نظر سنجی اخیر پیرامون چرایی افزایش نرخ تورم و گرانی در یک سال اخیر، نشان از آن دارد که مردم افزایش نرخ ارز طی یک سال گذشته را به عنوان مهم‌ترین دلیل و ریشه گرانی‌های اخیر معرفی و شناسایی می‌کنند.
بر اساس آمار و داده های به دست آمده از این نظر سنجی، از تعداد کل آراء به رقم 38725 رای، تعداد 38.21 درصد (14177 نفر) گزینه افزایش نرخ ارز را دلیل گرانی معرفی کردند که 13047 نفر از داخل کشور به این گزینه رای داده‌اند.
همچنین معادل 26.7 درصد (10610 نفر) رشد دائم نقدینگی به خصوص در دولت نهم و دهم را به عنوان عامل اصلی گرانی دانسته‌اند که 8977 نفر در داخل کشور به این گزینه رای داده‌اند.
در خصوص روش اجرای هدفمندی (پرداخت یارانه نقدی و عدم حمایت کافی از تولید) معادل 26.02 درصد (10342 نفر) این عامل را در افزایش گرانی و نرخ تورم مقصر میدانند که معادل 8899 نفر از داخل کشور در این خصوص هم عقیده هستند.
اما کمترین آمار مربوط به انتظارات تورمی و گران فروشی است که معادل 9.07 درصد (3605 نفر) به آن رای داده‌اند و از داخل کشور 3192 نفر این گزینه را انتخاب کرده‌اند.
نتایج نهایی یک نظر سنجی
آنچه مشخص است اغلب افراد در داخل کشور افزایش نرخ ارز را مقصر اصلی گرانی‌ها و بروز تورم میدانند. البته اجرای هدفمندی و رشد نقدینگی نیز با ارقامی نزدیک به عنوان عوامل اصلی افزایش نرخ تورم معرفی شده‌اند.
اما چرا نرخ ارز؟
واگرایی نرخ ارز در بازار آزاد که از سال گذشته شروع شده بود در سال جاری و تقریباً همزمان با شروع تحریم‌ها به یک بحران اقتصادی تبدیل شد و بهای دلار در بازار آزاد تقریباً در مقطعی به مرز 4 هزار تومان نزدیک شد. اولین شوک ارزی در زمستان سال گذشته و با جهش دلار از 1150 تومان به 2200 تومان رقم خورد. البته اقدام شورای پول و اقتصاد برای افزایش نرخ بهره به 20 درصد منجر به افت دلار تا 1600 تومان شد. در افت ارزش ریال در برابر دلار و سایر ارزها چند نکته وجود دارد:
نکته اول: طی 10 ماه گذشته ریال تقریباً دو سوم از قدرت و ارزش خود را از دست داده است که این امر مستقیماً منجر به افزایش تورم و گرانی در اقتصاد شد. همزمان با این امر بازار پول به شدت از حمایت بخش خصوصی و تولید ناتوان شد و میزان بدهی‌های بانکی 110 درصد افزایش یافت و به همین میزان رقم چک‌های برگشتی نیز رو به افزایش گذاشت. در واقع هدفمندی یارانه‌ها افزایش کاتالیزوری برای افزایش نرخ ارز بود.
نکته دوم: اطلاعات غیر رسمی حاکی از آن است که دولت در سال جاری تنها توانسته است حدود 30 درصد از درآمدهای پیش بینی شده‌اش را محقق کند. این هیچ معنی دیگری ندارد جز آنکه بانک مرکزی مجبور به افزایش انتشار پول بدون پشتوانه برای جبران کسری بودجه دولت شده است. استقراض از بانک مرکزی منجر به افزایش پایه پولی و در نتیجه انتشار پول بدون پشتوانه و کاهش ارزش ریال شده است. می‌توان گفت دومین کاتالیزور افزایش نرخ ارز، رشد نقدینگی بوده است.
نکته سوم: افت بی رویه ارزش ریال در یک چرخه مداوم از بی اعتمادی در تقریباً یک سال، منجر به رجوع به ارزها و ابزار نقد شونده ای شد که دلار یکی از این ابزارها بود. این امر منجر به عرضه بیش از حد ریال در بازار و تقاضای کشش پذیر برای دلار و سایر ارزها نیز بود که خود به واگرایی بیشتر نرخ دلار در بازار آزاد کمک کرد.
اما تأثیر مستقیم این امر بر افزایش تورم چیست؟
اول: اولین اثر افزایش نرخ ارز بر گرانی و تورم در بازار ، افزایش بهای کالاهای واسطه ای در زنجیره تولید بود که مستقیماً به واردات وابسته بودند. محدودیت در ارائه ارز همزمان با افزایش نرخ ارز منجر به آن شد که بهای کالاهای واسطه ای به شدت افزایش پیدا کند و در نتیجه محصولات نهایی گران‌تر به دست مصرف کننده برسد. البته در چند مورد دولت سعی کرد که با اقدامات تعزیراتی جلوی این افزایش بی رویه قیمت‌ها را بگیرد که البته در خصوص همه کالاها اجرایی نبود.
دوم: صرف کاهش ارزش ریال به معنی کاهش قدرت خرید افراد است. درآمد ثابت افراد در نسبت با نرخ ارز در سال گذشته به معنی آن بود که اکنون سبد یکسان خانوار با ریال بیشتری باید تأمین شود و در جایی که درآمدهای ریالی ثابت بوده، افزایش نرخ ارز با توجه به نکته اول، تاثیر خود را در بروز تورم به خوبی نشان می‌دهد.
سوم: در جایی که دولت بنا به اعتراف خود نرخ ارز را به عنوان لنگر تورم معرفی می‌کند، و واردات بی رویه طی سال‌های گذشته به دلیل درآمد بالای نفتی میسر بود، افزایش نرخ ارز به دلیل تحریم و کاهش درآمدهای نفتی کافی بود تا بسیاری از اقلام وارداتی سابق با برای واردات دیگر مقرون به صرفه نباشند و یا با هزینه بالاتری که در نهایت بر دوش مصرف کننده بار می‌شود امکان پذیر باشد. در نتیجه افزایش تورم با این افزایش نرخ ارز ناگزیر بوده است.
آمار اعلامی نرخ تورم از سوی بانک مرکزی نیز هرچند با انتقادات زیادی به لحاظ غیر واقعی بودن مواجه است، اما خود به خوبی تأثیر نرخ ارز و افزایش آن را طی ماه‌های اخیر نشان می‌دهد. این در حالی است که بسیاری از کارشناسان و اقتصاددانان خارجی معتقدند که ایران به دلیل همین افزایش نرخ ارز و افت ارزش ریال دچار ابر تورم یا تورم حاد شده است. آمار نظر سنجی نیز نشان می‌دهد که اکثریت افراد اکنون افزایش نرخ ارز را به عنوان عامل اصلی نرخ تورم معرفی می‌کنند.
