به گزارش پایگاه خبری صراط به نقل از فرارو، تقریبا همه ما تجربه سردرد را داریم و تعداد افرادی که مدام دچار سر درد می‌شوند، کم نیست. سردرد‌های کوچک کمتر آزار دهنده هستند و با خوردن یک مسکن ساده، کمی غذا و قهوه و یا چند دقیقه استراحت تسکین می‌یابند. در صورتی که سردرد بسیار شدید و غیر معمول است، باید نگران مسائلی مانند افزایش احتمال سکته مغزی، تومور یا لخته شدن خون باشید. خوشبختانه این مشکلات به‌ندرت پیش می‌آیند. با این وجود لازم است انواع سر درد را بشناسید تا بتوانید علت سردرد خود را شناسایی کنید و دریابید برای درمان آن چه کاری را می‌توانید انجام بدهید و چگونه باید سر درد‌هایی را که برای زندگی شما تهدید کننده نیستند، کنترل کنید.
چه عواملی باعث سر درد می‌شود؟
به گزارش فرارو، پزشکان به طور مشخص دلیل بسیاری از سردرد‌ها را کشف نکرده‌اند. در حقیقت بافت مغز و استخوان جمجمه نمی‌توانند باعث سر درد شوند؛ زیرا عصب‌های گیرنده پیام درد را ندارند. رگ‌های خونی در سر و گردن و همچنین بافت‌های اطراف مغز و بعضی عصب‌های اصلی که از مغز منشعب می‌شوند، می‌توانند پیام درد را منتقل کنند. پوست سر، سینوس‌ها، دندان‌ها، ماهیچه‌ها و مفاصل گردن نیز می‌توانند باعث سر درد شوند.
چه زمانی باید نگران شوید؟
خود شما می‌توانید مراقبت‌های لازم برای بسیاری از انواع سر درد را در نظر بگیرید و انجام بدهید. در موارد شدید‌تر پزشک هم ممکن است با تجویز دارو به شما در کنترل سر دردتان کمک کند. به استثنا این موارد سردرد‌هایی هم هستند که نیازمند مراقبت‌های پزشکی فوری هستند. در اینجا به برخی موارد هشدار دهنده اشاره شده است که عبارت‌اند از:
• سر درد‌هایی که بعد از سن ۵۰ سالگی به وجود می‌آیند.
• ایجاد یک تغییر اساسی در الگوی معمول سر درد‌ها.
• یک مورد عجیب و شدید که می‌توانید آن را بد‌ترین سر درد عمرتان بنامید.
• دردی که با حرکت یا سرفه تشدید می‌شود.
• سردردی که مدام تشدید می‌شود.
• تغییر در شخصیت یا عملکرد ذهنی.
• سردرد‌هایی که با تب، گرفتگی گردن، گیجی، کاهش سطح هوشیاری، علائم عصبی مثل تاری دید، اختلال در قدرت تکلم، ضعف، بی‌حالی یا حمله‌های ناگهانی همراه هستند.
• سر درد‌هایی که همراه با قرمزی و درد چشم اتفاق می‌افتند.
• سر درد‌های همراه با درد و فشار در ناحیه شقیقه.
• سردرد بعد از ضربه به سر.
• سر درد‌هایی که مانع فعالیت‌های روزمره می‌شوند.
• سر درد‌های ناگهانی به‌خصوص مواردی که شما را از خواب بیدار می‌کنند.
• سر درد در افرادی که سرطان یا اختلالات سیستم ایمنی دارند.
انواع سر درد
بیش از ۳۰۰ نوع سر درد وجود دارد؛ اما می‌توان گفت: تنها دلیل ۱۰ درصد از سر درد‌ها به طور قطعی مشخص شده است. به بقیه سر درد‌ها "سر درد‌های شایع" (primary headaches) می‌گویند. در ادامه این مطلب به مواردی از سردرد‌های شایع و مهم اشاره شده است.
سر درد‌های تنشی
سر درد‌های تنشی رایج‌ترین نوع سردرد هستند و معمولا در سه چهارم بزرگ‌سالان تجربه می‌شوند. در بسیاری از موارد این سر درد‌ها از لحاظ شدت، کم و متوسط هستند؛ اما به طور پیوسته برای فرد رخ می‌دهند. البته در برخی مواقع افراد معدودی هستند که دچار سر درد‌های تنشی شدید می‌شوند و ممکن است این افراد ۳ تا ۴ بار در هفته دچار اینگونه سر درد‌ها شوند.
سر درد‌های تنشی رایج بین عموم افراد، فشار و درد نامعلومی را در دو طرف سر ایجاد می‌کنند. افرادی که دچار سردرد‌های تنشی شدید می‌شوند، احتمالا احساسی شبیه به گیر افتادن سرشان را با یک گیرهه دارند. این درد ممکن است تا گردن و شانه‌ها گسترش بیابد. سر درد‌های تنشی ممکن است بر اثر خستگی، فشار احساسی یا مشکلی در ماهیچه‌ها و مفاصل گردن یا فَک، تحریک شوند. این گونه از سردرد معمولا ۲۰ دقیقه تا ۲ ساعت طول می‌کشد.
درمان
در صورتی که در برخی مواقع دچار سر درد‌های تنشی می‌شوید، می‌توانید خودتان مراقبت‌های لازم را به‌خوبی انجام بدهید. دارو‌های تسکین دهنده معمول مانند استامینوفن یا دارو‌های ضد التهاب بدون استروئید (NSAIDs) مثل آسپیرین، ناپروکسین یا ایبوپروفن معمولا می‌توانند به کنترل درد کمک کنند؛ اما بهتر است با توجه به دستورالعمل درج شده روی دارو آن را مصرف کنید. استفاده از یک کمپرس گرم یا گرفتن دوش آب گرم نیز ممکن است در تسکین درد مفید واقع شود. برخی افراد با یک خواب کوتاه یا مصرف یک خوراکی سبک حالشان بهتر می‌شود و سر دردشان تا حدودی تسکین پیدا می‌کند.
در صورتی که دچار سر درد‌های تنشی پیوسته می‌شوید، سعی کنید دلایل محرک سر درد را پیدا کنید. خودتان را بیش از حد خسته نکنید و وعده‌های غذایی خود را حذف نکنید. از شیوه‌هایی مانند مراقبه و تمرین‌های آرامش‌بخش استفاده کنید. انجام حرکات ورزشی مانند یوگا می‌تواند بسیار کمک کننده باشد؛ زیرا علاوه‌بر آرامش ذهن باعث آرام شدن ماهچه‌ها نیز می‌شوند.
در صورتی که درد سرتان افزایش پیدا کرد و به کمک پزشک احتیاج داشتید، پزشک احتمالا دارو‌های ضد درد قوی‌تر یا مسکن ماهیچه برای کنترل سردرد را تجویز خواهد کرد. بسیاری از افرادی که سر دردشان باز می‌گردد (مسکن‌ها و شیوه‌های ذکر شده سر درد را از بین می‌برند؛ اما پس از مدت کوتاهی سر درد دوباره بر می‌گردد)، با مصرف دارو‌های ضد افسردگی tricyclic antidepressant مانند Amitriptyline از حملات سر درد پیشگیری می‌کنند. خوشبختانه در بسیاری از موارد سر درد‌های تنشی به این مرحله نمی‌رسند و با روش‌های ساده‌تری قابل درمان هستند.
میگرن
میگرن به میزان کمتری نسبت به سردرد‌های تنشی رخ می‌دهد؛ ولی دردشان در مقایسه با سایر سر درد‌ها بسیار شدید‌تر است. این نوع سر درد‌ها در زنان دو سوم بیشتر از مردان شایع است، اگر جزء ۶ تا ۸ درصد مردانی باشید که به این بیماری دچار هستند، این موضوع تسلی خاطر زیادی برای شما نخواهد بود. یک مطالعه در دانشگاه هاروارد که روی ۲۰،۰۸۴ مرد بین سنین ۴۰ تا ۸۴ سال انجام شده بود، نشان داد که میگرن در مردان خطر حمله قلبی را ۴۲ درصد افزایش می‌دهد؛ درنتیجه می‌توان دریافت مردانی که میگرن دارند، باید این موضوع را کاملا جدی بگیرند.
متخصصین مغز و اعصاب معتقدند که میگرن ناشی از تغییراتی در جریان خون مغز و فعالیت سلول‌های عصبی است. تقریبا ۷۰ درصد مبتلایان به میگرن حداقل یک فامیل درجه یک دارند که به این بیماری مبتلا هستند؛ پس می‌توان ادعا کرد عوامل ژنتیکی نقش کلیدی در بروز این بیماری دارند.
محرک‌های میگرن
با وجود این که میگرن ممکن است به طور ناگهانی و بدون هیچ علائم قبلی بروز کند، در بیشتر مواقع بر اثر تحریک یک عامل خارجی ایجاد می‌شود. محرک‌های میگرن در افراد مختلف متفاوت‌اند؛ اما به طور عمده برای یک بیمار میگرنی محرک‌های ثابتی وجود دارد که در طول عمرش تغییر نمی‌کنند. در این بخش به چند مورد از رایج‌ترین محرک‌های میگرن اشاره شده است که عبارت‌اند از:
عمده‌ترین محرک‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:
• تغییر آب وهوا، افزایش رطوبت یا گرما
• کم‌خوابی یا خواب زیادی
• خستگی و بی‌حالی
• فشار عصبی
• محرک‌های حسی
• محرک‌های بینایی مثل نور شدید یا چشمک زن، صدا‌های بلند، بوی قوی
• محرک‌های تغذیه‌ای
• نخوردن یک وعده غذایی
• مصرف الکل
• شکلات
• نیترات موجود در گوشت یا ماهی دودی
• پنیر مانده
• افزایش یا کاهش مصرف کافئین
• مونو سدیم گلوتامات (MSG) که معمولا در غذا‌های آماده وجود دارد
علائم میگرن
علائم میگرن معمولا شب‌ها و یا در خواب ظاهر می‌شوند. در برخی از افراد بعد از حملات سر درد ممکن است کوفتگی، افسردگی، سستی و یا بی‌قراری و کج خلقی تا ساعت‌ها وجود داشته باشند. از آنجا که نشانه‌های میگرن به طور گسترده متنوع هستند، حداقل نیمی از بیماران مبتلا به میگرن تصور می‌کنند که سر دردشان سینوسی یا تنشی است نه میگرنی.
حدود ۲۰ درصد از حملات میگرن با یک یا چند نشانه به نام aura آغاز می‌شود. اختلالات بینایی از همه موارد معمول‌تر است. این علائم ممکن است سبب دیدن هاله، دیدن جرقه یا نور‌های چشمک‌زن، خطوط نورانی مواج یا حتی نابینایی موقت باشد. aura ممکن است سبب بی‌حسی یا مورمور شدن در یک طرف بدن خصوصا دست یا صورت شود. تعدادی از بیماران بدون بروز سر درد دچار نشانه‌های aura می‌شوند. این افراد معمولا تصور می‌کنند که دچار سکته مغزی شده‌اند، نه میگرن.
بسیاری از حملات میگرن بدون بروز aura اتفاق می‌افتد. در بسیاری از موارد درد از یک طرف سر و در بیشتر مواقع در اطراف چشم یا شقیقه شروع می‌شود و به سمت عقب سر گسترش می‌یابد. درد میگرن معمولا شدید است و بیماران آن را به صورت ضربان یا تپش توصیف می‌کنند. تهوع در این بیماران شایع است و بسیاری از آن‌ها دچار آبریزش چشم و بینی یا گرفتگی می‌شوند. در صورتی که این علائم خیلی برجسته باشند، ممکن است به اشتباه سردرد سینوسی تشخیص داده شوند.
در صورتی که سر درد‌های میگرنی به طور مناسب درمان نشوند، ۴ تا ۲۴ ساعت طول می‌کشند. وقتی صحبت از تحمل درد میگرن باشد؛ حتی ۴ ساعت هم مدت زمان زیادی است و به همین دلیل است که درمان هرچه زود‌تر آن از اهمیت بیشتری برخوردار است.
درمان
اگر میگرن در مراحل اولیه تشخیص داده شود، ممکن است بتوانید با مسکن‌های معمول و بدون نیاز به نسخه آن‌ها را درمان کنید. استامینوفن، آسپیرین، ایبوپروفن، ناپروکسن و در مجموع مسکن‌ها همراه با کافئین اگر در ابتدای حمله به اندازه کافی مصرف شوند، مؤثر خواهند بود. مصرف داروی ضد تهوع متوکلوپرامید می‌تواند تاثیر دارو‌های ضد التهاب بدون استروئید را افزایش بدهد.
هنگامی که به تجویز نسخه‌های پزشکی نیاز باشد، معمولا پزشکان به سراغ triptans می‌روند که به صورت قرص، اسپری بینی یا آمپول‌هایی که خود بیمار می‌تواند به خودش تزریق کند، قابل تهیه است. Sumatriptan، zolmitriptan و rizatripta نمونه‌هایی از تریپتان‌ها هستند. در ۷۰ درصد بیماران تریپتان‌ها به مدت دو ساعت درد را تسکین می‌دهند. دارو هرچه زود‌تر مصرف شود، موثر‌تر خواهد بود. برخی از بیماران لازم است که بعد از ۱۲ تا ۲۴ ساعت یک دوز دیگر از این دارو را مصرف کنند. از آنجا که تریپتان‌ها علاوه‌بر جریان خون مغز روی جریان خون قلب هم تأثیر می‌گذارند، بیماران مبتلا به مشکلات مربوط به رگ‌های کرونری (coronary) یا دیگر بیماری‌های قلبی نباید تریپتان مصرف کنند؛ همچنین بیمارانی که دارو‌های ضد افسردگی از خانواده SSRI مصرف می‌کنند، نمی‌توانند این دارو را مصرف کنند.
برخی از افراد هنوز از دارو‌های قدیمی‌تر میگرن مانند ارگوت ergot یا ترکیباتی شامل اسید باربیتوریک استفاده می‌کنند. سایر افراد نیز ممکن است به دارو‌های ضد تهوع، تجویز مسکن‌های قوی‌تر یا یک کورتیکواستروئید مانند دگزامتازون روی بیاورند. برای پیدا کردن بهترین شیوه درمانی با پزشکتان مشورت کنید تا دریابید کدام شیوه درمان برای شما مناسب‌تر است. به یاد داشته باشید که مصرف بیش از حد دارو می‌تواند باعث بازگشت سر درد و ایجاد چرخه‌های غیر طبیعی سر درد و مصرف دارو شود. در صورتی که بیش از ۲ یا ۳ بار در هفته به مصرف دارو نیاز دارید، درمان‌های پیش‌گیرانه را امتحان کنید.
پیشگیری
برخی افراد به‌سادگی با خودداری از محرک‌های میگرن از حملات میگرنی جلوگیری می‌کنند. افرادی که تنها در برخی مواقع دچار این سر درد‌ها می‌شوند، احتمالا با درمان فوری به‌خوبی کنار می‌آیند؛ اما افرادی که دائم دچار حمله می‌شوند، از دارو‌های پیشگیری استفاده می‌کنند. دارو‌هایی که معمولا تجویز می‌شوند، مسدود کننده‌های بتا (مانند پروپرانولول، آتنولول و متوپرولول)، بعضی دارو‌های ضد افسردگی خاص و دارو‌های ضد حمله ناگهانی (مانند دیوال پروکس، توپیرامات و گاباپنتین) هستند. در موارد شدید و آزار دهنده بهتر است به متخصص سر درد مراجعه کنید.
سر درد‌های خوشه‌ای
سر درد‌های خوشه‌ای کمتر از انواع نام برده شده شایع هستند؛ ولی بسیار شدید‌ترند. این نوع سر درد‌ها در مردان پنج برابر بیشتر از زنان اتفاق می‌افتند. هرچند هر فردی ممکن است دچار سردرد‌های خوشه‌ای شود، مردان میان‌سالی که دارای پیشینه استعمال سیگار هستند، بیشتر به این نوع سر درد مبتلا می‌شوند.
نام این بیماری به خاطر ماهیت خوشه‌ای آن انتخاب شده است. فرد در هر سال یا هر دو سال یک بار و یا در زمان مشخصی از سال در یک دوره یک تا سه ماهه روزانه دچار یک تا هشت حمله سر درد می‌شود. سر درد همیشه به یک طرف سر حمله می‌کند و بسیار شدید است. در این حالت چشم سمت درد دردناک، قرمز و دچار آبریزش می‌شود و حتی در مواقع شدید ممکن است پلک پایین بیفتد؛ همچنین آبریزش بینی و گرفتگی بینی اتفاق بیفتد. حمله سر درد ناگهانی است و ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد. بسیاری از بیماران هنگام حمله دچار بی‌قراری و ناآرامی می‌شوند، نمی‌توانند برای لحظه‌ای آرام بنشینند، مدام قدم می‌زنند، درجا می‌زنند یا سرشان را به دیوار می‌کوبند. درد ممکن است با تهوع یا حساسیت به نور و صدا همراه شود.
تنفس اکسیژن خالص می‌تواند به متوقف کردن حمله کمک کند. سوماتریپتان هم گاه مفید است؛ به‌ویژه هنگامی که تزریق شود. تریپتان‌های دیگر هم ممکن است اثربخش باشند. برخی از بیماران طرفدار قطره بینی لیدوکاین، آمپول دی‌هیدروارگوتامین یا راه‌های درمانی دیگر هستند. موثر‌ترین دارویی که از حملات جلوگیری می‌کند، وِراپامیل است که کانال‌های کلسیمی را مسدود می‌کند. دارو‌های موثر دیگر دی‌والپروکس، توپیرامات و لیتیوم هستند.
سایر سر درد‌ها
پزشکان تاکنون صد‌ها نوع بیماری مربوط به سر درد را تشخصی داده‌اند. در این مطلب تنها به چند مورد از آن‌ها اشاره شده است.
سردرد‌های دارویی
یکی از اثرات جانبی بسیاری از دارو‌ها سر درد است. هرچند عجیب به نظر می‌رسد، بسیاری از دارو‌هایی که برای درمان سر درد مصرف می‌شوند هم می‌توانند سبب سر درد حاصل از مصرف بیش از حد دارو یا سر درد‌های بازگشتی شوند؛ به‌ویژه مبتلایان به میگرن در معرض گرفتار شدن در یک چرخه دردناک هستند که سبب می‌شود داروی بیشتری مصرف کنند و به این ترتیب دردشان هم افزایش می‌یابد. در صورتی که مدام دچار سر درد می‌شوید و برای درمان آن بیشتر از ۱۰ تا ۱۵ روز در ماه از دارو استفاده می‌کنید، احتمالا دچار سر درد ناشی از مصرف بیش از حد دارو شوید. برای اینکه متوجه شوید سر دردتان به این دلیل است یا خیر، مصرف دارو را متوقف یا به‌تدریج کاهش بدهید، البته قبل از آن حتما با پزشکتان مشورت کنید. هنگامی که در حال ترک دارو هستید، یک کورتیکواستروئید مثل پردنیزون می‌تواند به کنترل درد کمک کند.
سر درد‌های سینوسی
سینوزیت حاد باعث ایجاد درد در پیشانی، اطراف بینی و چشم‌ها، گونه‌ها و یا دندان‌های بالایی می‌شود. خم شدن به جلو درد را تشدید می‌کند. تخلیه غلیظ بینی، گرفتگی و تب از نشانه‌های مشکل سینوسی است. هنگامی که عفونت شدید برطرف شود، درد هم تسکین می‌یابد. سینوزیت دلیل معمولی برای سر درد‌های شدید یا بازگشتی نیست.
سر درد ناشی از مصرف خوراکی‌های یخ زده (بستنی)
برخی افراد با خوردن هر چیز سردی دچار درد ناگهانی و شدیدی در سر می‌شوند. بعد از آن حتی در صورتی که به خوردن ادامه بدهند، ظرف کمتر از یک دقیقه سر دردشان برطرف می‌شود. در صورتی که دچار سر درد‌های ناشی از سرما و یخ زدگی خوراکی می‌شوید، سعی کنید خوراکی‌های سرد را آرام آرام بخورید و آن‌ها را قبل از قورت دادن در قسمت جلوی دهانتان آرام آرام بجوید.
فشار خون بالا
فشار خون تنها در مواردی که بسیار بالا باشد، سبب سر درد می‌شود. در حقیقت بسیاری از افرادی که فشار خون بالا دارند، هیچ نشانه‌ای از خود بروز نمی‌دهند. پژوهشی روی ۵۱۳۴۴ نفر انجام شد و نشان داد که در واقع فشار خون بالا با کاهش بروز سر درد ارتباط مستقیم دارد؛ اما نتایج این تحقیق دلیل نمی‌شود که از فشار خون خود غافل شوید. فشار خون بالا علت اصلی سکته‌های مغزی و قلبی، ایست قلبی و مشکلات کلیه است. تمامی افراد باید مرتب فشار خونشان را بررسی کنند و برای درمان هر مشکلی فورا اقدام کنند.
معاینه
پزشکی مدرن برای تشخیص بسیاری از بیماری‌ها به معاینه احتیاج دارد. البته برای بسیاری از سر درد‌ها یک شرح سابقه به سبک قدیم و معاینه فیزیکی کافی است. در واقع سی تی اسکن، ام آر آی و EEG (بررسی امواج مغزی) در مورد سر درد‌های تنشی، میگرن و سر درد‌های خوشه‌ای که شایع هستند، با استفاده از این روش‌ها قابل تشخیص نیستند. در هر حال این تست‌ها برای افرادی که علائم هشدار دهنده یا انواع دیگر سر درد‌های خطرناک را دارند، بسیار حیاتی و لازم است.
زندگی با سردرد
برای بسیاری از ما سر درد‌هایی که گاه به گاه پیش می‌آیند، چیزی جز یک سرعت‌گیر موقت در روند خستگی‌ناپذیر روز‌های شلوغ به حساب نمی‌آیند. به هر حال بسیاری از افراد با ایجاد تغییرات کوچکی در سبک زندگی یا دارو‌های بدون نسخه این مشکل را حل می‌کنند. تکنیک‌های مراقبه، بایو فید بک یا باز خورد زیستی، یوگا و طب سوزنی نیز می‌توانند در درمان سر درد مفید باشند. برای بعضی از افراد سر درد مشکلی بزرگ‌تر است. باید علائم سر درد خطرناک را خوب بشناسید و در صورت بروز آن‌ها فورا برای درمان اقدام کنید. برای درمان میگرن و دیگر سر درد‌های جدی با پزشک خود مشورت کنید و در دام مصرف بیش از حد دارو‌های تسکین دهنده نیفتید؛ زیرا برای بعضی از آقایان سر درد بازگشتی ناشی از مصرف دارو‌ها بد‌ترین درد است.
انواع سردرد و روش‌های درمان آن
سر درد یک عارضه آزار دهنده و شایع است که گاه کوتاه است و گاه ممکن است طولانی و مزمن باشد. شناخت نوع سر درد و راه‌های درمان آن می‌تواند برای جلوگیری از بروز سر درد‌های بیشتر موثر باشد.
