بدون شک آنها را پلمب خواهیم کرد و پیگیری‌های مستمر به جایی رسید که اکنون اماکن عمومی مسقف پاک هستند و همدان جزء استان‌های برتر از نظر جمع‌آوری قلیان از اماکن عمومی است.
مخاطرات اجتماعی مصرف قلیان
یک جامعه‌شناس در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه نبود امکانات لازم برای گذران اوقات‌فراغت عامل اصلی مصرف قلیان در همدان است، اظهار کرد: بررسی‌های متعدد و مطالعه علمی در زمینه قلیان نشان داده که کشیدن کامل یک قلیان، معادل حجم 100 تا 200 نخ سیگار دود تولید می‌کند، 12 برابر این مقدار نیکوتین و منواکسیدکربن وارد بدن کرده و تا 20 برابر دود سیگار نیز برای انسان مضر است.
دکتر صفی‌الله صفایی ادامه داد: بسیاری از مصرف‌کنندگان قلیان شاید نمی‌دانند دود قلیان بر تمامی اعضای حیاتی بدن تأثیر مخرب و ویرانگری خواهد گذاشت به طوریکه قلب، ریه‌ها، لب، زبان و حلق و حتی تمامی سلول‌های بدن را درگیر و به مرور زمان نابود می‌کند بنابراین مضرات زیاد مصرف قلیان باید از طریق خانواده‌ها و رسانه‌ها به جوانان آموزش داده شود.
وی افزود: بر خلاف اعتقادات و باورهای افراد قدیمی که قلیان را بی‌ضرر می‌دانستند، دود منتشره از قلیان حاوی مقادیر زیادی مواد سمی است که سبب بروز سرطان ریه، بیماری‌های قلبی- عروقی و … می‌شود ضمن اینکه نیکوتین قلیان نیز مانند سایر موارد دخانی، اعتیادآور است.
این عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه پیام نور همدان تصریح کرد: مصرف سیگار برای مصرف‌کننده آن بسیار مضر و سرطان‌زا است اما دود حاصل از آن به نام «دود دست دوم» برای اطرافیان فرد مصرف‌کننده زیان‌بارتر است.
قلیان‌های اعتیادآور
وی یادآور شد: می‌گویند کشیدن قلیان اعتیادآور نیست اما آنها که ناخواسته هر صبح یا غروب روانه قهوه‌خانه‌ها می‌شوند به این گفته چندان اعتقادی ندارند و متخصصان حوزه اعتیاد نیز این موضوع را تأیید می‌کنند به طوریکه یک متخصص ترک اعتیاد در این ارتباط می‌گوید «برخی‌ها تصورشان بر این است که مصرف قلیان ضررش کمتر از سایر مواد دخانی است اما به یاد داشته باشیم که قلیان هم زمینه اعتیاد را فراهم می‌کند.»
صفایی تأکید کرد: استعمال قلیان دور از شأن زنان ایرانی است و هنوز هم نگاه‌های سنگین به زنانی که دخانیات مصرف می‌کنند، وجود دارد هر چند در میان نسل جوان قبح این مسأله ریخته شده است.
وی افزود: پدیده مصرف قلیان و دیگر انواع دخانیات گرچه هیچ وقت در فرهنگ ایرانی پذیرفته نشده اما در بررسی علت گرایش دختران به قلیان به تاریخچه قلیان در ایران برخورد می‌کنیم. در گذشته در مصرف قلیان خانواده‌های پادشاهان به ویژه در دوره قاجار این شیوه رواج داشته است. بسیاری از عکس و نقاشی‌هایی که از آن زمان باقیمانده زنان دوران قاجار را در حال کشیدن قلیان نشان می‌دهد.
سه عامل گرایش دختران به قلیان
صفایی با بیان اینکه سه عامل، تفریح، فشار همسالان، برابری با پسرها نظر جامعه‌شناسان در گرایش دختران به مصرف قلیان است، گفت: احساس لذت و شادمانی همزمان با مصرف قلیان توسط تمام دختران مصرف‌کننده بیان شد علاوه بر این دختران با کشیدن قلیان در مکان‌های عمومی احساس غرور و بزرگی کرده و احساس می‌کردند که از محدودیت‌های زنانه عبور کردند.
وی ادامه داد: مضمون دیگری که از مصاحبه‌ها انتزاع شد، تأثیر بی‌تفاوتی خانواده نسبت به رفتارهای نوجوان، مشکلات ارتباطی والدین- نوجوان، الگوبرداری از والدین مصرف‌کننده و فشار و تشویق همسالان برای مصرف قلیان بود و عوامل اجتماعی تسهیل‌کننده مصرف قلیان از دیدگاه نوجوانان دختر، مقبولیت اجتماعی مصرف قلیان توسط زنان نسبت به سایر مواد دخانی، دسترسی آسان و ارزان در قهوه‌خانه‌های سنتی بیان شده است. از نظر دختران چون قلیان قدمت زیادی دارد تاریخی و سنتی بوده، هیچ وقت در تاریخ ما برای زنان ممنوعیت نداشت بنابراین برای فرد، خانواده و اجتماع قابل پذیرش است.
صفایی توضیح داد: نتایج مطالعه حاضر حاکی از تأثیر بالای همسالان بر تجربه و تداوم مصرف قلیان است. این موضوع مشابه با الگوی سوءمصرف مواد، انعکاسی از تغییرات اجتماعی و محیطی در دوره نوجوانی است. این موضوع ممکن است به تعاملات اجتماعی با همسالان و فرآیند اجتماعی شدن نوجوان برگردد. نوجوانان به دنبال فرصت‌هایی هستند که با همسالان خود ارتباط برقرار کنند بنابراین مصرف قلیان ممکن است برای نوجوانان جذاب و پذیرفته شده باشد.
وی اضافه کرد: یافته‌های این پژوهش حاکی از تأثیر بالای همسالان، نرم‌های اجتماعی و دسترسی آسان به قلیان در سفره خانه‌های سنتی بر گرایش نوجوانان به مصرف قلیان است بنابراین سیاست‌ها و برنامه‌های ارتقاء سلامت نه تنها باید به اجرای قوانین منع فروش دخانیات به نوجوانان زیر ۱۸ سال توجه داشته باشند بلکه باید بر روی پذیرش اجتماعی مصرف قلیان در دختران نیز تمرکز داشته باشند.
این جامعه‌شناس ادامه داد: شبکه‌های مجازی، اینترنت، نبود فرهنگسازی درست، عدم برنامه برای گذراندن اوقات‌فراغت این موارد تغییرات فرهنگی را در جامعه به وجود می‌آورد.
وی افزود: به گفته جامعه‌شناسان سن مصرف دخانیات در کشور کاهش یافته و میل استعمال به دخانیات نیز بین سنین پایین و نوجوانان افزایش پیدا کرده است اما این مسأله تنها در ایران نیست و در سطح جهان شاهد آن هستیم.
صفایی عامل مشکلات اقتصادی را عامل اصلی دانست و گفت: مشکلات اقتصادی، بالا بودن هزینه وسایل تفریحات دیگر مثلا سالن‌های ورزشی، آموزشگاه‌های موسیقی و نقاشی و نبوده تفریحات متنوع با قیمت مناسب عواملی هستند که در گرایش جوانان به مصرف قلیان با هزینه پایین‌تری شده است.
آگاهی خانواده مهمترین راه پیشگیری مصرف قلیان
وی با بیان اینکه عدم اطلاع و آگاهی از مضرات قلیان از علل گرایش به مصرف است، اظهار کرد: فرهنگسازی و آگاه‌سازی خانواده‌ها و والدین مهمترین راه‌حل پیشگیری از گرایش به مصرف است.
وی یادآور شد: در ایران برخلاف کشورهای غربی، خانواده‌ها معمولا در دوران تحصیل روی بچه‌ها نظارت کافی دارند اما همین که وارد دانشگاه شدند با این استدلال که دیگر فرد بزرگ شده، این نظارت‌ها کاهش پیدا می‌کند به ویژه در بین دانشجویانی که در شهرهایی غیر از محل سکونت خود تحصیل می‌کنند.
این مدرس دانشگاه در پایان اظهار کرد: آموزش و پرورش دارای نقشی اثرگذار و کلیدی در فرهنگسازی و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی چون قلیان و مواد دخانی است.
راهکار مناسب برای جلوگیری از افزایش مصرف قلیان
یک روانشناس در همدان نیز به خبرنگار ایسنا گفت: قلیان‌کشی، پدیده فعلی جامعه ما نیست به طوریکه سال‌ها در اقشار مختلف جامعه ایرانی بوده و از آن به عنوان وسیله‌ای برای تفنن و سرگرمی یاد می‌شود و در تاریخچه مصرف قلیان در ایران، اصلی‌ترین قشری که قلیان دامنگیر آنان شده، زنان بوده‌اند، لازم به ذکر است که در سال‌های گذشته استفاده از قلیان به سنین بالا محدود می‌شد در حالیکه در چند سال اخیر ضمن افزایش استفاده از قلیان متأسفانه نوجوانان و جوانان به طرفداران اصلی آن تبدیل شده‌اند.
عابده رشتی‌زاده افزود: تأسف‌بارتر اینکه به تازگی قلیان مصرف خانوادگی پیدا کرده است، یعنی پدر و مادر همراه با فرزندان جوان و نوجوان خود، در مکان‌های تفریحی عمومی قلیان دود می‌کنند بنابراین اگر می‌خواهیم میزان مصرف قلیان و یا سیگار را در جامعه کاهش دهیم باید به دنبال جایگزینی مناسب برای آنها باشیم که برخورد قانونی صرف و تعطیلی واحدهای صنفی عرضه این مواد راهکار نهایی نخواهد بود و ممکن است نتیجه عکس دهد.
این مشاور تخصصی کودک و نوجوان اظهار کرد: متأسفانه تعداد متقاضیان مصرف قلیان در روزگار امروز زیاد شده که عده‌ای از آن به عنوان تفریح یاد می‌کنند و آنقدر غرق آن می‌شوند که ناخودآگاه به مصرف قلیان عادت می‌کنند.
وی بیان کرد: کارشناسان پزشکی با انجام مطالعات گسترده به این نتیجه رسیده‌اند که مصرف قلیان می‌تواند خطر ابتلا به بیماری سرطان را تا حد بالایی افزایش دهد و میزان نیکوتین موجود در آن بسیار بیشتر از سیگار است بنابراین همواره بر عدم مصرف آن به بیماران خود تأکید می‌کنند.
یائسگی زودرس در انتظار زنان قلیان‌کش
رشتی‌زاده افزود: همچنین مصرف قلیان می‌تواند زمینه‌ساز بیماری‌های دیگری همانند یائسگی زودرس در زنان و کاهش میزان جذب کلسیم در تراکم استخوان و پوکی آن در درازمدت شود.
وی اظهار کرد: اگر می‌خواهیم میزان مصرف قلیان و یا سیگار را در جامعه کاهش دهیم باید به دنبال جایگزینی مناسب برای آنها باشیم که برخورد قانونی صرف و تعطیلی واحدهای صنفی عرضه این مواد راهکار نهایی نخواهد بود و ممکن است نتیجه عکس دهد.
رشتی‌زاده متذکر شد: نبود تفریح‌گاه مناسب برای نوجوانان و جوانان در سطح استان همدان گرایش به مصرف این نوع تفریحات ناسالم و ارزان‌قیمت رو به افزایش است.
وی افزود: پاکسازی قلیان‌سراها به یکباره و بدون ایجاد بسترهای مناسب برای جمع‌آوری آنها می‌تواند موجب پدیدار شدن مراکز شبانه و زیرزمینی که کنترل آنها از همه نظر سخت است، شود و یا قلیان را به راحتی در فضای آشکار جامعه پارک، خیابان مراکز تفریحی و ... مشاهده کنیم.
قلیان‌سراهای پنهان حاصل تعطیلی قلیان‌سراهای آشکار
این روانشناس تصریح کرد: درست است که اگر به سمت تعطیلی واحدهای صنفی عرضه قلیان برویم به طور قطع سودمند خواهد بود و بار مالی و اجتماعی این امر به مراتب کمتر از فعالیت آن واحد است اما باید به گونه‌ای عمل کرد که تعطیلی قلیان‌سراهایی که آشکارا به عرضه آن می‌پردازند، موجب پدید آمدن قلیان‌سراهای زیرزمینی و عرضه پنهان نشوند که این مسأله مشکلات بسیاری را به وجود می‌آورد.
وی گفت: باید قبول کرد نسل جوان به علت طراوت و انرژی بالا، نیازمند تفریح و سرگرمی است که متأسفانه در جامعه امروزی، قلیان بخشی از این سرگرمی‌ها را به خود اختصاص می‌دهد در نتیجه باید مراکزی بر اساس موازین شرعی و متناسب با فرهنگ جامعه نظارت گسترده طراحی کرد که با دریافت هزینه‌های کمتر از قلیان‌سراها بازی‌ها و سرگرمی‌های مهیج تازه‌ای برای جوانان ارائه دهند تا نشاط به جای نیکوتین وارد بدن آنها شود.
رشتی‌زاده به ارائه راهکارهایی برای جلوگیری از افزایش مصرف قلیان و موادمخدر دیگری که خطرات جبران‌ناپذیری دارد، پرداخت و اظهار کرد: باید کلوپ‌های ورزشی برای ترویج جوانان به ورزش و کافه کتاب برای ترویج خواندن کتاب در یک محیط امن و آرام برای نوجوانان دختر و پسر با قیمت دولتی که اقشار ضعیف جامعه هم توانایی مالی آن را داشته باشند، ایجاد کرد تا هیجان‌های خود را تخلیه کنند.
وی راهکار دیگری برای مبارزه با این نوع تفریح ناسالم ارائه داد و گفت: سوق دادن کودکان از همان کودکی و نوجوانان و جوانان به کتاب و کتابخوانی، ارائه تخفیفات ویژه برای خرید کتاب و شرکت در کلاس‌های آموزشی و تفریحی مناسب از قبیل موسیقی، زبان، نقاشی و هنرهای دیگر با حمایت ویژه دولتی و با قیمت مناسب از جمله این راهکارهاست.
