توسعه نا متوازن و بی توجهی به مقوله توسعه پایدار در دهه های گذشته، زمینه ای را فراهم کرد که بسیاری از نقاط کشور به ویژه مناطق دورافتاده با مشکلات فراوانی مثل محرومیت دست به گریبان شوند؛ شهرستان هایی مثل قلعه گنج در استان کرمان که حالا تلاش هایی برای جبران خسارات گذشته اش در دستور کار مسئولان قرار گرفته است.
در سال های جدید و با همت برخی نهادهای متولی مثل بنیاد علوی و نیز هماهنگی قابل توجه میان سایر دستگاه های اجرایی، طرح و برنامه هایی برای توسعه و آبادانی شهرستان قلعه گنج در دستور کار قرار گرفته که اشاره به آن و تلاش برای تعمیمش در سایر نقاط محروم کشور خالی از لطف نیست.
اینکه این اقدامات توانسته باشد گرد محرومیت را به کل و برای همیشه از چهره این شهرستان بزداید، هرچند فکر درستی نیست و هنوز مسیر حرکت تا آبادانی کامل بسیار زیاد است، اشاره به مجموعه اقدامات کنونی با هدف روشن کردن چراغ راه آینده، می‌تواند در پیمودن بهتر مسیر مؤثر باشد.
این اتفاق میسر نمی شد، مگر اینکه پای سخنان یکی از مسئولان و مدیران پروژه توسعه شهرستان قلعه گنج بنشینیم و از وی سؤالاتی پیرامون گذشته و آینده این شهرستان و مجموعه اقدامات رخ داده کنونی بپرسیم؛ گفت‌وگوی تفصیلی با دکتر مسعود حیدروند، مدیر پروژه توسعه و آبادانی شهرستان قلعه گنج که امیدوار است بذر «امید» کاشته شده در این دیار، ثمره اش رقم خوردن اتفاقات مثبت در این منطقه و شکل گیری الگویی برای دیگر نقاط محروم کشورمان باشد.
* با سلام و احترام؛ اگر اجازه دهید برویم سراغ علت انتخاب مکان، یعنی شهرستان قلعه گنج. با توجه به این که در کشورمان در استان های مختلف، مناطق محروم زیادی وجود دارد، توضیح دهید که چرا شهرستان «قلعه گنج» برای اجراسازی طرح محرومیت زدایی و تحول انتخاب شد؟
ـ در ارزیابی هایی که چند سال پیشتر صورت گرفت، یکسری مناطقی که در کشور جزو استان های مرزی یا استان های مناطق محروم هستند، بر اساس شاخص های مختلفِ محرومیت ارزیابی شدند که در این ارزیابی ها، قلعه گنج در محدوده ناپایدار قرار گرفته بود. علاوه بر این، در شاخص ارزیابی وزارت کشور، وزارت بهداشت و سازمان ها و نهادهای دیگر که این کار را انجام داده بودند، هم قلعه گنج ناپایدارترین نقطه ارزیابی شد. در واقع تقریباً از همان اول که قلعه گنج جزو شهرستان «کهنوج» محسوب می‌شد هم بر اساس اولویت سنجی های صورت گرفته، جزو مناطق محروم بود، تا جایی که کهنوج از نظر محرومیت جزو اولویت های اول و دوم قرار می‌گرفت و بعد با مستقل شدن قلعه گنج، اوضاع برایش تغییر کرد.
البته این بحث مربوط به دوره قدیم است و از وقتی که بحث شاخص ها مطرح شد، قلعه گنج از بابت محرومیت در همه ابعاد پنج سرمایه (نه فقط فقر مالی) مورد انتخاب بنیاد قرار گرفت. از طرف دیگر، پیشنهاد آقای استاندار هم این شهر بود، چون ایشان به دنبال پیاده سازی مدل الگوی توسعه و بحث اقتصاد مقاومتی بودند و بر همین اساس در استان هم بر اولویت داشتن قلعه گنج توافق شده بود. همه این ها باعث شد تا قلعه گنج به عنوان پایلوت طرح پروژه آبادانی و پیشرفت با رویکرد معیشت پایدار انتخاب شود.
* مجموعه اقداماتی که در این راستا در قلعه گنج انجام دادید، چه قدر مؤثر بوده است؟ این سؤال از این روی مطرح می‌شود که می‌دانیم بخشی از تلاش های صورت گرفته برای تغییر وضعیت قلعه گنج در برنامه ماه عسل در ماه رمضان امسال به نمایش درآمد و انتقاداتی را هم به دنبال داشت.
ـ قلعه گنج شهرستانی است با 000/ 80 نفر جمعیت و 000/ 11کیلومتر مربع وسعت که بیش از 200 روستا در زیر مجموعه آن قرار دارد. اینکه با ورود بنیاد علوی ـ که هدف از آن شکل گیری یکسری سرمایه های اجتماعی و سپس حرکت مردم این دیار به سمت آبادانی و پیشرفت بود ـ دیگر در همه جای قلعه گنج هیچ مشکلی ندارد، این طور نیست و قطعاً مشکلات هست، اما اکنون شرایطی را شاهدیم که در آن همه برای حل مشکلات دست در دست هم گذاشته اند و انسجام سازمانی و همدلی بین مردم و دستگاه های اجرایی و بنیاد ایجاد شده که نقطه قوت طرح همین است؛ اینکه همه با هم می‌خواهند این مشکلات از پیش روی برداشته شود.
قطعاً مناطق و روستاهایی هستند که مشکلات حاد یا کم و بیش حادی دارند و این گونه نیست که همه چیز درست شده باشد اما بستری فراهم شده برای این که مردم بتوانند در این بستر توانمند شوند و بر اساس توانمند شدنشان به سوی آن هدفی که تعیین شده پیش بروند.
* با توجه به این که بنیاد علوی نهادی است که خارج از ساختار دولت تعریف شده، از آنجایی که در سخنانتان تأکید کردید استاندار هم با شما همکاری خوبی داشته، آیا این تعامل رضایت بخش بوده یا مسائل سیاسی هم تأثیر گذاشته و گاه حتی بر دیگر مسائل غلبه هم داشته است؟
ـ بله، انسجام خیلی خوبی بین بنیاد مستضعفان و دولت به وجود آمده است و همه یک فکر دارند و آن هم آبادی و پیشرفت شهرستان قلعه گنج است و به هیچ عنوان دو حرفی و دو نگرشی در این قضیه نبوده است. هم آقای استاندار خیلی کمک می کند و هم دفتر امام جمعه در این قضیه خیلی پای کار است. در بین نهادها هم سپاه همراه شده و به مدد بنیاد و مردم آمده که برای توسعه منطقه وارد میدان شده اند.
همه با هم یک هدف دارند و هیچ چندگانگی نداریم و اگر موضوعی طرح شود، همه با هم سعی می کنند آن موضوع را حل کنند؛ فارغ از این که آن مسأله به چه کسی مربوط هست یا چه کسی باید حلش کند؛ تنها مهم این است که کار انجام شود.
باید بگویم یک همدلی در شهرستان قلعه گنج به وجود آمده است و این اصل مشارکت انسجام سازمانی است؛ یعنی شما در هر کشوری به دنبال توسعه باشید، می‌بایست به اصل انسجام تکیه کنید، چون اگر انسجام شکل نگیرد، آبادانی به دست نخواهد آمد.
* بستر و امکانات ساختاری شهرستان قلعه گنج چقدر اجازه آبادنی و پیشرفت را می‌دهد و بحث بحران آب، خشکسالی، فقر محیطی و... تا چه اندازه تأثیرگذار بوده و هست؟ آیا اینها کار شما را سخت یا ناممکن نمی‌کند؟
ـ قطعاً جایی که دچار فقر چندبعدی یا پنجگانه هست، بحث آبادانی و پیشرفت در آن جا سخت است، ولی سخت بودنش دلیل بر ناممکن بودنش نیست، زیرا اصل مردم هستند. یعنی اگر مردم پای کار باشند، پتانسیل های بالقوه ای که شهرستان دارد شناسایی شده باشند، مردم هم توانایی های خود را بشناسند و اگر بتوانیم به کمک این شناخت ها و بر این اساس آنها برنامه ریزی کرده و مردم را توانمند کنیم، آن زمان هیچ چیز غیرممکن نیست؛ مهم این است که این پتانسیل ها و ویژگی ها را بشناسیم و روی اینها کار کنیم.
* اما در نقدهایی که مطرح شده، مثلاً گفته اند تأسیس کارخانه وقتی که آب نیست، فایده ای ندارد؛ نظر شما چیست؟
ـ اینکه بحران آب در کشور وجود دارد و در بعضی جاها پررنگ تر است و خاص تر شده و در برخی جاها در نقطه زرد رنگ است، نمی‌شود انکار کرد؛ اما چه باید کرد؟ یکی از راه هایی که برای حل بحث آب هست، این که بتوانیم آبی که به منطقه می‌آید، نگه داریم. بر همین اساس، یک تفاهم نامه ای با منابع طبیعی استان داریم که پروژه های آبخیزداری را اجرا کنیم.
بحث بعدی این هست که مصرف بی رویه آب را که در کشاورزی مطرح می شود، کنترل کنیم که تغییر کشت یکی از راهکارهای آن است. برای این کار تلاش داریم کشت را به سویی ببریم که به جای گونه های آب بر، کشت گیاهان دارویی در دستور کار قرار گیرد که هم مصرف آب پایین تری دارند و هم بازار مناسبی برای فروش شان وجود دارد.
تغییر الگوی کشت را بجد در منطقه دنبال می‌کنیم و در حال اجرای این فرایند تغییر هستیم. برای مثال کارخانه استحصال روغن از کنجد را دایر کرده‌ایم که کشاورزان را تشویق می کند به کشت این محصول روی آورند، چون کنجدهایشان را به شیوه حمایتی خریداری می‌کند و به دنبال تولید روغن کنجد در این کارخانه، بازار این محصول در منطقه ایجاد شده و برای کشاورزان این اطمینان را به وجود آورده که می‌توانند روی کشت کنجد و فروش آن با نرخ مناسب حساب باز کنند. همان محصولی که قبلاً به نرخی نازل به دلال ها می فروختند، اکنون می‌توانند به نرخی عادلانه، به کارخانه بفروشند. با افزایش کاشت کنجد لازم است، یکسری مربیان به کشاورزان بیاموزند که چگونه بکارند، چگونه نگهداری کرده و چگونه برداشت کنند تا بتوانند بیشترین بهره وری را از زمین داشته باشند که این هم در آینده اجرا خواهد شد.
مجموعه این اقدامات موجب می‌شود به سمت بحث کاهش مصرف آب پیش برویم و کشاورز به جای مثلاً هندوانه که آب زیادی می خواهد، به کشت کنجد روی آورند؛ درست مثل بحث کشت گیاهان دارویی که به شدت در قلعه گنج پیگیری می شود و البته پتانسیل آن هم در منطقه وجود دارد. البته می‌دانید که گیاهان دارویی دارای ارزش افزوده خیلی زیاد با آب بری خیلی کمی هستند. با این شیوه ها می‌توانیم رفته رفته مصرف آب را کاهش داده و و بهره وری و محصولات جایگرین را افزایش دهیم. این راهکاری است که برای بحث مصرف آب در نظر داریم و علاوه بر آن، مسئولان شهرستان برای مصرف آب، تصفیه فاضلاب، تجمیع چاه ها و کم کردن مصرف آبهای زیرزمینی و... هم برنامه هایی دارند که بنیاد علوی از آنها حمایت خواهد کرد تا محقق شوند.
* بزرگترین مشکلی که در این مسیر وجود دارد و حتی آزاردهنده است، چیست، چون با توجه به صحبت های شما، گویا مشکلی در این زمینه نیست؟!
ـ من می خواهم بگویم هرجا که مشکلاتی وجود دارد، در کنارش پتانسیل هایی هم هست، مثل بچه های معلول که نقاشی هایی بسیار زیبایی می کشند، زیرا در کنار نداشته هایشان یک پتانسیل و داشته هایی دارند که فقط باید آن ها را پیدا کنند و در شکوفاسازی شان کوشا باشند. در حال حاضر برای پیشبرد طرح های در نظر گرفته شده برای این منطقه هم مشکل خاص و آنچنانی را نمی شود نام برد که بگوییم این مانع است. با علم به اینکه مشکلاتی از قبل بوده که محصولش شده قلعه گنجی که محروم است، مهندسین مشاور به کار گرفته شدند و پتانسیل ها، نقاط ضعف، تهدیدهای منطقه و نقاط قوت آن را مشخص کردند و برای هر کدام برنامه، چشم انداز، پروژه تعریف شد.
به عبارت بهتر، ما بر اساس مشاوره های مهندسین در حال پیاده کردن برنامه ها در منطقه هستیم و از بعد دیگر، به خاطر این که مدیریت از پایین به بالا را تجربه کنیم، یکسری صندوق های توان افزایی را در روستاها شکل دادیم که اکنون نزدیک به 000/ 19 تن عضو این صندوق ها هستند و 000/ 8 تن هم از این صندوق ها وام اشتغال‌زایی دریافت کرده‌اند. این صندوق ها هم سرمایه اجتماعی ماست و هم موجب شده بحث مربوط به نیازمندی مشکلات روستاها را خود مردم اولویت بندی کنند و در کنارش راهکارهایی که خودشان فکر می کنند با اجرایشان مشکلاتشان مرتفع خواهد شد را به سرگروه هایشان ارائه می دهند و این سرگروه ها آنها را در اختیار بنیاد می‌گذارند تا به کار بسته شوند.
* شما افق چند سال آینده قلعه گنج را چطور می بینید؟ مثلاً اگر ده سال دیگر ما برگردیم این مصاحبه را بخوانیم، شما فکر می کنید چه اتفاقی در قلعه گنج افتاده است؟
ـ چون محور خود مردم هستند و اساس توسعه و آبادانی "آموزش" است، اگر همه این ها باشد، یعنی مردم محوریتشان را داشته باشند و آموزش اساس کار باشد و از طرف دیگر شناسایی توانمندی های مردم و منطقه هم انجام بگیرد و ان شاءالله بتوانیم این برنامه هایی که تعریف شده را به درستی اجرا کنیم، امیدواریم بهبودی در حال و وضع شهرستان قلعه گنج اتفاق بیفتد.
* از جمله مشکلاتی که گریبان مردم منطقه را گرفته، استفاده از وام هایی مانند وام مسکن مهر در گذشته است که بسیاری از آنها پرداخت نشده و اکنون راه یافتن ضامن برای دریافت تسهیلات جدید را بسته است. در این زمینه چه اقدامی را در دستور کار دارید؟
ـ هم افزایی خانه ها و اراضی روستایی، یکی از فعالیت های اولویت دار بنیاد است که علاوه بر آن پیاده سازی طرح کاداستر در سطح شهرستان، با هدف اعتبار سازی برای کشاورزان و کارآفرینان محلی و تسهیل در تامین ضمانت های لازم در دستور کار بنیاد قرار دارد. به این صورت که کوشیده ایم زمین های مردم سند دار شود تا هم شرایط تودیع وثیقه برای دریافت وام را داشته باشند و هم این گونه نباشد که تسهیلات پرداخت نشود، چون می‌دانیم توزیع پول در منطقه به هیچ عنوان راهگشا نیست و تنها زمانی می‌توان به آبادانی و توسعه امید داشت که شرایط دریافت تسهیلات با سود کم و بازپرداخت آن فراهم باشد تا سرمایه ها به کار و تولید منجر شود و چرخ اقتصاد منطقه را به گردش درآورد.
بر این اساس طرحی از طریق استقرار سازمان ثبت اسناد و املاک و مشارکت بنیاد علوی با متولیان طرح (امور اراضی سازمان جهاد کشاورزی منطقه، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، سازمان نقشه برداری) در دست اقدام است که در نتیجه آن، املاک مردم سند دار شود و این اسناد مالکیت به عنوان زیر ساخت و تضمین جهت اخذ تسهیلات مسکن و اشتغال زایی مورد استفاده قرار گیرد. ضمناً با ایجاد صندوق های توسعه روستایی و سوق دادن سرمایه گذاری ها توسط شرکت های تعاونی فراگیر، زمینه بهره مندی همه افراد جامعه از منافع سرمایه گذاری ها را فراهم می نماید.
* با تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید، لطفاً در پایان بفرمایید، بنیاد علوی در بخش تولید و حمایت از صنایع تولیدی مردم قلعه گنج به صورت مشخص چه می کند؟
ـ توسعه صنایع در شهرستان با هدف تکمیل زنجیره ارزش محصولات کلیدی شهرستان انجام گرفته است. مطالعات انجام گرفته در شهرستان نشان می دهد، حلقه مفقوده زنجیره ارزش، اغلب محصولات کلیدی شهرستان در بخش فراوری و بازار رسانی است. در راستای تکمیل زنجیره نقش متولیان یعنی تشکل کشاورزان، جامعه محلی، دستگاه های دولتی، بنیاد و کارآفرینان در حوزه های نهادهای تولید، خدمات آموزش و ترویج، فراوری و بسته بندی، بازاریابی و بازاررسانی تعریف شده است. مدیریت زنجیره در میان مدت از طریق آموزش و آگاه سازی به جامعه محلی و تشکل های کشاورزان منتقل می شود. این در حالی است که عمدتا خرده مالکان و کشاورزان محلی، عضو تعاونی ها هستند.
جهت تکمیل زنجیره ارزش و در راستای رونق بازار فروش، احداث صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی در دستور کار قرار گرفته و ساخت کارخانه رب گوجه، کارخانه روغن کنجد، کارخانه فراوری خرما به اتمام و بهره برداری رسیده و کارخانه فراوری شیر بز مورسیا هم در حال احداث و تکمیل است.
به هر حال همه تولید کنندگان در معرض رقابت قرار دادند. اقدامات فوق، تولیدکنندگان را توانمند و قابل قضاوت در شرایط مختلف می نماید. ضمن این که بنیاد علوی نقش تسهیل گر را ایفا می‌کند. در نهایت اهداف سرمایه گذاری در مناطق محروم هم ایجاد شرایط یکسان برای افراد جامعه، رشد شور و حال در زندگی و رفع محرومیت، ایجاد فرصت شغلی و کاهش بیماری و به دنبال آن فقرزدایی، ایجاد فرهنگ کار و تلاش با ایجاد انگیزه و به دنبال آن تولید بهتر و در نهایت درآمدزایی قشرهای کم درآمد، آموزش مهارت و دانش به نسل جوان، برای افزایش سطح آگاهی کاهش مهاجرت روستایی تولید هدفمند، حذف واسطه ها، پیشرفت و آبادانی است.
