به گزارش صراط ، مریم سلیمی، دکتری ارتباطات و مدرس سواد رسانه ای و بصری با اشاره به تفاوت انتخابات این دوره با دوره های گذشته به شفقنارسانه می گوید: این دوره از انتخابات دارای تفاوت‌های ویژه ای با دوره های قبلی است از جمله؛ برگزاری زودهنگام انتخابات (سرعت و شتاب در مسیر آمادگی رسانه ای و افکار عمومی)، رسانه‌ای‌ترین انتخابات (غلبه بار رسانه‌ای بر سیاسی)، مواجهه مخاطب با بیشترین سطح محتوای فرآوری شده حاوی سوگیری، محتوای فیک، طنز، هجو، هزل و…، جنگ فیک نظرسنجی‌ها (مشابه تجربه ۲۰۱۶ آمریکا) و نظرسنجی‌های جناحی – رسانه‌ای، ارجحیت ماخذ به منبع (دریافت محتوای اولیه از صداوسیما و فرآوری آن در سایر رسانه ها) و… هستند. همچنین بهره گیری از جعل‌های کم عمق، جعل ارزان و جعل صوتی، بیشتر از جعل عمیق مشهود بود. علاوه بر آن در این دوره به داده کاوی بیشتر از گذشته توجه شده و گام‌های کوچکی برای بهره گیری از دستیار هوش مصنوعی برداشته شده است.
او ادامه می دهد: تولید حجم بالای میمهای اینترنتی، محتواهای طنز و هجو از گاف ها و سوتی ها، ایرادات تلفظی و… از دیگر تفاوت‌های این دوره است. علاوه بر آن تلاش برای راستی آزمایی که خود بعضا از سوگیری هایی برخوردار بود، از دیگر این تفاوت‌هاست.
نیازمند بازنگری در شکل، مدل مناظره ها، محیط و زمان برگزاری آنها هستیم
او با اشاره به مناظره های انتخاباتی برگزار شده در تلویزیون می گوید: به مناظره ها در این دوره نیز توجه شد ولی به دلایل مشکلاتی در زمان و مدت مناظره، مدل و شکل و فرایند آن، ترجیح مخاطب به آن بود که محتوای مربوط به آن را از رسانه های دیگر به صورت کوتاه و فراوری شده دریافت کند.
سلیمی می گوید: مناظره های گروهی که آن را برخی برگرفته از مدل انگلیسی و بعضی مدل فرانسوی می دانند، چندان مخاطب را به شناخت کافی از نامزدها نمی رساند، به ویژه وقتی با عملکرد نامزدها و عدم جذابیت محیط استودیوی محل برگزاری (به لحاظ دکور، رنگ، نورپردازی، عوامل مزاحم نوری در بکگراند، تلفیق ناموفق مدل مدرن و کلاسیک و…) مخاطب را طی ۴ ساعت در ساعات پایانی شب به کسالت سوق می دهد. به خصوص آنکه سوالات کارشناسی نیز برخاسته از نیازها و دغدغه های جدی و اساسی اش نباشد و بدتر از آن زمانی است که برای همان سوالات نیز پاسخ مناسب و متناسبی نمی یابد.
برای یک مدل مناسب برای مناظره، نیازمند بررسی تجارب موفق جهان و نظرات مخاطبان هستیم
این مدرس سواد رسانه ای برای دست یابی به یک مدل مناسب برای مناظره ها، می گوید: برای این کار نیاز به بررسی تجارب موفق جهان و بررسی نیازها و نظرات مخاطبان بر پایه اثربخشی مدل‌های پیشین است. مدل مناظره ها می تواند ترکیبی از چند روش باشد. به طور مثال برگزاری مناظره های دو به دو برای شناخت کافی از نامزدها، اطلاع از برنامه ها و… . سپس یک یا دو مناظره گروهی برای کسب اطلاع مخاطب از توان رقابتی نامزدها در میزان پاسخگویی مناسب و متناسب، قدرت استدلال و اقناع، توان تعامل، از حیث زبان بدن، سطح تسلط بر ارتباطات کلامی، غیرکلامی و… در مقایسه است. همچنین مناظره های کارشناسی، مناظره روزنامه نگاران و فعالان مدنی طرفدار نامزدها، خانواده و نمایندگان نامزدها و.. نیز در همین اثنا برگزار شود.
سلیمی با اشاره به محل برگزاری مناظره ها می گوید: مناظرات باید حاوی محیطی مناسب با دکور و رنگ بندی جذاب، چیدمان ارتباطی (به طور مثال چیدمان مدور در مدل گروهی)، نورپردازی مناسب، بهره مندی از ساعت‌های ثانیه شمار و صفحه نمایش اعلام جدول زمان‌های استفاده شده و باقیمانده (شفافیت در زمان) و… باشد. همچنین المان‌هایی از پرچم یا رنگهایی برگرفته از آن یا در قالب رگه های نوری، در قاب دوربین قابل رویت باشد.
این دکتری ارتباطات با اشاره به بعد زمانی مناظره ها می گوید: مناظره ها باید حداکثر دو ساعت و در ساعاتی مناسب برای مشاهده مخاطب برگزار شوند. علاوه بر آن پیش از برگزاری مناظره ها لازم است حداقل‌های تشریفات و نکات ارتباطی به همه نقش آفرینان در مناظرات حاضر در مقابل دوربین‌ها آموزش داده شود تا با حواشی کمتری در جریان مناظره ها روبرو شویم. حواشی همچون رفتارهای نامناسب کارشناسان، کنایه ها و تکه پراکنی های با لحن و ادبیات نامناسب، اتهام زنی و… . هرچند اینگونه صحنه ها بعضا جذاب برای رسانه ها و مخاطبان و موضوع بحث آنها در فضای رسانه های اجتماعی هستند. از بعد انتخاباتی و داغ کردن تنور انتخابات و ایجاد شور، شاید از نظر عده ای اینگونه مسائل مثبت تلقی شوند، ولی از منظر اخلاقی و بازخوردهای داخلی و جهانی به عنوان ترازی برای نشان دادن سطح کیفی رفتارهای انتخاباتی در ایران مثبت ارزیابی نمی شود.
مجری نباید در حد تایمر تقلیل جایگاه یابد
او با اشاره به سوالات مناظره و عملکرد مجری می گوید: از بعد سوالات، نیاز به بررسی دقیق و میدانی از دغدغه های عموم مردم و استخراج و طرح آنهاست. پاسخ‌ها نیز باید مناسب و متناسب برای آنها باشد و تذکر لازم برای انحراف از بحث توسط مجری داده شود. علاوه بر آن باید وظایفی مشخص با حدود و بایدها و نباید برای مجری در نظر گرفته شود و در حد تایمر تقلیل جایگاه نیابد. در عین حال مدیریت جلسه باید با مجری باشد. با این حال می بینیم که امسال با گمانه زنی های بسیار رسانه ای، مجری انتخاب شد ولی همچنان در نقش وی تفاوتی ایجاد نشد.
سلیمی تاکید می کند: مانند بسیاری از کشورها باید قوانین مناظره به درستی، دقیق و با جزئیات پیش از شروع مناظرات به اطلاع نامزدها و نمایندگان و کارشناسان آنها و نیز مردم برسد تا به حواشی کمتری منجر شود. مانند قابلیت قطع صدا و… . باید مشخص شود چه زمانی میکروفون ها قطع و وصل می شوند. به عنوان نمونه صرفا باز بودن میکروفون در زمان مشخص برای هر نامزد و یا باز بودن آن در طول مناظره و… . کما اینکه در مناظره چهارم میکروفون یکی از نامزدها در زمان یک نامزد دیگر باز بود و به پاسخ و واکنش پرداخت.
نیازمند مرکز نظرسنجی مستقل برای انتخابات هستیم
این مدرس سواد رسانه ای با اشاره به بیشتر شدن فیک نظرسنجی ها در ایام انتخابات می گوید: بررسی وضعیت فیک نظرسنجی ها و نظرسنجی های جناحی – رسانه ای که فضای انتخابات را تار می کند و تصمیم گیری را برای رای دهندگان دشوار، ایجاب می نماید که مرکز نظرسنجی مستقلی ایجاد شود تا منبع معتبری در این خصوص وجود داشته باشد.
ارجحیت ماخذ به منبع بر کیفیت دریافت‌ها تاثیر منفی می گذاشت
او معتقد است که از حرکت‌های موثر امسال نمایش پشت صحنه ها بود که مناظره ها را باورپذیرتر می‌کرد، هرچند خود بعضا به سوژه های رسانه ای تبدیل می شوند و می گوید: اختصاص استودیو و فضایی در بستر تلوبیون به نامزدها، برنامه زمانه برای پوشش حاشیه ها، پشت صحنه ها و… حرکت‌های خوبی از سوی صدا و سیما برای کمک به اطلاع رسانی بودند. ولی ترجیح مخاطب با نکات یاد شده، دریافت این محتوا از منبع درجه دو یا به نوعی ماخذ بود که خود بر کیفیت دریافت‌ها تاثیر منفی می گذاشت. کما اینکه غلبه طنز، هجو، هزل و جدال‌های رقابتی طرفداران در این حوزه پر رنگتر از دوره های قبل بود. علاوه بر آن با اشتباهات لفظی، گافها و… به صورت تولید محتوای نقادانه و سخره آمیز و طنز برخورد می شد.
سلیمی تکنیک مقایسه در این دوره از مناظره ها را پرکاربردترین روش می داند و می گوید: مقایسه نامزدها با هم، فرزندانشان با یکدیگر، حال و گذشته و…. در این دوره روش پرکاربردی بود.
استفاده از جعل‌های کم عمق، جعل ارزان و جعل صوتی بیشتر از جعل عمیق مشهود بود
این مدرس سواد بصری معتقد است: در این دوره شاهد انواع تولید محتواهای فیک، گمراه کننده، صداگذاری‌ها و… بودیم. استفاده از جعل‌های کم عمق، جعل ارزان، جعل صوتی بیشتر از جعل عمیق بود، هر چند نمونه های دیپ فیک نیز به چشم می خورد که برخی به ردصلاحیت شدگان و برخی به نامزدها مربوط بودند.
راستی آزمایی های حاوی سوگیری، مخاطب را بعضا وارد فاز جدیدی از گمراهی می کرد
او همچنین به راستی آزمایی های حاوی سوگیری در این دوره از انتخابات اشاره می کند و می گوید: همزمان با برگزاری رویدادهای انتخاباتی از جمله مناظره ها، اقدام به راستی آزمایی های آنها می شد که بعضا حاوی سوگیری بود و آنچه بنا بود راستی آزمایی برای کمک به مخاطب باشد، مخاطب را بعضا وارد فاز جدیدی از گمراهی می کرد.
آثار بصری تولید شده در این دوره عموما غیر حرفه ای ولی پرمشاهده بودند
این مدرس سواد بصری با اشاره به بعد بصری انتخابات اخیر می گوید: نگاهی به انتخابات اخیر از بعد بصری نشان می دهد که برخی از ثبت نام کنندگان برای اعلام کاندیداتوری از نقشه استفاده کردند، در ادامه نیز برخی نامزدها از نمودار و تصاویر بهره گرفتند. نمونه های نه چندان حرفه ای ولی با بالا به لحاظ کمی از اینفوگرافیک را در این دوره شاهد بودیم. علاوه بر آن در این دوره از میم های اینترنتی و نیز ویدئوها و دیگر محتوای بصری حاوی خبر، طنز، هزل، هجو و…. بسیار استفاده شد.
او ادامه می دهد: در این دوره از انتخابات، از نمادها و کد رنگهای انتخاباتی بر خلاف دوره های قبلی خبری نبود جز برای نقد یکی از دولتهای پیشین. علاوه بر آن بعضا از تصاویر یک نامزد برای ترور تصویری اش بهره گرفته شد. بر این اساس معتقدم که آثار بصری تولید شده در این دوره عموما غیر حرفه ای ولی پرمشاهده بوده اند. کمتر آثار بصری تبلیغی قوی و حرفه ای را دیدیم.
میدان بازی تبلیغاتی عموما در فضای مجازی تمرکز داشت
این مدرس سواد رسانه ای همچنین می گوید: تبلیغات محیطی در این دوره کمتر از قبل بود و بیشتر همت نامزدها و طرفدارانشان در محیط مجازی ظهور و بروز می یافت. بنابراین میدان بازی تبلیغی و رسانه ای عموما در فضای مجازی تمرکز داشت. از هوش مصنوعی نیز به صورت حداقلی در قالب دستیار هوش مصنوعی و… استفاده شد. تفاوت‌هایی هم در طراحی تبلیغاتِ محیطی احساس می شد. همچون بهره گیری از تایپوگرافی ولی در مجموع، در تمام فعالیت‌ها، آثار و کمپینهای تبلیغاتی، رد جدی از جذابیت و خلاقیت نبود.
سلیمی توصیه می کند: با کسب تجارب از این دوره، نیاز به اقدامات جدی در حوزه تلاش برای ارتقای کیفیت مناظرات، آمادگی بیشتر رسانه ها، نامزدها، حتی طرفداران و رای دهندگان وجود دارد که با توجه به زودهنگام بودن انتخابات این مشکلات قابل درک است. در مجموع ارتقای انواع سوادهای رسانه ای، خبری، بصری ، تبلیغی، سیاسی و..، یک ضرورت برای همه نقش آفرینان از نامزدها، فعالان رسانه ای تا رای دهندگان است.
رسانه ها با نگاهی عمیق تر یاری گیر رای دهندگان در تصمیم گیری باشند
این مدرس سواد بصری در بیان توصیه هایی به رسانه ها می گوید: از رسانه ها انتظار می رود با نگاهی عمیق تر بر پایه دیتاژورنالیسم، روزنامه نگاری تحلیلی، راستی آزمایی دقیق و درست و عدم اشاعه محتواهای جعلی، گمراه کننده یا نادرست یاری گیر رای دهندگان در تصمیم گیری باشند نه اینکه با فیک نظرسنجی های جناحی – رسانه ای او را دچار تردید کنند. فعالیت حرفه ای رسانه ها بر پایه وظایف و رسالت‌های درست و اصل یک ضرورت است. همچنین از مخاطبان نیز انتظار می رود با ارتقای سوادهای رسانه ای ، خبری ، بصری و… و با شناختی بهتر، به ایفای نقش بپردازند.
