فرجی دانا؛ از رای اعتماد تا استیضاح

صراط: پس از اینکه میلی منفرد به عنوان اولین وزیرعلوم، تحقیقات و فناوری پیشنهادی دولت یازدهم، موفق به کسب رای اعتماد از مجلس نشد، روحانی در اواخر مهر 1393 رضا فرجی دانا را به عنوان جایگزین معرفی کرد تا اینکه وی توانست از مجموع 221 رأی مأخوذه نمایندگان، با کسب 159 رأی موافق و 70 رأی مخالف و32 رأی ممتنع، سکان وزارت علوم را به دست گیرد. اما از زمانی که فرجی دانا عهده دار این وزارتخانه شده، اقدامات صورت گرفته توسط وی موجب تنش‌های بسیاری گشته است؛ به طوری که در این مدت کوتاه مسئولیت خود، تذکراتی را از مجلس شورای اسلامی، شورای عالی انقلاب فرهنگی، برخی مراجع و رئیس جمهور دریافت کرده است و اخیرا زمزمه های استیضاح وی در مجلس توسط بیش از 50 نماینده کلید خورده است، البته نمایندگان متقاضی استیضاح، به فرجی دانا یک ماه فرصت داده اند تا نگرانی های آنان را برطرف کند و در غیر این صورت روند استیضاح دوباره ادامه پیدا خواهد کرد، لذا در این نوشتار به بررسی اجمالی اقدامات فرجی دانا و علل استیضاح وی در مجلس، می پردازیم.

الف. فرجی دانا مانع سیاسی شدن دانشگاه ها بود

در گذشته برای اولین بار فرجی دانا پس از استعفای مصطفی معین، وزیر دولت هشتم در سال 1382، از سوی سید محمد خاتمی برای تصدی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به مجلس ششم معرفی شد اما موفق به کسب رأی اعتماد نمایندگان این مجلس نشد به طوری که مخالفان وی خواهان پیشنهاد فردی سیاسی از طرف دولت برای زعامت وزارت علوم بودند و ایشان را به عنوان کسی که بتواند توسعه ی سیاسی لازم را در دانشگاه ها عملیاتی کند؛ شایسته نمی دانستند: «روند انتخابات در دولت [هشتم] متأسفانه روند مناسبی نیست... ما شخصیت سیاسی می‌خواهیم نه شخصیت حزبی. این انتخاب، انتخابی نیست که با انتخابات وزرای قبلی قابل مقایسه باشد... کسی باید مسئولیت را بر عهده بگیرد که در مجموعه دانشگاه‌های کشور صلابت علمی داشته باشد.»(2) و در نهایت وی آرای لازم برای تصدی وزارت را از طرف مجلس ششم کسب نکرد.

نکته ی جالب تر اینکه پس از استعفای مصطفی معین در سال 1382، خاتمی میلی منفرد را به عنوان سرپرست وزارت علوم منصوب کرد ولی در نهایت فرجی دانا را که آن هنگام ریاست دانشگاه تهران را بر عهده داشت، به مجلس معرفی کرد؛ اما با عدم رأی اعتماد مجلس ششم به وی، جعفر توفیقی گزینه بعدی خاتمی بود که رأی اعتماد مجلس ششم را به دست آورد و همین چرخه 10 سال بعد، با جابجایی نقش افراد در دولت اعتدال که خود را به هیچ حزبی و جریانی وابسته نمی دانست نیز تکرار شد. روحانی ابتدا میلی منفرد را به مجلس معرفی کرد که با عدم رأی اعتماد مجلس مواجه شد، سپس توفیقی سرپرست شد تا فرجی دانا گزینه نهایی روحانی برای تصدی وزرات علوم باشد.

ب. فرجی دانا عامل سیاسی شدن دانشگاه ها شد

اما گویا فرجی دانایی که توانست از مجلس نهم رای اعتماد کسب کند همان فرجی دانایی نبود که در مجلس ششم به دلیل سیاسی نبودن رد صلاحیت شد چون با وجود تاکیدات مسولان مختلف بر سیاسی نکردن دانشگاه ها و دوری از تنش ورزی در فضاهای علمی، و علی الخصوص توصیه های مقام معظم رهبری: «من خواهش می کنم از مدیران دانشگاه‌ها و مسئولان گوناگون مدیریّتى که دانشگاه را مرکز جوَلان سیاسى و تلاشها و فعّالیّت هاى جناح هاى سیاسى قرار ندهید. سمّ مهلک حرکت علمى این است که دانشگاه‌ها تبدیل بشوند به باشگاه‌هاى سیاسى؛ کارى که در یک دوره‌اى انجام گرفت.»(3) جریان موجود در دانشگاه ها، روند قابل رضایتی نمی باشد و قطعاَ یادآور دورانی می باشد که عده ای معاند ملت ایران در دوره ی اصلاحات، اقدامات فرافکنانه ی خود را با نماد دانشجویی و از طریق سوار شدن بر این موج عملیاتی می کردند، به طوری که منجر به برپایی فتنه 78 و ماجرای کوی دانشگاه شد.

البته پرواضح است که این به معنای نداشتن بینش سیاسی در قشر دانشجو و دوری آنها از فعالیت های سیاسی نیست: «این به‌معناى نفى حرکت سیاسى در بین دانشجویان دانشگاه‌ها نیست؛ بنده همیشه مدافع و منادى کار سیاسى دانشجوها و دانشگاهیان بوده‌ام و هستم -الان هم معتقدم- منتها نگاه سیاسى، مَشرب سیاسى، فهم سیاسى و فعّالیّت سیاسى داشتن، یک حرف است و دانشگاه را و کلاس درس را و محیط علمى را جولانگاه کار سیاسى قرار دادن، یک حرف دیگرى است؛ اینها با همدیگر تفاوت دارد.»(4) به طوری که «من یک ‌وقتى این مطلب را گفتم، بعضى از همین آقایانى که حالا دَم از دانشگاه می زنند، من را ملامت کردند که شما این جوان ها را به هَوس انداختید، به هیجان انداختید؛ نه، من اعتقاد دارم به این قضیّه؛ نسل جوان در هر جامعه، موتور حرکت تحوّلات اجتماعى و تحوّلات سیاسى است؛ بخصوص جوان دانشجو؛ طبیعتش این است.»(5)

نکته ی قابل توجه این می باشد که هدف از جولانگاه سیاسی قرار ندادن دانشگاه ها صرفا برای پیشرفت در عرصه‌ی علمی کشور می باشد وگرنه هر شهروندی از حق آزادی فعالیت سیاسی در چهار چوب قانون، برخوردار می باشد اما آنچه که برای دانشجویان از اولویت و اهمیت خاصی برخوردار است پیشبرد حرکت علمی کشور می باشد و لذا در این برهه، وزیر علوم مسئولیت خطیری را بر دوش دارد که لازم می نماید از برخی اقدامات دوری کرده و به بعضی از موارد توجه وافی و کافی داشته باشد:

1- انتصاب برخی از فتنه گران 88

در هنگام بررسی صلاحیت وزیران در مجلس شورای اسلامی سه مولفه ی کارنامه، برنامه و تیم از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است؛ به اذعان نمایندگان تنها نگرانی مجلس در رابطه با تایید صلاحیت فرجی دانا، در مورد تیم وی بوده و نمایندگان در کمیسیون و صحن از وی خواسته بودند که از انتصاب عناصر فتنه 88 پرهیز کند اما یک ماه از شروع به کار فرجی دانا سپری نشده بود که وی افرادی مانند میلی منفرد وزیر پیشنهادی قبلی که موفق به کسب صلاحیت نشد؛ و در ماجرای فتنه 88 بازداشت شده بود به عنوان معاون آموزشی و توفیقی را هم که در اغتشاشات سخنرانی کرده بود به عنوان مشاور ارشد انتصاب کرده، به طوری که حتی از هفت استعلام وزارت علوم، شش استعلام مورد تایید نبوده است.(6) لذا یکی از علت های گرفتن کارت زرد فرجی دانا از مجلس، همین عدم وفا به عهدی بود که بهارستانی ها در هنگام دادن رای اعتماد از وی گرفته بودند، می باشد.(7)

2- عزل و نصب با نگاه های حزبی و جریان های سیاسی

قطعا یکی از اختیارات قانونی وزیر علوم انتخاب رئسای دانشگاه ها می باشد اما آنچه که مهم است این می باشد که نباید عرصه علوم و دانشگاهی را با خانه ی احزاب یکسان فرض کرد و نگاه های حزبی و سیاسی خود را در این حوزه دخالت داد به طوری که با یک نگاه اجمالی به عزل و نصب های صورت گرفته، دریافت می شود که قریب به اتفاق افراد منصوب شده از یک جناح سیاسی بوده و از حزب مشارکت و کارگزاران سازندگی می باشند، البته این به معنای آن نیست که نباید هیچ نیروی اصلاح طلب برسر کار باشد بلکه به این معناست که حداقل نباید مسولین با سایر جهت گیری‌های سیاسی عزل گردند، و این به هیچ وجه با شعار اعتدال‌گرایی روحانی سازگاری ندارد، و این عزل و نصب ها در 6 ماه اول مسئولیت فرجی دانا به گونه ای صورت گرفته که در هر 100 ساعت یک تغییر انجام شده است. (8)

3- بازگشت دانشجو نمایان ستاره دار و اخراجی

از زمانی که فرجی دانا بر سرکار آمده برخی از افرادی که طبق قانون و مقررات کمیته های انضباطی از دانشگاه ها اخراج شده بودند، دوباره وارد دانشگاه ها و فضای علمی کشور شده اند و باید از وزیر علوم پرسیده شود که دانشجو نمایانی که به دنبال برهم زدن جو علمی دانشگاه ها می باشند به چه دلیلی اجازه ی ورود به دانشگاه ها را پیدا کرده اند؟ آیا این اقدامات در راستای سرعت بخشیدن به حرکت علمی کشور می باشد؟ به طوری که سابقه نشان داده است که این گونه افراد هدفی جز مسموم کردن فضای دانشگاه ها نداشته و باید با این افراد طبق قانون برخورد گردد و هیچ گونه اغماض در این زمینه از طرف مسولان پذیرفته نخواهد بود.

برای نمونه در دانشگاه شهید چمران اهواز دانشکده علوم، شب شعری برگزار می شود که عقاید مارکسیستی و خاطرات معاشقه بعضی افراد، سوژه شعرها می باشد و برگزار کنندگان اصلی این شب شعر که برخی از آنها جزء زندانیان امنیتی بودند، علاوه بر این مجری این برنامه هم دارای 2 سال سابقه سیاه زندان بوده و در صفحه های اجتماعی، علاقه مندی خود به افکار مارکس و کمونیست را به وضوح بیان کرده است. محتوای شعرهای شاعران نیز توصیف روابط نامشروع، نفی ادیان الهی، نفی خدا و توهین به پیامر اسلام(ص) را در بر دارد و این یکی از ره آوردهای بازگشت دانشجویان اخراجی به دانشگاه ها می باشد.(9)

4- حمایت و گسترش فعالیت های سیاسی خاص تنش زا

مسئولان مربوطه نباید با اقدامات خود به نوعی چراغ سبزی را برای تشکل های نابهنجار نشان دهند و اگر هم فعالیت های سیاسی تنش زا از طرف برخی تشکل های دانشجویی صورت می گیرد، موضع رسمی و شفاف خود را ابراز کنند تا برخی از مغرضان، خواب رویاهای خود را محقق شده تلقی نکنند؛ در زیر تنها به برخی از موارد به صورت تیتروار اشاره می شود که نیاز به این دارد که وزیر علوم در رابطه با آنها پاسخ گو باشد:

1) زیر سوال بردن احکام الهی و سنت های لایتغیر اسلامی( در نشریه ای در دانشگاه علوم پزشکی بیرجند)

2) موج اهانت به علما و دفاع از سران فتنه ( در نشریه ای در دانشگاه بوعلی همدان)

3) اهانت به آیت الله مکارم شیرازی پس از ممانعت از جلسه با فرجی دانا( توسط مدیر حوزه ریاست دانشگاه شهید چمران اهواز)

4) جان گرفتن افراطیون در دانشگاه یاسوج (بازتاب عقاید از طریق نشریه افق انجمن علمی جامعه شناسی این دانشگاه - پخش شبنامه و روزنامه در حمایت سران فتنه)

5) ضرب و شتم دانشجویان توسط حامیان فتنه در دانشگاه سیستان (پاره کردن پلاکاردهای و ضرب و شتم دانشجویانی که خواستار محاکمه سران فتنه بودند - ادعای عدم وجود آزادی بیان در کشور - حمایت از رژیم شاهنشاهی)

6) انتشار نشریات قومیت گرا و تجزیه طلب در دانشگاه تبریز (از طریق سه نشریه‌ اولدوز، گؤزه نک و فرهنگ - شکستن شیشه‌های دفتر جامعه‌ی اسلامی دانشگاه و سردادن شعارهایی در تخریب شخصیت دبیر این تشکل - ترویج اندیشه های فمنیستی و همجنس گرایی - توهین به مراجع تقلید و مقامات و نهادهای رسمی کشور- زیر سوال بردن قانون اساسی)

7) امضای نامه ی آزادی محکوم امنیتی و بالابردن پرچم ایران بدون آرم الله در دانشگاه شیراز ( اجرای موسیقی زنده در شب وفات حضرت زینب سلام الله علیها، ارتباط برخی از تشکل‌های دانشجویی با شبکه منافقین، سانسور پرچم ایران، توزیع گسترده عکس سران فتنه در چند دانشگاه، توزیع نشریاتی با محتوای التقاطی، ترویج فضای ابتذال، بازگشت گروه‌های فشار و حضور محکومان امنیتی در دانشگاه، فریاد دیکتاتور‌مابانه قائم‌مقام دانشگاه شیراز بر سر دانشجویان ارزشی، و استفاده ایشان از الفاظ سخیف در مراسم سخنرانی دکتر عارف)

8) اجرای تئاتر با مجوز محیط زیستی و محتوای «شهوترانی» در دانشگاه اصفهان

9) اقدامات برخی افراطیون در دانشگاه امیرکبیر (در جلسه معارفه سرپرست جدید دانشگاه)

همه این موارد نمونه هایی از فعالیت هایی است که فضای آرام و سالم را از دانشگاه ها سلب می کند و موجب کاهش سرعت پیشرفت حرکت علمی در کشور می باشد لذا قطعا وزیر علوم در قبال این رفتارهای خارج از هنجار مسئول می باشد.(10)

ج. مواردی که نیازمند به توجه بیشتر وزیر علوم می باشد

در مجموعِ اقدامات فرجی دانا با وجود اینکه در برخی ازحوزه ها فعالیت هایی صورت گرفته اما پیشرفت کار و میزان سرعت آنها رضایت بخش نبوده است و گاها حتی کم کاری هایی هم دیده می شود که به شرح زیر است:

1- تفکیک جنسیتی

«آیا پس از کسب رای اعتماد از مجلس، تشکیل دانشگاه‌های تک‌ جنسیتی باید به تاریخ بپیوندد؟» (11)

یکی از موضوعاتی که سالهاست در دانشگاه ها و مراکز علمی مطرح می شود قانون تفکیک جنسیتی می باشد که تا به الان اقدامی جدی از طرف مسئولان مشاهده نشده است و حتی در هنگام بررسی صلاحیت فرجی دانا هم این سوال از طرف نمایندگان مطرح گردید: «خواهشمندم رابطه فکری خود را با مقوله‌های دانشگاه تک جنسیتی، تفکیک جنسیتی کلاس‌ها در حد مقدورات، اجرای اردوهای مختلط در دوران اصلاحات، رعایت کردن ظواهر اسلامی در دانشگاه‌ها، ... بیان کنید.» (12) وی هم در پاسخ گفتند: « من مخالف دانشگاه‌های تک جنسیتی نیستم، البته آن چه مورد تاکید است تقلیل اختلاط است، نه تفکیک جنسیتی.» (13) اما باید از فرجی دانا پرسید آیا حداقل در مورد تقلیل اختلاط اقدامی صورت گرفته است؟

2- تلفیق و تولید در حوزه ی علوم انسانی و اجتماعی

با وجود اینکه ضعف هایی جدی در حوزه ی علوم انسانی وجود دارد و دروسی که در دانشگاه ها تدریس می گردد نه با مبانی اسلامی و نه با اصول بومی ایرانی سازگاری ندارد و لازم می نماید که برنامه ریزی های کلان برای حل این بحران صورت بگیرد و یکی از نگرانی های بهارستانی ها هم در رابطه با این موضوع بوده: «آیا آقای فرجی دانا توانایی تحول در علوم انسانی را دارد با توجه به اینکه تخصص وی علوم انسانی نیست؟ ایشان با چه پیشینه‌ای می‌خواهند تحول در علوم انسانی و ارتقای جایگاه علوم انسانی را در کشور پیاده کنند؟ کسی می‌تواند در علوم انسانی تحول ایجاد کند که بر آن اشراف داشته باشد. حداقل این است که رشته و تخصص وی علوم انسانی باشد و مطالعات و تحقیقات نیز در این زمینه داشته باشد.» (14)

این در صورتی است که فرجی دانا " فقدان رویکرد درست نسبت به موضوع اسلامی شدن دانشگاه‌ها " را در برنامه ی پیشنهادی خود به مجلس نهم، آورده بود و انتظار می رفت تدبیرات ارزنده ای از طرف ایشان در این زمینه صورت می گرفت.

3- حمایت از نخبگان و ممانعت از نشت آنها

فرجی دانا در برنامه پیشنهادی خود به مجلس دغدغه ی خود نسبت به حمایت از نخبگان را تحت عناوینی مانند: توسعه تحصیلات تکمیلی و کاهش اعزام دانشجویان به خارج، استقرار نسبی زیرساخت‌های پژوهشی در کشور، بالابودن میزان بیکاری دانش‌آموختگان دانشگاه‌ها، افزایش بی‌رویه مهاجرت دانش‌آموختگان دانشگاه ها و... نشان داده است اما آنچه که از طرف وی مشاهده شده است لغو قبولی دانشجویان استعداد درخشان بعد از اعلام رسمی نتایج بوده و یا اینکه تنش زایی در رابطه با بورسیه ی 3000 دانشجوی دکتری می باشد که بورسیه ی آنها را غیرقانونی اعلام کردند و البته بعد بررسی مجلس، مشخص گردید که بورسیه های مذکور به غیر از موارد بسیار اندک، کاملا قانونی بوده است.

4- برطرف کردن ضعف زنجیره ی تبدیل دانش به فناوری و محصول

باید توجه کرد که یکی از اساسی ترین مشکلات کشور ایران ضعف در وارد کردن علوم در عرصه ی اقتصادی و چرخه ی تجاری می باشد و باید منصفانه بیان کرد که عامل همه ی این مشکلات وزارت علوم نمی باشد ولی اما باید متولی برطرف کردن بخشی از این مشکلات، توسط این وزارتخانه صورت گیرد که نیازمند به مدیریت جهادی و روحیه ی انقلابی می باشد و قطعا با حاشیه سازی های بی مورد، شکل گیری ارتباط بین دانشگاه با صنعت ناممکن خواهد بود.

د. جمع بندی

برخی اصرار بر این دارند که طرح سوال و استیضاح از وزیر علوم را سیاسی جلوه دهند اما دیدبان معتقد است با توجه به مطالب بیان شده و اتمام حجت هایی که از طرف نمایندگان به صورت های مختلف مانند برگزاری جلسات خصوصی، تذکرات پنهانی، دادن کارت زرد، دادن مهلت یک ماهه برای رفع مشکلات و ... انجام گرفته و این خود گواه بر آن است که نمایندگان ملت ایران به دنبال حل مشکلات و پیشگیری از به وجود آمدن بحران می باشند و نباید اقدامات آنها را تعبیر به درگیری های جناحی کرد، علاوه بر این نمایندگان کرارا بیان کرده اند که نگرانی اصلی آنها از سرعت پیشرفت علمی کشور بوده است و بازی های سیاسی و جناحی علامل این اقدامات نمی باشد.

ارجاعات:

1- بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای شوراى عالى انقلاب فرهنگى (1392/09/19)

2- نورالدین پیر مؤذن نماینده ی مجلس ششم (11/06/1382)

3- بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با اساتید دانشگاه‌ها (1393/04/11)

4- همان

5- بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای شوراى عالى انقلاب فرهنگى (1392/09/19)

6- www.farsnews.com/newstext.php?nn=13930411000581

7- www.farsnews.com/newstext.php?nn=13921023000182

8- www.farhangnews.ir/content/72251

9- www.iusnews.ir/fa/news-details/134910

10- همان

11- زهره طبیب زاده نماینده مردم تهران در مجلس نهم به عنوان دومین مخالف رضا فرجی دانا وزیر پیشنهادی علوم (5/ 08/ 1392)