مخبرالدوله کیست؟!

"صراط" شخصیتی به نام «مخبرالدوله سر سعدی» در مجموعه ویدیویی قهوه تلخ نقش خبرچین شخصی جهان‌گیرشاه را بازی می‌کرد. این موضوع موجب اعتراض شدید جهانگیر هدایت نوهٔ مخبرالدوله و بزرگ خاندان هدایت شد. و باقی ماجرا که از حضور پر رنگ این شخصیت در تمامی سکانس های این مجموعه پرمخاطب خبر می داد.

اما آیا چنین شخصیتی وجود خارجی دارد و یا تنها شخصیتی است خیالی و حاوی کنایات سیاسی که حاصل پرداخت نویسندگان این مجموعه است.
اگر اندکی به متون تاریخی رجوع کنیم، خواهیم دید که دو شخص از خاندان قاجار پسوند "مخبرالدوله" داشتند، یکی "علی قلی خان مخبرالدوله" و دیگری "حسین قلی خان". که گویا علاوه بر این که جزء رجال تحصیل کرده به شمار می رفتند، نقش موثری هم در وقایع دوران قاجار ایفا کردند.
نکته قابل توجه در زندگی این دو، حضور آن ها در وزارت پست و تلگراف بود، که همین امر هم باعث گرفتن لقب "مخبرالدوله" برای "علی قلی" و لقب "مخبر الملک" برای "حسینقلی" شده بود.
لازم به ذکر است که جهانگیر هدایت، برادرزاده صادق هدایت و از نوادگان «حاج علی قلی خان مخبرالدوله» نسبت به پرداخت شخصیت موسوم به «مخبرالدوله سر سعدی» در مجموعه ساخته شده توسط مهران مدیری موضع گرفته بود و نحوه معرفی این فرد- كه طبق شواهد و ادله ارائه شده از رجال خوشنام عهد قاجار بوده – را مورد انتقاد قرار داد.

همچنین نوه مخبرالدوله، در بخشی از یادداشت خود در معرفی و توصیف خدمات جدبزرگش نوشت : «حاج علی‌قلی‌خان مخبرالدوله فرزند رضاقلی‌خان شاعر، نویسنده و مورخ قرن ۱۳ بود كه معلمیِ محمدشاه را به عهده داشت و آثار ارزنده‌ای از او باقی مانده‌است. به مهم‌ترینِ آن‌ها چون روضه‌الصفا، ریاض‌العارفین، مجمع‌الفصحا و سفرنامه خوارزم می‌توان اشاره كرد. خدمات حاج علی‌قلی‌خان مخبرالدوله را می‌توان چنین خلاصه كرد:
-راه‌اندازی تلگراف در ایران و اتصال آن به تمام نقاط كشور و كشورهای خارج كه برای نخستین بار، ایران به سامانه ارتباطی مدرن و مؤثری مجهز شد و به همین مناسبت شاه به او لقب مخبرالدوله را داد.
-سِمَت‌های دیگر او وزیر داخله، وزیر علوم و معادن و مدتی هم صدراعظمی بود.
-بنیاد مسجد و تكیه هدایت در كنار مزار پدرش و ایجاد درآمد برای خیریه كه فرزندانش در این زمینه وصایای او را بسیار دقیق عمل كردند. مسجد هدایت و خیریه او هنوز در خیابان جمهوری فعال است.
-او برای زمان خود، روشنفكری بود عاشق پیشرفت و تعالی كشور. او سه فرزند خود را برای تحصیلات عالیه به آلمان فرستاد كه عبارت بودند از مرتضی‌قلی‌خان صنیع‌الدوله (او نخستین رئیس مجلس شورای ایران بود) مهدی‌قلی‌خان مخبرالسلطنه كه نخست‌وزیر بود و محمدقلی‌خان مخبرالملك كه وكیل مجلس بود.»

در زیر می توانید شرحی مختصر از زندگی "علی قلی" و "حسین‌قلی‌خان مخبرالدوله" را ببینید.

علی‌قلی مخبرالدوله؛
علی‏قلی‏خان فرزند رضاقلی‏خان هدایت در شیراز به دنیا آمد. پس از طی تحصیلات مقدماتی در محضر پدر و تحصیلات متوسطه در دارالفنون، برای تحصیل به اروپا رفت. در سال ۱۲۷۶ ه‍. ق ناصرالدین شاه وی را مأمور کشیدن خط تلگراف بین تهران و سلطانیه (زنجان) کرد. در سال ۱۲۸۶ لقب مخبرالدوله گرفت. در سال ۱۲۹۶ وزیر پست و تلگراف شد. در ۱۲۹۸ وزیر علوم و رئیس دارالفنون شد. در سال ۱۳۱۴ ه‍. ق در ابتدای سلطنت مظفرالدین شاه به سمت وزیر داخله منصوب شد. در تهران درگذشت و در تکیه رضاقلی خان امیرالشعراء به خاک سپرده شد.
مسجد و تکیه هدایت که در خیابان جمهوری قرار دارد توسط او تأسیس شد.


اما حسین‏قلی‏خان مخبرالدوله؛
در سال ۱۲۶۴ قمری در تهران متولد شد. پدرش علی‌قلی مخبرالدوله و پدبزرگش رضاقلی هدایت از رجال نامدار قاجار بودند. تحصیلات خود را زیر نظر معلمین خصوصی و با نظارت پدر آغاز کرد و با زبان‏های عربی و فرانسه آشنایی کامل یافت. در ۱۲۸۴ وارد وزارت پست و تلگراف شد. در ۱۳۰۱ از طرف ناصرالدین شاه لقب مخبرالملک گرفت. پس از تاج‏گذاری مظفرالدین شاه، وزیر پست و تلگراف شد. پس از درگذشت پدرش در سال ۱۳۱۵ لقب مخبرالدوله گرفت. او از مخالفان صدور فرمان مشروطیت و از طرفداران محمدعلی شاه قاجار بود. پس از آن‏که محمدعلی شاه به باغشاه رفت و مجلس شورای ملی را به توپ بست، حسین‏قلی‏خان برای جلوگیری از ارتباط مشروطه‏خواهان با یکدیگر، تمام سیم‏های تلگراف تهران را قطع کرد. او در سال ۱۳۳۵ در ۷۱ سالگی در تهران درگذشت.
او باغ بزرگی در محلهٔ بهار ساخت که اکنون محل بیمارستان ارتش است.

شایان ذکر است، چهارراهی در تهران، به نام «مخبرالدوله» نام‌گذاری شده‌ بود که اکنون در تقاطع خیابان‌های سعدی و جمهوری به "چهار راه استقلال" شناخته می شود.