صراط: فناوری هسته‌ای از جمله تکنولوژی‌های برتر در عصر حاضر است که دستیابی به آن از نظر راهبردی امتیاز ویژه‌ای برای هر کشوری محسوب می‌شود. با این وجود علی‌رغم پیشرفت‌های فراوان ایران اسلامی در این حوزه، همچنان برخی شبهات درباره میزان توانمندی کشورمان در حوزه فناوری هسته‌ای و نیز به‌صرفه بودن سرمایه‌گذاری‌های کلان در این بخش و مقاومت در برابر زورگویی‌های جهانی توسط برخی "بی‌انصافان" مطرح می‌شود.
بر این اساس، به‌سراغ فریدون عباسی رئیس سابق سازمان انرژی اتمی و از دانشمندان مطرح کشور در این حوزه رفته‌ایم و در سلسله گفت‌وگوهایی به بررسی توانمندی کشور در این حوزه و نیز کاربردهای این فناوری برتر پرداخته‌ایم که آن را در ذیل می‌خوانید.
فریدون عباسی دستاوردهای ایران در زمینه راکتورها و فناوری‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای را گسترده توصیف کرده و می‌گوید: در اکثر کشورها فناوری هسته‌ای دو هدف اساسی را دنبال می‌کند؛ یکی بحث تأمین انرژی که منظور تولید برق است و دومین مسئله، کاربرد پرتوها در زندگی مردم است و در این خصوص در راستای رفاه در زندگی اجتماعی، باید از ایزوتوپ‌های پرتوزا استفاده شود.
وی با بیان اینکه رشته‌های مختلفی وجود دارد که فناوری هسته‌ای می‌تواند در آن اثرگذاری و اشتغال‌زایی ایجاد کند، افزود: فناوری هسته‌ای در پزشکی و در تشخیص و درمان، با استفاده از مواد پرتوزا می‌تواند به مردم کمک کند و لازمه فعالیت در مبحث کاربرد پرتوها این است که بشر بتواند رادیو ایزوتوپ‌های خاص را به‌صورت مصنوعی تولید کند. و برای تولید این رادیو ایزوتوپها نیاز به راکتورهای هسته‌ای است. اینها راکتورهای قدرت نیستند، بلکه راکتورهای شبه‌تحقیقاتی هستند که می‌توان با استفاده از آنها، رادیو ایزوتوپها را تولید کرد و ما یک نمونه از آن را در ایران داریم که راکتور تحقیقاتی تهران است.
عباسی ضمن یادآوری ماجرای امتناع آمریکا و غرب از تحویل سوخت راکتور تهران، تشریح کرد: این راکتور نیاز دارد تا به‌صورت سالانه، سوخت آن جابه‌جا و برخی سوخت‌ها تعویض شده و یا سوخت‌های جدید کار گذاشته شود. برای تولید رادیو ایزوتوپها و تحقیق در راستای برخی آزمایش‌های راکتور، نیاز است که راکتور ما از توان 5مگاواتی خود استفاده کند. پس ما نیاز داشتیم سوخت را تأمین کنیم و در گذشته هم در این خصوص اقدام کرده بودیم. در جاهایی که راکتور آمریکایی بود، آمریکایی‌ها باید سوخت را بر مبنای همکاری‌هایی که با آژانس انرژی اتمی داشتیم تأمین می‌کردند. اما آمریکایی‌ها امتناع کردند.
وی در همین رابطه افزود: مسئولان تماس گرفتند و مسئله را با آرژانتینی‌ها حل کردند و ما سوخت را از این کشور گرفتیم. اما بعداً که دوباره نیاز به تعویض و جابه‌جایی سوخت داشتیم، مجدداً ممانعت کردند و فشارهایی در جهت عدم تأمین سوخت آوردند.
رئیس سابق سازمان انرژی اتمی درباره ویژگی‌های سوخت راکتور تهران توضیح داد: کشورهای خاصی این نوع سوخت صفحه‌ای را تولید می‌کنند، سوخت راکتور تهران سوخت میله‌ای نیست، بلکه صفحه‌ای است و هندسه خاصی دارد و تکنولوژی خاصی برای تولید آن لازم است. بنابراین متخصصان کشور وقتی دیدند طرف مقابل از تحویل چیزی که کاربرد روزمره دارد ممانعت می‌کند، تصمیم گرفتند خودشان آن را تولید کنند.
وی با اشاره به تصمیم کشور برای تولید داخلی سوخت تهران تصریح کرد: برای تولید سوخت در داخل کشور، کلاً مجبور شدیم توان طراحی خود را بالا ببریم و روش‌های ساخت خاصی را پیش بگیریم و مواد خاصی استفاده و جوش‌کاری خاصی را به کار ببریم که قبلاً از این فناوری‌ها بی‌بهره بودیم. همین که روی این موضوع فکر کردیم موجب شد تا اساتید دانشگاه و مهندسان و متخصصان ما که برای کارهای پژوهشی آمادگی دارند، در داخل کشور و بدون چشم‌داشت مادی، این کار را انجام دهند و زمینه‌ای پیش آمد تا متخصصان را گرد هم آوریم و با ابزار و امکانات موجود کار انجام دهیم.
عباسی افزود: متخصصانی توانستند این معضل را برای کشور حل کنند که نگاه درون‌گرا داشتند و معتقد بودند که ما می‌توانیم با تفکر و توان داخلی بر مسائل ناشناخته و جدید غلبه کنیم. این دستاورد مهمی برای کشور بود و متخصصان ما به این باور رسیده بودند که می‌توانند کارهای نو انجام دهند، این روش‌ها در داخل کشور ثبت شده است.
رئیس انجمن هسته‌ای ایران با بیان "ما توانستیم سوخت راکتور تهران را در داخل بازطراحی کنیم و سوختی را که اجزای مختلف دارد بسازیم" تأکید کرد: این فرایند، فرایند هسته‌ای نیست. ممکن است مهندسین هسته‌ای به اینکه میزان غنا و خلوص و ناخالصی سوخت چقدر باشد پاسخ دهند، اما آنچه مربوط به شکل دادن فلزات و عملیات حرارتی و کارهای مکانیکی و آنالیز و اندازه‌گیری‌ها است، مبحث هسته‌ای نیست.
وی ادامه داد: ما دستاورد بزرگی داشتیم که کشور توانست در زمینه‌های فنی و علوم غیرهسته‌ای، به‌دلیل انجام یک کار هسته‌ای پیشرفت کند و این دستاورد مهمی است که ما می‌توانیم این دستاوردها را در سایر صنایع هم به کار ببریم چراکه قبل از این فاقد این توان در کشور بودیم.
**راکتورمان را خودمان به‌روز می‌کنیم/ ارتباط میان صنعت هسته‌ای با سایر صنایع کشور
عباسی با اشاره به ارتباط برنامه هسته‌ای با سایر صنایع کلان در کشور اظهار داشت: به‌دلیل شرایط خاصی که در صنعت هسته‌ای هست به صنایع دیگر هم دیکته می‌شود تا پیشرفت کنند و نیاز ما را تولید کنند. ما با تخصص داخلی توانستیم راکتور تهران را به‌روز کنیم و در همین راستا، تغییر برخی از اجزای این راکتور که طراحی آن مربوط به بیش از 50 سال پیش بوده انجام شد و موجب شد تا ما به بحث حس‌گرها و اندازه‌گیری وارد شویم و اتاق کنترل راکتور تهران را خودمان به‌روز کنیم.
رئیس سابق سازمان انرژی اتمی در همین رابطه افزود: در دوره آقای جلیلی برای اینکه در مذاکرات به ما فخر بفروشند، می‌گفتند: "ما حاضریم راکتور تهران را برای شما به‌روز کنیم" اما تیم مذاکره کننده با تکیه بر توان داخلی پاسخ داد: "ما حاضریم راکتورهای شما را به‌روز کنیم". بنابراین باوری در کشور به وجود آمد که ما حتی می‌توانیم راکتورهای تحقیقاتی دیگر کشورها را هم به‌روز کنیم، الآن هم این راکتور کار می‌کند و اتاق کنترل آن هم با تجهیزات جدید به‌روز شده است.
وی توضیح داد: ما توان طراحی راکتورهای جدید با استانداردهای جدید را پیدا کرده‌ایم و می‌توانیم راکتور 10 مگاوات را صفرتاصد در ایران بسازیم تا به یکی از کشورهای سازنده راکتور تحقیقاتی در کوتاه‌مدت تبدیل شویم. اگر همین مسیر را ادامه دهیم حتی می‌توانیم صادرات خدمات تخصصی داشته باشیم. این مهم است که ما توانمندی صدور خدمات تخصصی را در کشور پیدا کردیم.
عباسی خاطرنشان کرد: متخصصان می‌توانند تخصص خود را در اختیار دیگر کشورها بگذارند و در کشورهای دیگر عرض اندام کنند و آن رعب علمی را که غرب در دنیا ایجاد کرده که فقط آنها مجهز به علم هستند تا از این جهت سلطه سیاسی و اقتصادی داشته باشند برهم بزنیم.
بر این اساس، به‌سراغ فریدون عباسی رئیس سابق سازمان انرژی اتمی و از دانشمندان مطرح کشور در این حوزه رفته‌ایم و در سلسله گفت‌وگوهایی به بررسی توانمندی کشور در این حوزه و نیز کاربردهای این فناوری برتر پرداخته‌ایم که آن را در ذیل می‌خوانید.
فریدون عباسی دستاوردهای ایران در زمینه راکتورها و فناوری‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای را گسترده توصیف کرده و می‌گوید: در اکثر کشورها فناوری هسته‌ای دو هدف اساسی را دنبال می‌کند؛ یکی بحث تأمین انرژی که منظور تولید برق است و دومین مسئله، کاربرد پرتوها در زندگی مردم است و در این خصوص در راستای رفاه در زندگی اجتماعی، باید از ایزوتوپ‌های پرتوزا استفاده شود.
وی با بیان اینکه رشته‌های مختلفی وجود دارد که فناوری هسته‌ای می‌تواند در آن اثرگذاری و اشتغال‌زایی ایجاد کند، افزود: فناوری هسته‌ای در پزشکی و در تشخیص و درمان، با استفاده از مواد پرتوزا می‌تواند به مردم کمک کند و لازمه فعالیت در مبحث کاربرد پرتوها این است که بشر بتواند رادیو ایزوتوپ‌های خاص را به‌صورت مصنوعی تولید کند. و برای تولید این رادیو ایزوتوپها نیاز به راکتورهای هسته‌ای است. اینها راکتورهای قدرت نیستند، بلکه راکتورهای شبه‌تحقیقاتی هستند که می‌توان با استفاده از آنها، رادیو ایزوتوپها را تولید کرد و ما یک نمونه از آن را در ایران داریم که راکتور تحقیقاتی تهران است.
عباسی ضمن یادآوری ماجرای امتناع آمریکا و غرب از تحویل سوخت راکتور تهران، تشریح کرد: این راکتور نیاز دارد تا به‌صورت سالانه، سوخت آن جابه‌جا و برخی سوخت‌ها تعویض شده و یا سوخت‌های جدید کار گذاشته شود. برای تولید رادیو ایزوتوپها و تحقیق در راستای برخی آزمایش‌های راکتور، نیاز است که راکتور ما از توان 5مگاواتی خود استفاده کند. پس ما نیاز داشتیم سوخت را تأمین کنیم و در گذشته هم در این خصوص اقدام کرده بودیم. در جاهایی که راکتور آمریکایی بود، آمریکایی‌ها باید سوخت را بر مبنای همکاری‌هایی که با آژانس انرژی اتمی داشتیم تأمین می‌کردند. اما آمریکایی‌ها امتناع کردند.
وی در همین رابطه افزود: مسئولان تماس گرفتند و مسئله را با آرژانتینی‌ها حل کردند و ما سوخت را از این کشور گرفتیم. اما بعداً که دوباره نیاز به تعویض و جابه‌جایی سوخت داشتیم، مجدداً ممانعت کردند و فشارهایی در جهت عدم تأمین سوخت آوردند.
رئیس سابق سازمان انرژی اتمی درباره ویژگی‌های سوخت راکتور تهران توضیح داد: کشورهای خاصی این نوع سوخت صفحه‌ای را تولید می‌کنند، سوخت راکتور تهران سوخت میله‌ای نیست، بلکه صفحه‌ای است و هندسه خاصی دارد و تکنولوژی خاصی برای تولید آن لازم است. بنابراین متخصصان کشور وقتی دیدند طرف مقابل از تحویل چیزی که کاربرد روزمره دارد ممانعت می‌کند، تصمیم گرفتند خودشان آن را تولید کنند.
وی با اشاره به تصمیم کشور برای تولید داخلی سوخت تهران تصریح کرد: برای تولید سوخت در داخل کشور، کلاً مجبور شدیم توان طراحی خود را بالا ببریم و روش‌های ساخت خاصی را پیش بگیریم و مواد خاصی استفاده و جوش‌کاری خاصی را به کار ببریم که قبلاً از این فناوری‌ها بی‌بهره بودیم. همین که روی این موضوع فکر کردیم موجب شد تا اساتید دانشگاه و مهندسان و متخصصان ما که برای کارهای پژوهشی آمادگی دارند، در داخل کشور و بدون چشم‌داشت مادی، این کار را انجام دهند و زمینه‌ای پیش آمد تا متخصصان را گرد هم آوریم و با ابزار و امکانات موجود کار انجام دهیم.
عباسی افزود: متخصصانی توانستند این معضل را برای کشور حل کنند که نگاه درون‌گرا داشتند و معتقد بودند که ما می‌توانیم با تفکر و توان داخلی بر مسائل ناشناخته و جدید غلبه کنیم. این دستاورد مهمی برای کشور بود و متخصصان ما به این باور رسیده بودند که می‌توانند کارهای نو انجام دهند، این روش‌ها در داخل کشور ثبت شده است.
رئیس انجمن هسته‌ای ایران با بیان "ما توانستیم سوخت راکتور تهران را در داخل بازطراحی کنیم و سوختی را که اجزای مختلف دارد بسازیم" تأکید کرد: این فرایند، فرایند هسته‌ای نیست. ممکن است مهندسین هسته‌ای به اینکه میزان غنا و خلوص و ناخالصی سوخت چقدر باشد پاسخ دهند، اما آنچه مربوط به شکل دادن فلزات و عملیات حرارتی و کارهای مکانیکی و آنالیز و اندازه‌گیری‌ها است، مبحث هسته‌ای نیست.
وی ادامه داد: ما دستاورد بزرگی داشتیم که کشور توانست در زمینه‌های فنی و علوم غیرهسته‌ای، به‌دلیل انجام یک کار هسته‌ای پیشرفت کند و این دستاورد مهمی است که ما می‌توانیم این دستاوردها را در سایر صنایع هم به کار ببریم چراکه قبل از این فاقد این توان در کشور بودیم.
**راکتورمان را خودمان به‌روز می‌کنیم/ ارتباط میان صنعت هسته‌ای با سایر صنایع کشور
عباسی با اشاره به ارتباط برنامه هسته‌ای با سایر صنایع کلان در کشور اظهار داشت: به‌دلیل شرایط خاصی که در صنعت هسته‌ای هست به صنایع دیگر هم دیکته می‌شود تا پیشرفت کنند و نیاز ما را تولید کنند. ما با تخصص داخلی توانستیم راکتور تهران را به‌روز کنیم و در همین راستا، تغییر برخی از اجزای این راکتور که طراحی آن مربوط به بیش از 50 سال پیش بوده انجام شد و موجب شد تا ما به بحث حس‌گرها و اندازه‌گیری وارد شویم و اتاق کنترل راکتور تهران را خودمان به‌روز کنیم.
رئیس سابق سازمان انرژی اتمی در همین رابطه افزود: در دوره آقای جلیلی برای اینکه در مذاکرات به ما فخر بفروشند، می‌گفتند: "ما حاضریم راکتور تهران را برای شما به‌روز کنیم" اما تیم مذاکره کننده با تکیه بر توان داخلی پاسخ داد: "ما حاضریم راکتورهای شما را به‌روز کنیم". بنابراین باوری در کشور به وجود آمد که ما حتی می‌توانیم راکتورهای تحقیقاتی دیگر کشورها را هم به‌روز کنیم، الآن هم این راکتور کار می‌کند و اتاق کنترل آن هم با تجهیزات جدید به‌روز شده است.
وی توضیح داد: ما توان طراحی راکتورهای جدید با استانداردهای جدید را پیدا کرده‌ایم و می‌توانیم راکتور 10 مگاوات را صفرتاصد در ایران بسازیم تا به یکی از کشورهای سازنده راکتور تحقیقاتی در کوتاه‌مدت تبدیل شویم. اگر همین مسیر را ادامه دهیم حتی می‌توانیم صادرات خدمات تخصصی داشته باشیم. این مهم است که ما توانمندی صدور خدمات تخصصی را در کشور پیدا کردیم.
عباسی خاطرنشان کرد: متخصصان می‌توانند تخصص خود را در اختیار دیگر کشورها بگذارند و در کشورهای دیگر عرض اندام کنند و آن رعب علمی را که غرب در دنیا ایجاد کرده که فقط آنها مجهز به علم هستند تا از این جهت سلطه سیاسی و اقتصادی داشته باشند برهم بزنیم.
