کارشناسان عقیده دارند اینگونه بارش ها شبیه به پدیده ال نینو است که البته به تازگی وقوع آن در زمستان امسال از سوی وزیر نیرو به دستگاه های مسئول هشدار داده شده است. ال نینو باعث بروز بارش های یکباره حتی در مناطق کم بارش می شود. ممکن است در منطقه ای بارش شدیدی اتفاق بیافتد که بی سابقه و یا کم سابقه باشد.
اگر زیرساخت ها و پیش بینی های بارش های سیل آسا در کشور نشده باشد، ممکن است سیل ایلام در هفته گذشته و سیل اخیر مازندران و بارش های یکباره که در مناطق کم باران کشور اتفاق افتاده تکرار شود. در واقع به دلیل فراهم نبودن زیرساخت ها، در ایران بیشتر از آنکه بتوان امیدوار بود از بارش های شدید سدها پُرآب و سفرها سیراب شوند، خسارت و نابودی به بار خواهد آمد.
وزیر نیرو اخیرا در نامه ای به زیرمجموعه ها و معاونینش درباره وقوع ال نینو هشدار داده و عنوان کرد: طبق گزارش‌های واصله، در فصول پائیز و زمستان پیش رو (و به ویژه در ماه‌های مهر و آبان) به دلیل بروز ال‌نینوی قوی، احتمال وقوع زمستان بسیار سرد و بارش‌های زیاد در ایران وجود دارد. در این صورت، احتمال روی‌آوری به گرمایش توسط برق، افزایش خواهد یافت. (مشابه زمستان ۱۳۸۶)، لذا ضروریست برخی اقدامات به عمل آید و سایر تدابیر لازم به کار گرفته شود.
طرح این هشدار از سوی چیت چیان مباحث و حواشی فراوانی را در رسانه ها ایجاد کرد. برخی دستگاه ها مانند هواشناسی نظر وزیر نیرو را رد کردند و برخی نیز هشدارهای وی را جدی گرفتند. همچنین در مواردی به ویژه در بارش های هفته های اخیر در مناطق مختلف کشور که با وقوع سیل و طغیان رودخانه ها همراه بود، عنوان شد ال نینو به وقوع پیوسته است.
برای روشن شدن این مسئله با مهدی میرزایی؛ فوق دکترای مدیریت منابع آب و کارشناس ارشد گفتگویی انجام داده و از وی پرسیدیم: اگر واقعا ایران در سال آبی جاری تحت تاثیر ال نینو قرار گیرد و بارندگی های یکباره به ویژه در کلانشهرهایی مانند تهران اتفاق بیافتد، آیا زیرساخت ها و امکانات جمع آوری آب و مهار سیلاب های احتمالی وجود دارد؟ فکر می کنید می توان ال نینو را فرصتی برای مهار و هدایت آب به سمت دشت ها به عنوان تغذیه مصنوعی، سدها و مخازن نگهداری برای استفاده های بعدی تلقی کرد یا اینکه باید منتظر اتفاقاتی مانند سیل اخیر مازندران و نابودی مزارع و تاسیسات شهری و غیره بود؟
میرزایی در پاسخ به این سوال گفت: در مورد تاثیر ال‌نینو و یا سایر پدیده‌های جوی بزرگ مقیاس بر روی ایران، من نمی‌توانم نظری بدهم، تخصصی در این موضوع ندارم. اما تهران و زیرساخت‌های مدیریت آب‌های سطحی آن، مثل تمامی زیرساخت‌های دیگر با درصدهای ریسک و احتمال تخریب ساخته شده‌اند. امروز اتفاقا فکر می‌کردم که اگر ۳۶۰ میلی‌متر بارندگی در تهران اتفاق بیافتد، چه می‌شود؟ شاید این سئوال میلیون‌ها تهرانی باشد.
این کارشناس ارشد مدیریت منابع آب اظهارداشت: پاسخ آن خیلی پیچیده نیست. کمتر شهری در دنیا را می‌توان یافت که دارای اقلیمی مانند ایران باشد و برای چنین حجمی از بارش آمادگی داشته باشد. بگذارید مثال ملموس‌تری بزنم. ساختمان‌ها در برابر زلزله، مقاوم طراحی و امیدوارم که اجرا شوند؛ اما معنی آن این نیست که زلزله با مقیاس ۹ بیاید و ساختمان هیچ آسیبی نبیند و هیچ مشکلی هم پیش نیاید.
وی خاطرنشان کرد: اما در این زلزله نباید هیچ‌کس جانش را از دست بدهد. بنابراین در بارش‌های خیلی بزرگ ما نباید تلفات جانی داشته باشیم، اما تلفات مالی لاجرم در شهری به این بزرگی که در کف رودخانه‌هایش هنوز آلونک‌سازی و ساخت و ساز غیر مجاز داریم، بدیهی است.
میرزایی تاکید کرد: زیرساخت‌های مدیریت آب‌های سطحی در تهران هنوز تکمیل نشده‌اند، اما خیلی بد هم نیستند. اما باید قبول کرد که بد نگهداری شده‌اند و مرمت خوبی هم نشده‌اند. مهم‌تر از همه این است که تقریبا می‌توانم بگویم که ۶۰-۷۰ درصد مشکل آبگرفتگی‌ها، خود مردم هستند. جوی‌های مقابل خانه‌های ما، حکم تسمه نقاله انتقال زباله را دارد. بارها دیده‌ایم که کسبه و اهل محل، کیسه‌های زباله خود را داخل نهر و رودخانه‌های شهر می‌اندازند. خوب مگر این رودخانه چقدر کشش انتقال مواد جامد را دارد؟
این کارشناس ارشد مدیریت منابع آب گفت: در زیر همین خیابان‌ها فاجعه‌ایی از ظروف یک بار مصرف هر سال اتفاق می‌افتد که باور کردنش سخت است و ای کاش می‌شد آنها را نشان داد. حساب کردن بر روی منابع آب ناشی از سیل، دارای ریسک‌های خودش است. کمی سخت بتوان مدیری را راضی کرد که جریان سیل را هدایت کند و در جای دیگری از آن استفاده کند. اولا این روش منسوخ شده است.
به گفته وی، الان همه تلاش می‌کنند که سیلاب در مبدا با نفوذ و سایر روش‌ها به منابع آب زیرزمینی انتقال یابد. در این صورت حجم آن کمتر و مدیریت آن راحت‌تر است تا اینکه تمام جریان جمع شود و تبدیل به یک رودخانه خروشان شود و در جنوب تهران به اشتباه «مهار» شود. ثانیا در شهر بزرگی مانند تهران که شمال آن زمین به متری بیش از ۲۰۰ میلیون ریال هم می‌رسد، کجا می‌توان تغذیه داشت!؟ در نتیجه باید به جنوب شهر برویم، که خوب این هم با رویکردی که ذکر شد، متضاد است.
میرزایی افزود: باید قبول کرد که وقتی شهر توسعه پیدا می‌کند و هجوم به اطراف رودخانه‌ها جهت ساخت و ساز می‌رود، در شرایط جدی (مثل خشکسالی و سیل) آسیب جدی‌تری از بلایای طبیعی مرتبط به آب خواهیم دید. هیچ بهانه‌ای، حتی عدم وجود هتل در چشم‌انداز‌های خوب، نباید ما را وادار کند که پایه‌های هتل و ساختمان و خانه را در حریم و بستر رودخانه بنا کنیم. اما خوب، خلا قانونی و عدم دخالت ارگان‌های ذیربط و فشار‌های اجتماعی و سیاسی شرایط را به جایی می‌برد که الان در آن هستیم.
این کارشناس ارشد مدیریت منابع آب تصریح کرد: من از روشی که مقام معظم رهبری در اسفند‌ماه پی‌گرفتند و فرمودند که حتی اگر به اسم مسجد و حوزه ساخت و ساز در منابع طبیعی کردند، جلوی آنها گرفته شود خیلی خوشحال شدم. امیدوارم که این موضوع را مسئولان دیگر هم آویزه گوش کنند.
