امير مؤمنان عليهالسلام در وصاياي خود به فرزند برومندش امام مجتبي عليهالسلام بر يگانگي خدا استدلال كرده، ميفرمايد: پسرم بدان كه اگر پروردگارت شريكي داشت، پيامبران او نزد تو ميآمدند و نشانههاي پادشاهي و قدرت او را ميديدي و از كردار و صفتهاي او آگاه ميشدي، ليكن او خداي يكتاست، چنان كه اين گونه خويش را وصف كرده است:
واعْلم يا بُنىّ أنّه لو كان لربّك شريك لَأَتتكَ رُسلُه، ولَرأيتَ آثار مُلكه وسلطانه، ولَعرفتَ أفعاله وصفاته؛ ولكنّه إلهٌ واحد كما وَصف نفسَه. (۱)
علي عليهالسلام براي اثبات وحدت و يگانگي خداوند با قياس استثنايي استدلال كرده است.
قياس استثنايي از «مقدّم» و «تالي» و «نتيجه» تشكيل ميشود؛ سخنان آن حضرت، بيان «مقدّم» است و «تالي» در كلام ايشان نيامده ولي نتيجه قياس ذكر شده است. تبيين قياس ياد شده از اين قرار است:
مقدّم:اگر براي خدا شريكي وجود داشت، او نيز پيامبري ميفرستاد و نشانههاي تصرف او در جهان ديده ميشد و كارها و اوصاف او را ميشناختي: «لو كان لربك شريك...ولعرفت أفعاله وأوْصافه».
تالي: ليكن همه امور ياد شده مردود و باطل است. اين قسمت در كلام حضرت محذوف است.
نتيجه: پس يك خدا بيشتر وجود ندارد: «ولكنّه إله واحدٌ كما وَصف نفسَه».
قرآن كريم نيز در آيه (لوكان فيهما الهة اِلّا الله لفسدتا) (۲) به يگانگي خداوند استدلال كرده است. اين آيه نيز به نحو قياسي استثنايي است كه «تالي» در آن حذف شده است. (۳)
[1] ـ نهجالبلاغه، نامه 31.[۲] ـ سوره انبياء، آيه 22.
[۳] - حكمت علوي صفحات ۷۲ الی 75
خدا آيت الله جوادي رو برا ما حفظ کنن.