موضوع اصلی نشست «تلگرام؛ بودن یا نبودن» نیز همین است. این نشست صبح امروز (۲۸ فرودین ماه) با حضور مهدی منتظرقائم (استاد ارتباطات و عضو هیات علمی دانشگاه تهران) و رضا تقی‌پور (وزیر اسبق ارتباطات) در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
به گزارش ایسنا، این نشست با رویکرد بررسی تاثیرات تلگرام در فضای رسانهای کشور و چرایی ترویج آن برگزار شد که گزیده‌ای از آن را در ادامه می‌خوانید.
تلگرام فقط یک اپلیکیشن است
مهدی منتظرقائم با اشاره به اهمیت تشخیص رسانه‌های جمعی و رسانه‌های ارتباطی، تلگرام را یکی از رسانه‌های ارتباطی میان هزاران رسانه ارتباطی دیگر در دنیا برشمرد و اظهار کرد: برخلاف آنچه گاهی عنوان می‌شود، تلگرام نمی‌تواند یک حکومت ایجاد کند و اگر هم چنین ادعایی مطرح شود ما نباید آن را باور کنیم. تلگرام در راستای آرمان‌های مدیران و سرمایه‌گذاران به گونه‌ای این اپلیکیشن را مدیریت می‌کند تا در نهایت بتواند در تغییر ماهیت حکومت یا فرهنگ کشورهایی که ده‌ها میلیون کاربر از این نرم‌افزار استفاده می‌کنند، تأثیر بگذارد. در غیر این صورت تلگرام هیچ اختیاری ورای کاربری کاربران، قوانین بین‌المللی و حرکت در مسیر نرم‌افزاری که در یک بستر کاملا رقابتی عرضه می‌شود، ندارد.
او با اشاره به مفهوم «قدرت ملی» و ارتباط رسانه‌های اجتماعی با آن، اظهار کرد: قطعا هر پدیده‌ای به ویژه آنهایی که در جامعه گسترش پیدا می‌کنند با قدرت مرتبط هستند. حتی مد لباس هم می‌تواند با قدرت ارتباط داشته باشد. به طور کلی در ارتباطات سیاسی هر پدیده‌ای که در عالم ظهور می‌کند در کوتاه یا بلندمدت می‌تواند روی قدرت تأثیر بگذارد.
او با اشاره به مفهوم «قدرت ملی» اظهار کرد: ما باید در تعریف مفهوم قدرت ملی، ملت و نه قدرت را تعریف کنیم. تمام کاربران تلگرام که جاسوس‌ها نیستند، بلکه همین ملت ماست. بحث ما این نیست که تلگرام مقوله مخالفت با قدرت ملی است که البته تا اندازه‌ای هم هست، اما بحث اصلی این است که ما در ساختن قدرت ملی در حاکمیت این توفیق را نداشته‌ایم که ملت به نوعی بتواند در ایدئولوژی‌های حاکمیت عمل کند؛ بنابراین کاربران تلگرام یا افراد خاصی در فضای مجازی کنش‌هایی دارند که با تعریف رسمی از قدرت ملی فاصله دارد.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران افزود: در حال حاضر مساله تعریف قدرت ملی و تخصیص آن به مفهوم قدرت نیست، بلکه مساله بسیار عام‌تراست؛ اینکه ما چگونه در ایران به قدرت ملی اهمیت می‌دهیم. بیش از آنکه مساله را به تقابل قدرت ملی به نمایندگی حاکمیت و تلگرام تقلیل دهیم باید بحث را درونی کنیم. اینکه چگونه می‌توان تلگرام و تلگرام‌ها را درون قدرت ملی هضم کرد. چگونه می‌توان اپلیکیشن‌ها را با لایه‌های مختلف بسترسازی آنگونه طراحی کرد تا کنش همه افراد از من و شما گرفته تا آمدنیوز و مدیران تلگرام به افزایش قدرت ملی منجر شود. این در حالی است که اتفاقی که الان در حال وقوع است تقلیل یک امر بسیار عام و گسترده در سیاست‌گذاری رسانه به تقابل سیاسی است به اعتقادم من محکوم به شکست است.
منتظرقائم اظهار کرد: ما همیشه در لحظه اکنون از گذشته عبور کرده‌ایم و به اجبار به آینده پیش می‌رویم. بنابراین همیشه بشریت در حال تصمیم‌گیری است که چطور آینده او بهتر از امروز باشد. بنابراین اینکه بخواهیم در بحث‌های مربوط به آینده مدام از اتفاق‌های گذشته سخن بگویم، رویکردی است که در نهایت باز هم منجر به وضع امروز می‌شود. اگر وضع موجود ما چالش بنیادین نداشت که ما دچار دشمن نمی‌شدیم. باید بپذیریم که گذشته پُرافتخار ما دچار چالش‌هایی شده است؛ اگر بخواهیم به گذشته برگردیم و واقعیت‌ها را نادیده بگیریم و بخواهیم با همین کلمات جلوی تغییر را بگیریم، ما را به راه‌حل‌های سیاسی می‌رساند.
او در ادامه سخنان خود با اشاره به ویژگی‌های رسانه‌های نوین ارتباطاتی، خاطرنشان کرد: بخش اعظمی از این اپلیکیشن‌های نوین شبکه‌سازی هستند که پیش از آنکه به تلفن‌های همراه بیایند در کامپیوتر نیز وجود داشتند. تلگرام هم یکی از این اپلیکشین‌های ارتباطی است و اپلیکیشن‌های موبایلی هم یکی از انواع اپلیکیشن‌های شبکه‌سازی است. این موضوع واقعیت دارد که ما دشمنان و مخالفانی داریم، اما این موضع نیاز به مرزبندی و لایه‌شناسی دارد تا متوجه شویم در چه مواقعی تلگرام دشمن ماست و کجا بستری است که دوست و دشمن در آن کار می‌کنند؟ اگر تفکیک فضاها و نقش‌های مختلف صورت نگیرد ما دچار رویکرد سیاه و سفید می‌شویم.
منتظرقائم با تأکید بر اینکه تلگرام قطعا یک اپلیکیشن است، اظهار کرد: اینکه پشت پرده این اپلیکیشن چه اهداف و سیاست‌هایی بوده است در ماهیت آن تغییری ایجاد نمی‌کند. اقتصاد سیاسی به عنوان مشخصه است و من حق ندارم اسم این اپلیکیشن را سیاست فرهنگی بگذارم. سیاست فرهنگی می‌تواند ابزار آن باشد و نه خود آن. به هر حال تلگرام به خاطر مزایای نسبی در نرم افزار و سخت افزار و نوع همکاری با دولت‌ها ترویج پیدا کرده است. یکی دیگر از دلایل گرایش به تلگرام را می‌توان نیازسنجی مشتریان دانست. اما اینکه تلگرام به تعهدهای خودش عمل نکرده بحث دیگری است. اما سوال این است که که آیا ما با خود این اپلیکیشن مشکل داریم؟ مثل این است که آیا ما با کارخانه مرسدس بنز مشکل داریم یا با اتومبیل؟
این عضو هیات علمی دانشگاه تهران گفت: اگر ما با خود اپلیکیشن مشکل داریم، آن زمان چند سوال مطرح می‌شود که کجاست گزارش‌های حقوقی دولت جمهوری اسلامی از اقداماتی که در عرصه بین‌الملل انجام داده است که تلگرام تعهدات خود را انجام نداده است؟ چرا اینجا به کاربران ایرانی بگوییم که این اپلیکیشن تخلف کرده است؟ چرا از طریق بین‌الملل این موضوع را پیگیری نکنیم. حرف من این است این مسیری که می‌رویم غلط و شبهه‌ناک است.
منتظر قائم همچنین به تاثیر مباحث حقوقی در پیگیری شکایت از تلگرام در سطح بین‌الملل اشاره و با بیان اینکه دغدغه من اتفاقا انقلاب و فرهنگ است، اظهار کرد: اگر قوانین بین‌الملل با تلگرام توافق دارد موظف است گوش کند، اگر اینطور نباشد پرونده فعالیت آن در کشور مذکو باطل می‌شود. اما اینکه تعریف ما از تروریسم و پرنوگرافی با تعاریف بین‌الملل متفاوت است، این دیگر مشکل ما است و نه آن اپلیکیشن. ما با این اپلیکیشن مشکل نداریم، بلکه ما با کارکرد آن مشکل داریم. چراکه ممکن است در سال‌های آینده نام تلگرام به نام اپلیکیشن‌های دیگر تغییر کند.
این استاد ارتباطات با اشاره به انتقادهای وارد شده به تلگرام درباره تعدد کانال‌ها و گروه‌های پرنوگرافی اظهار کرد: باید بپذیریم که جامعه امروز ما پرنوگرافی می‌خواهد و نیاز به آموزش جنسی دارد. جامعه ما به دلیل تاریخی که طی کرده است وقتی به مساله جنسی می‌رسد خودکنترلی ندارد و ما امروز در شرف انقلاب جنسی قرار داریم. احتمالا تا ۱۰ سال دیگر تجاوز به عنف در ایران از آمریکا نیز بیشتر خواهد شد.
او بیان کرد: امروز مدیران پیام‌رسان‌های داخلی سخنگوی فیلترکردن تلگرام شده‌اند. جامعه ما که جاهل نیست و خوب می‌داند که این حرف‌ها برای کنار زدن رقبا و افزایش بودجه است. من به عنوان یک متخصص ملی با مجموعه‌ای از ابزارهای سیاست‌گذاری از ممنوعیت و محدودیت گرفته تا محدودیت و تکنیک‌های رقابتی و روش‌های فرهنگی موافق هستم و معتقدم باید همه آنها روی میز باشند که هر یک را با توجه به شرایط استفاده کرد.
منتظر قائم یادآور شد، درست است که ما دشمن داریم، اما با جهل خودمان هم در جنگ هستیم؛ با سیاست‌مداران فاسد و توده‌های ناآگاه و آنهایی منافع ملی را به خطر می‌اندازند در جنگ هستیم. ما با آنهایی که از طریق رسانه‌های رسمی بودجه می‌گیرد و خرافات به مردم منتقل می‌کند نیز در جنگ هستیم و در عین حال با دشمن خارجی هم در جنگ هستیم.
تلگرام نقض حاکمیت اقتصادی جمهوری اسلامی است
همچنین تقی‌پور در سخنانی با بیان اینکه تلگرام در عین حال که رسانه است فقط یک رسانه نیست، یادآور شد که بسیار مهم است چگونه و از چه منظری تلگرام را بررسی می‌کنیم. اینکه آن را به عنوان یک رسانه یا حاکمیتی درون حاکمیت‌ها مورد بررسی قرار دهیم.
تقی‌پور ضمن بیان توضیحاتی درباره قدرت جنگ نرم، فضای سایبر را مقوله‌ای جدید و مهم در حوزه قدرت برشمرد و یادآور شد: اساسا قدرت نرم انقلاب برگرفته از مردم است. حتی برخلاف بسیاری از کشورهای دنیا، جزو کشورهایی هستیم که قدرت نظامی ما نیز برگرفته از مردم است. امروز استکبار جهانی به این نتیجه رسیده است که قدرت نظامی ایران شکست‌ناپذیر است و به همین دلیل هم به سراغ تضعیف قدرت اقتصادی ما رفته‌اند.
او ادامه داد: اساسا امروز دشمنان انقلاب به این نتیجه رسیده‌اند که اگر قرار است جنگی با ما صورت بگیرد باید جنگ نرم باشد که از طریق بهره‌گیری از راه‌های ارتباطی نوین امکان‌پذیر است. بنابراین این فضای مجازی می‌تواند فضای خوبی برای ورود به جنگ ایران باشد؛ البته منظور من این نیست که تنها کاربری فضای مجازی به همین امر خلاصه می‌شود. اگر از من بپرسند موفق‌ترین رییس جمهور آمریکا در مقابله با انقلاب ایران کیست قطعا می‌گویم اوباما چرا که او شیوه جنگ نرم را برای مقابله با ما پیش گرفت.
وزیر اسبق ارتباطات و فناوری اطلاعات با اشاره به کسب و کارهای تلگرامی تأکید کرد که ما اصلا کسب و کار تلگرامی نداریم. اتفاقا تلگرام ضعیف‌ترین پلت‌فُرم برای کسب و کارهای اقتصادی محسوب می‌شود. برخی عنوان می‌کنند که تلگرام تنها به منافع اقتصادی خودش فکر می‌کند. ای کاش این طور بود. خبری شنیده‌ام که شاید خیلی قابل اثبات نباشد، اما آقای پاول دورف (رییس تلگرام) در گفت‌وگو با یکی از نمایندگان جمهوری اسلامی اعلام کرد که از سوی اطرافیان ترامپ تحت فشار است. زمانی که قرار شد تلگرام به ایران بیاید، چهار تعهد به جمهوری اسلامی اسلامی داد؛ مقررات و هنجارهای جامعه ما را رعایت کند، کانال‌های پرنوگرافی را در ایران توسعه ندهد و عدم همکاری با کارهای تروریستی که در یک مورد (حادثه تروریستی مجلس) این کار را هم انجام داد.
تقی‌پور افزود: من شدیدا مخالفم که تلگرام فقط یکی از هزاران اپلیکیشن‌های دنیاست. ما بیش از ۳۰۰ نرم‌افزار نسبتا قوی در این زمینه در دنیا داریم، اما کدام یک از آنها همانند تلگرام ظرفیت ایجاد کانال با ظرفیت‌های نامحدود دارد. کاملا مشخص است که این اپلیکیشن به صورت سفارشی طراحی شده است. عده‌ای تصور می‌کنند بحث فیلتر شدن تلگرام در چند روز اخیر مطرح شده است در حالی که حداقل از یک سال است که این بحث عنوان شده و ما از سال گذشته این پرسش را مطرح کردیم. در دی ماه سال ۹۵ طرحی به شورای عالی فضای مجازی درباره سامان‌دهی پیام‌رسان‌های اجتماعی آمد و این پرسش مطرح شد که آیا قرار است تلگرام با همین شکل ولنگاری و بی‌بندوباری ادامه داشته باشد؟
این عضو شورای عالی فضای مجازی تأکید کرد: در این جلسات مطرح شد که پیام‌رسان‌های خارجی به شرطی می‌توانند در ایران فعالیت کنند که خودشان را در کشور ما ثبت کنند، نمایندگانی بفرستند و در مقابل جرایم صورت گرفته در بستر نرم‌افزار آنها پاسخگو باشند. این در حالی است که تلگرام به هیچ وجه در راستای اعلام منشأ جرایم با ایران همکاری نمی‌کند. اینکه رییس تلگرام در دو مقطع برای جمع کردن ارز فراخوان داد و یک میلیارد دلار را جمع کردند و امروز ارزش این یک میلیارد دلار ۱.۷ شده است. بنابراین طبیعی است که عده‌ای از حضور تلگرام استقبال می‌کنند و آن هم سرمایه‌گذاران آمریکایی هستند. آیا این موضوع به معنی نقض حاکمیت مالی و اقتصادی جمهوری اسلامی نیست؟
تقی‌پور با بیان اینکه تلگرام آسیب‌های زیادی را در جامعه ما ایجاد کرده است، فروش محصولات غیرمجاز، اختلال در نظام بانکی، انحرافات مذهبی، عضوگیری گروه‌های تروریستی، تخریب رهبری، رنگین‌کمانی، هرزه‌نگاری و غیراخلاقی، شوخی با مقدسات و تبلیغ سلفی‌گری را از جمله این آسیب‌ها برشمرد.
