به گزارش پایگاه خبری صراط به نقل از تسنیم، علی خضریان سخنگوی کمیسیون اصل نود مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی امروز (سه شنبه) گزارش کمیسیون متبوعش درباره استفاده از آبهای آلوده و غیرمتعارف در کشت محصولات کشاورزی را به شرح زیر قرائت کرد:
مقدمه
کمیسیون اصل نودم قانون اساسی در ابتدای فعالیت خود در مجلس یازدهم برای ساماندهی و رصد و رسیدگی بهتر به مشکلات کشور بر مبنای شکایات واصله، اقدام به تشکیل کارگروه‌های تخصصی کرد که کارگروه «امنیت غذایی» از جمله این موارد بود.
پیرو وصول گزارش‌هایی مبنی بر ادامه استفاده از فاضلاب و آبهای آلوده و نامتعارف برای کشت محصولات کشاورزی در استان تهران و برخی استان‌های کشور که گزارش های اولیه آن در سال 1374 ارائه شده بود، کارگروه امنیت غذایی این موضوع را در دستور کار خود قرار داد.
پس از آن با تشکیل جلسه کارشناسی اقدامات دستگاه های اجرایی درخصوص مصوبه مورخ 30/ 5/ 1399 هیئت وزیران، مورد رسیدگی دقیق کمیسیون قرار گرفت و مصوباتی در این خصوص به دستگاه ها ابلاغ شد. با رصد متناوب و مرحله‌ای پرونده مشخص شد که مصوبات جلسه مذکور و همچنین اجرای مفاد مصوبه هیئت وزیران به درستی صورت نمی پذیرد؛ لذا مجدداً با دعوت از تمامی دستگاه های اجرایی و نهادهای نظارتی مرتبط، جلسه ای در تاریخ 22/ 1/ 1401 در محل کمیسیون اصل نود تشکیل شد.
با استماع اظهارات اطراف موضوع، مشخص شد که اطلاعات، آمار و تحلیل دستگاه ها با یکدیگر تطابق کامل ندارد و همچنین موانع جدیدی (نظیر ردیف های اعتباری و عدم هماهنگی و مدیریت واحد برای دستگاهها و...) در مسیر اجرایی شدن مصوبات قبلی پدیدار شده است. همچنین ضعف دبیری کارگروه پیگیری موضوع که به عهده وزارت کشور گذاشته شده است، مشهود بود.
لذا در پایان جلسات کارشناسی این موارد به عنوان اقدامات ابتدایی لازم‌الاجراء به تصویب رسید:
1. لزوم تدوین و احصاء و دریافت آمار و اطلاعات دقیق و مستند از تمامی دستگاه های ذیربط
2. تدوین استانداردهای علمی برای پساب و روان آب ها در مبدأ و مقصد
در ادامه این گزارش، موضوع به نحو مشروح تبیین و اقدامات کمیسیون و نتایج حاصله و پیشنهادهای مرتبط تشریح خواهد شد.
**تبیین موضوع
توسعه ناپایدار و بی‌توجهی به آمایش سرزمین در کمتر از نیم‌قرن موجب تخلیه منابع آب زیرزمینی در بسیاری از دشت های کشور شده و تبعات منفی آن به‌صورت پدیده فرونشست بویژه در کلانشهرها و حاشیه جنوبی دشت تهران به طرز بسیار نگران‌کننده‌ای جلوه پیدا کرده است. به علاوه این موضوع، کشاورزان را با محدودیت جدی منابع آب (به عنوان اصلی‌ترین عامل کشت) مواجه ساخته است؛ به‌طوری که فرصت استفاده از هر نوع آبی را برای سرپا نگه‌داشتن کشاورزی‌شان غنیمت می‌شمارند. کمبود آب، موضوع توجه به وضعیت کیفی آب را از نظر پنهان ساخته است. این در حالی است که شبکه جریان‌های سطحی آب برخی شهرها از جمله تهران و مشهد و اصفهان و.. پس از عبور از محیط‌های مستعد آلایندگی که با ورود پساب واحدهای صنعتی متعدد همراه است، در نهایت به صورت آب آلوده در دسترس کشاورزان قرار می گیرد.
الگوی کشت غالب کشاورزی در استفاده از آبهای نامتعارف، غلات، صیفی‌جات، سبزیجات و سایر محصولاتی است که مستقیماً به سبد غذایی شهروندان وارد می‌شود. بنابراین در مسئلة مدیریت آبهای نامتعارف و آبیاری اراضی کشاورزی علاوه بر آلودگی منابع آب و خاک، با تهدید سلامتی عمومی نیز مواجهیم.
این کمیسیون با توجه به وصول گزارش های متنوع در سنوات اخیر، ضمن پیگیری و برگزاری جلسات متعدد، موضوع «وضعیت تولید، انتقال، تصفیه و استفاده از آبهای نامتعارف در کشت محصولات کشاورزی» به عنوان یکی از آسیبهای جدی سلامت در کشور را در دستور کار خود قرار داد. مسائل مختلفی در این حوزه مورد رصد کمیسیون قرار گرفته‌اند من جمله: متولی موضوع آلودگی محصولات کشاورزی با آبهای آلوده، راه‌کارهای کوتاه‌مدت و بلندمدت حل موضوع، موضوع نگاه تک‌بعدی به مساله (مثل توجه صرف به ساخت تصفیه‌خانه) و نپرداختن به عوامل متعدد تاثیرگذار و...
** بررسی ها و اقدامات کمیسیون
کمیسیون اصل نودم در رسیدگی به موضوع، ابتدا مکاتباتی را با دستگاههای ذیربط از جمله: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، جهاد کشاورزی، نیرو، کشور، سازمان استاندارد، حفاظت محیطزیست، و سازمان برنامه و بودجه انجام داد و در جلسات کارشناسی به نتایجی دست پیدا کرد که گزارش آن بدین شرح به استحضار می‌رسد:
الف) قوانین مرتبط با موضوع و بررسی اجرای مقررات موضوعه به وسیله دستگاههای ذیربط و مکلف:
1. در ماده 688 قانون مجازات اسلامی بیان شده است: استفاده غیرمجاز از فاضلاب خام یا پسآب تصفیه‌خانه‌های فاضلاب برای مصارف کشاورزی ممنوع است و مرتکبین چنانچه طبق قوانین خاص مشمول مجازات شدیدتری نباشند، به حبس تا یک‌سال محکوم خواهند شد.
همچنین در تبصره 1 همین ماده تشخیص انطباق اقدام ممنوعه را با تهدید علیه بهداشت عمومی و آلودگی محیط زیست و نیز اعلام جرم مذکور، حسب مورد برعهدة وزارت بهداشت، سازمان محیط زیست و سازمان دامپزشکی گذارده است.
2.ماده 5 آیین نامه جلوگیری از آلودگی آب مصوب 1373 هیئت وزیران، اعلام داشته است: سازمان حفاظت محیط زیست، استانداردهای راجع به آلودگی آب با ذکر روشهای سنجش و سایر مقررات را تهیه و با همکاری وزارتخانه ها و موسسات مذکور در ماده (3) همان آیین‌نامه به اجرا می‌گذارد.
با این دو مقرره عملکرد دستگاههای ذیربط در این خصوص را می‌توان بدین شرح گزارش کرد:
1. وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی صرفاً شاخصهای استاندارد حد مجاز عناصر سنگین را در آبهای نامتعارف و فاضلاب اعلام کرده که این اقدام را می‌توان مصداق کمکاری و اجرای ناقص قانون دانست؛ چراکه این وزارتخانه به عنوان متولی امر بایستی نحوه عرضه محصولات کشاورزی را به طور مستمر مورد پایش قرار می داد (مواردی مانند استفادة غیرمجاز از آفت کشها برای محصولات سبزی و صیفی از جمله اسپیرودیکلوفن، استامیپراید و اکسادیازون که حداکثر مجاز استفاده از آنها 50 واحد در میلیارد است حال آن که استفاده حدود 500 تا 1300 واحد در میلیارد نیز رخ داده است). عدم انطباق محصولات جالیزی، گلخانه ای، انواع سبزی و صیفی از نظر باقیماندة فلزات سنگین و آفت کشها سبب سرطانزایی، جهش ژنی، عدم تعادل غدد درونریز و ناقص الخلقگی است.
2. عدم برنامه‌ریزی مناسب برای زمان پر شدن سامانه تصفیه فاضلاب شهرهای کشور، استفاده از ظرفیت بخش خصوصی ذیصلاح و به گردش درآوردن آبهای حاصل از تصفیه، از جمله ترک فعل‌ها و کمکاری وزارت‌خانه‌های نیرو و جهاد کشاورزی است. همچنین این وزارتخانه برنامه مدونی در استفاده از آبهای نامتعارف و فاضلاب برای تولیدات محصولات کشاورزی ندارد. همچین فقدان نظارت کاربردی و دقیق بر تولید، واردات، فروش و کاربرد انواع آفت کشهای غیراستاندارد (طبق نظر معاونت غذا و دارو و سازمان استاندارد) به چشم می‌خورد. همچنین این وزارتخانه تا به حال نتوانسته است بهره وری واقعی را در استفاده از آب برای بخش کشاورزی رقم بزند به طوری که میانگین مصرف آب در اروپا برای زراعت در حدود 700 تا 1000مترمکعب در هکتار ولی در ایران بیش از 4000 مترمکعب است.
3. وزارت صمت تاکنون فاضلاب شهرکهای صنعتی را برای تصفیه و استفاده مجدد از آب بکار نگرفته است.
4. سازمان استاندارد ایران صدور «نشان استاندارد» را برای محصولات از سال 1305 صادر می کند ولی نظارتی بر پایش مستمر تولید محصولات سالم ندارد و صدور این پروانه نمی تواند بر عدم استفاده از فاضلاب تأثیری داشته باشد.
5. عدم استفاده از شرکتهای واجد شرایط برای تصفیة آبهای نامتعارف در مکان تولید آب، از جمله اهمال مدیران ذیربط در ایفای وظایف شان است چرا که در حال حاضر شرکتهایی وجود دارند که امکان تصفیة آب در مکان تولید آبهای نامتعارف را دارند.
در نهایت در این بخش باید گفت: زمانی می توان کشاورز را از مصرف فاضلاب در کشاورزی منع نمود که اولاً فناوری به‌روز استفاده از آب با بهره وری در کشاورزی اجرا شود (در حال حاضر بهره وری آب در کشاورزی ایران نسبت به کشورهای اروپایی در حدود 20درصد است) و ثانیاً از ظرفیت شرکتهای دانش بنیان و توانمندی که بتوانند با حداقل هزینه، تأسیسات و تجهیزات آبیاری زیرزمینی و قطره ای را اجرا نمایند استفاده و با اخذ تضمین، مدیریت بهره وری آب در کشاورزی به آنها سپرده شود و ثالثاً از ظرفیت شرکتهای واجد شرایط که بتوانند با کمترین هزینه، فاضلاب را در مکان مبدأ تصفیه نمایند استفاده و به گونه ای عمل شود که فرایند تصفیة پسماند نیز به صورت صنعتی انجام گیرد.
ب) وضعیت تولید محصولات کشاورزی با استفاده از آب های نامتعارف و فاضلاب:
معاونت زراعت وزارت جهاد کشاورزی طی مکاتبه مورخ 1401.11.03 و مدیرکل حوزه وزارتی جهاد کشاورزی در پاسخ به مکاتبه کمیسیون، سطح زیر کشت محصولات آبیاری شده با فاضلاب خام را 3407 هکتار در کشور اعلام کرده‌اند. (2828 هکتار محصولات زراعی و 579 هکتار محصولات باغی) لکن سطح زیرکشت محصولات آبیاری شده با فاضلاب خام و مخلوط با آب، 48645 هکتار در کشور است (45094 هکتار زراعی 3088 هکتار باغات و 463 هکتار سبزی و صیفی‌جات)
همچنین وزارت نیرو در پاسخ به مکاتبه کمیسیون سطح کشت محصولات کشاورزی را با استفاده از آبهای آلوده و فاضلاب در جنوب تهران (شهر ری) در حدود 15500 هکتار و برای کل استان تهران 26117 هکتار اعلام نموده است. بر اساس اندازه گیری، تعداد آبهای جاری از کوهستانها در تهران حدود 120 میلیون مترمکعب در سال است که این تعداد با روان آبهای داخل شهر به حدود 342 میلیون مترمکعب در سال می‌رسد که با آن بیش از 60 هزار هکتار از اراضی را می توان زیرکشت برد.
در مجموع، مستند به اظهارات دستگاههای ذیربط، بیش از 48000 هکتار از زمینهای زراعی در سطح کشور زیرکشت محصولات کشاورزی است که با آبهای نامتعارف کشت و تولید می شود.
سازمان استاندارد صنعتی در مکاتبه‌ای با کمیسیون، موارد تدوین استاندارهای مدیریت پسماند و آیین‌نامه اجرایی و شیوه های صدور، تجدید، تعلیق، رفع تعلیق و ابطال پروانه کاربرد نشان ارگانیک را تشریح کرده است که البته سازمان استاندارد و وزارت جهاد کشاورزی هنوز این آیین‌نامه را ابلاغ و اجرا نکرده‌اند.
همچنین لازم به ذکر است که آئین نامه موضوع ماده 3 قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب 1400 درخصوص معیارهای تعیین سطح آلایندگی واحدهای تولیدی، صنعتی و معدنی و خدماتی آلاینده نیز تهیه و تصویب نشده بود که با پیگیری‌های انجام شده نهایتا در تاریخ 27/ 12/ 1401 این آیین‌نامه مورد تصویب هیئت وزیران قرار گرفت.
همچنین سازمان غذا و دارو در پاسخ به نامه کمیسیون، گزارش تجزیه مقدار باقیمانده سموم و عناصرسنگین را در ده محصول کشاورزی (شامل خیار جالیزی، خیار گلخانه ای، گوجه فرنگی جالیزی، گوجه فرنگی گلخانه ای، سیب زمینی، پیاز، سیبدرختی، پرتقال، سبزیجات برگی و اسفناج) ارائه کرده که نتایج، بسیار نگران کننده و بیش از حد مجاز و استاندارد گزارش شده اند و تاکنون نیز اقدامی برای بهبود کیفیت و سلامتی محصولات یاد شده انجام نشده است.
شایان ذکر است آب نامتعارف مورد استفاده در این موارد، حاوی فلزات سنگین و آلودگیهای بیولوژیک و شیمیایی خطرناک است و ماندگاری سموم در سبزیجاتی که ریشۀ غدهای دارند، زمینه ساز بروز بسیاری از بیماریها و سرطانها خواهد شد. در واقع بیشترین و خطرناکترین آثار مسمومیت به وسیله فلزات سنگین، در مراحل رشد و نمو کودکان رخ می دهد و باعث کندذهنی و اختلال در یادگیری، اختلال در حافظه، آسیب دیدن جهاز عصبی و اختلالات حرکتی نظیر تشنج یا بیش فعالی در کودکان می شود. جیوه و سرب، احتمال ابتلا به عارضۀ خودایمنی را افزایش می دهند و عوارضی را همچون روماتیسم قلبی، امراض کلیوی، ناراحتی های عصبی و اختلال در گردش خون، باعث می شود. فلز سرب می تواند مانند کلسیم در استخوان ها رسوب کند که این امر باعث ایجاد غده های کلیوی و سرطان های مختلف می شود. همچنین کادمیوم موجود در کودهای کشاورزی عوارض مختلفی از قبیل کم خونی، بیماری استخوانی، کبدی و کلیوی ایجاد می کند.
ج) وضعیت موجود روان آبها و فاضلاب تهران:
قسمت اعظم شهر تهران بر روی دشت تهران گسترده شده و دارای شیب ملایمی با جهت شمالی -جنوبی است. با توجه به شیب عمومی شمال به جنوب شهر تهران، مناطق جنوب شهر در پایینترین رقوم ارتفاعی از سطح دریا نسبت به مناطق شمالی آن واقع است و به جهت فقدان شبکه تکمیل شده استاندارد جمع آوری فاضلاب، از سالها پیش بخش عمده فاضلاب شهری و خدماتی از طریق چاههای جذبی وارد شبکه آبهای زیرزمینی شهر شده اند و یا مستقیماً به مجاری آبهای سطحی شهری تخلیه گردیده اند. بنابراین با توجه به جهت عمومی شمال به جنوب مسیلها، انهار و رودخانه های جاری در شهر و تمرکز نهایی اغلب آنها در جنوب تهران، معضلات جدی به لحاظ آلودگی زیست محیطی در این ناحیه ایجاد شده است. براساس تخمین های موجود مقدار آبها در خروجی مجموعه انهار شهر تهران حدود 400 میلیون مترمکعب در سال است که شامل آب آلوده سرگردان و جاری می شود و عمدتاً برای مصارف کشاورزی جنوب دشت تهران بهره برداری می شود. مساحت کل منطقه که با فاضلاب خام آبیاری می شود مستند به گزارش مراجع ذیربط بیش از 26000 هکتار است. کاربری زمین ها در منطقه، کشاورزی است و محصولاتی که در این منطقه کشت می شوند شامل ذرت، یونجه، انواع سبزی (نعناع، شوید، تربچه، تره، ریحان)، کاهو، کلمبرگ، گلکلم، گندم و جو است. کشاورزان معمولاً در دو فصل از سال (بهار و پاییز) در این منطقه کشت انجام می دهند. در کشت بهاره بیشتر ذرت و انواع سبزی کاشته می شود و در کشت پاییزه گندم و جو می کارند. آب مورد استفاده برای کشاورزی در این منطقه فاضلاب خام است که از مجاری فاضلابی که از میانه این منطقه می گذرد تأمین می شود. فاضلاب خامی که به این منطقه وارد می شود حاوی انواع زباله است که آبیاری با آن موجب انباشت این زباله ها در زمینهای کشاورزی شده است. فاضلاب خام اغلب حاوی مقادیر زیادی از آلاینده ها است که برخی از آنها یا برای گیاه سمی است یا ورود آنها به زنجیرۀ غذایی خطرناک است. همچنین در صورت وجود یون های فلزی، موجب مسمومیت خاک و همچنین انباشت عناصر فلزی سمی در خاک می شود. فاضلاب خام همچنین موجب شوری و سدیمی شدن خاک های کشاورزی و فرسایش آنها می گردد. در اراضی جنوب شهر تهران سالهای زیادی است که از فاضلاب خام استفاده می شود. استفادة مجدد از فاضلاب و جایگزینی آن به عنوان یک منبع آب مناسب، هنگامی میسر خواهد بود که روی آن تصفیه لازم انجام شود و نظارت مداوم و پیوسته در این راستا صورت گیرد.
مراجع مسئول در استان تهران با توجه به ماده 46 قانون توزیع عادلانۀ آب مصوب سال 1361 و مواد قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست مصوب سال 1353 از سالیان گذشته تاکنون همواره نسبت به شناسایی واحدهای آلاینده که به نوعی تخلیه فاضلاب آنها در آبیاری مزارع مؤثر بوده است اقدام نموده‌اند. توضیح اینکه منابع آلاینده شناسایی شده در مسیلهای سرخه حصار و فیروزآباد که بیشترین حجم فاضلاب را به سمت جنوب تهران هدایت و در آبیاری اراضی کشاورزی استفاده می کنند شامل 886 نقطة انفصال متعلق به شبکه جمع آوری فاضلاب شهر تهران است که به دلیل عدم اجرای خطوط اصلی، این فاضلابها مستقیماً به مجاری شهری تخلیه و نهایتاً به جنوب تهران منتقل می گردند. در حال حاضر حدود یک چهارم از این نقاط را شرکت آب و فاضلاب تهران به شبکه اصلی متصل کرده که حدود 200 نقطه است. همچنین تعداد قابل توجهی از صنوف آببر شامل حدود 460 واحد شستشوی خودرو، 200 واحد صنفی رنگرزی، مراکز درمانی کوچک، مجتمع های مسکونی، مراکز نظامی، مجتمع های تعمیرگاهی بزرگ و قالیشوییها نیز بدون توجه به ضوابط زیست محیطی در سطح شهر تهران فعالند و فاضلاب آنها عمدتاً به مجاری درون شهری تخلیه می‌شود. این در حالی‌ست که شرکتهای آب و فاضلاب به استناد ماده 1 قانون تشکیل شرکتهای آب و فاضلاب به جمع آوری و انتقال و تصفیه فاضلاب شهرها در داخل محدودة قانونی شهرها موظفند و همچنین شهرداریها به استناد بند 20 ماده 5 قانون شهرداریها باید با تمامی واحدهای مزاحم و آلایندة داخل محدوده شهرها برخورد نمایند که به دلیل عدم تحقق و اجرای دقیق این قوانین، بخش عمده ای از منابع آلودگی کماکان وجود دارد.
**در این خصوص اقداماتی که می‌تواند تاحدودی مشکلات را کاهش دهد عبارتند از:
1. نمونه برداری از رودخانه ها و مسیلها به صورت دورهای به منظور بررسی کیفیت روان آبها
2. جمع آوری و انتقال 30 واحد چربی سوزی آلاینده در شهرستان ری
3. پیگیری احداث سامانه تصفیه خانه فاضلاب در واحدها و شهرکهای صنعتی و واحدهای دامداری و کشتارگاهی
4. صدور مجوز زیست محیطی دو تصفیه خانه صالح آباد و فیروزآباد تحت عنوان طرح ساماندهی آبهای سطحی جنوب تهران.
**جمع‌بندی این بخش درخصوص اقدامات اولیه لازم بدین شرح است:
1. شناسایی منابع آلاینده موجود در مسیر رودخانه‌ها و مسیلها
2. تمرکز بر بهینه‌سازی و افزایش بازدهی (بازسازی و لایروبی) آب قنوات با توجه به هزینه کمتر آن نسبت به سایر روش‌ها و مزایای فراوان دیگری که بر آن مترتب است
3. سرمایه‌گذاری کافی برای توسعه و تقویت طرحهای آبخیزداری صرفاً به وسیله دامداران و مردم منطقه و گروه‌های جهادی برای پایش آبهای سطحی و روان آبها و واگذاری مراتع به دامداران به شرط آبخوان‌داری
4. برنامه‌ریزی برای احداث سدهای زیرزمینی
5. برنامه‌ریزی برای ایجاد مخازن طبیعی برای جمع‌آوری و ذخیره‌سازی سرریز مازاد آب سدها و نیز آب باران در فصول بارندگی (زمستان و بهار) با مشارکت بخش خصوصی
6. تمرکز بر تصفیه و بازیابی فاضلاب شهرها و بازگردندن آن به چرخة مصرف به جای استخراج منابع زیرزمینی
7. استفاده از آب خاکستری (آب مصرفی شبکة اداری و خانگی به جز فاضلاب اماکن بهداشتی) برای صنایعی که مصرف آب بیشتری دارند.
8. سرعت بخشیدن به اجرای روشهای مختلف آبیاری تحت فشار و هوشمندسازی آن و افزایش یارانه و همچنین تسهیلات موردنیاز برای گسترش آن با کمک بانک‌ها
9. اجرای فوری طرح شناسایی چاههای غیرمجاز خانگی بخصوص در شهرهای بزرگی مانند تهران و همچنین مناطق روستایی و نصب شمارشگر روی چاههای مجاز و برخورد قاطع برای مسدودسازی چاههای غیرمجاز
10. سرمایه‌گذاری برای زهکشی اصولی آب سدها از مبدأ (سد) تا مقصد نهایی برای مصرف زمینهای کشاورزی
11. برنامه‌ریزی برای تفکیک شبکه آب شرب از آب غیرشرب و نیز فاضلاب سیاه از فاضلاب خاکستری، برای استفاده بهینه از آنها (حداقل در شهرها و شهرک های جدید)
12. اصلاح الگوی کشت در بخش کشاورزی و بخصوص در مناطق کم‌آب و حذف محصولات آببر
13. توسعه روشهای کشاورزی گلخانه‌ای و روش نوین هیدروپونیک (کشاورزی بدون خاک) بخصوص در مناطق کم‌آب
14. ترغیب بخش خصوصی به احداث تصفیه‌خانه فاضلاب، کارخانه نمک‌زدایی یا تولید ضابطه‌مند آب با استفاده از روشهای فنی (همانند نیروگاه‌های خصوصی)، به منظور تصفیه فاضلاب شهری و نمک‌زدایی آب دریاها و دریاچه‌ها با شرط خرید تضمینی آب تولیدی
البته اجرای هر کدام از طرحهای مورد اشاره مستلزم بررسی تمام جوانب و پیامدهای اجرای آنها (در ابعاد مختلف) در دراز مدت و کوتاه مدت و در نهایت انتخاب مقرون به صرفه ترین راهکارها برای مدیریت بهینه منابع آبهای کشور است.
** مشکلات و چالش‌های موجود
کمیسیون اصل نودم قانون اساسی با بررسی همه جانبه موضوع، اهم مشکلات این حوزه را موارد ذیل می‌داند:
1.عدم تکمیل شبکه جمع آوری فاضلاب در کشور از جمله شهر تهران به طوری که در حال حاضر بیش از 680 نقطه انفصال در شبکه جمع آوری تهران وجود دارد و این فاضلاب پس از جمع آوری با خطوط فرعی به مسیلهای داخل شهر تخلیه و نهایتاً از طریق دو نهر فیروزآباد و سرخه حصار به جنوب تهران هدایت می‌شوند تا در اراضی کشاورزی استفاده شود.
2. عدم نظارت بر صدور مجوزهای صنوف آلاینده و آببر از جمله واحدهای سنگشویی، رنگرزی، آبکاری، خودروشویی و قالیشویی به طوری که این واحدها به تعداد قابل توجهی در سطح استانها فعالاند و نظارت دقیقی بر فعالیت آنها صورت نمی گیرد
3. حفر چاه های آب غیرمجاز به وسیله صنوف آلاینده و عدم نظارت شرکت آب منطقه ای در این خصوص به طوری که این امر علاوه بر پیامدهای محیط زیستی مثل فرونشست سبب تولید فاضلاب و در نهایت آلودگی منابع آب و خاک می گردد
4. عدم نظارت دقیق شهرداریها بر تخلیه غیراصولی پسماندها به مسیلها و مجاری آب
5. عدم نظارت شرکت آب و فاضلاب به تانکرهای تخلیه فاضلاب در شهرستانهای استان به طوری که این تانکرها به صورت شبانه نسبت به تخلیه فاضلاب در رودخانه ها اقدام می نمایند
6. عدم نظارت وزارت جهاد کشاورزی بر رعایت الگوی کشت نزد کشاورزان
7. عدم نظارت شرکت آب منطقه ای به برداشت غیرقانونی روان آبهای سطحی از سوی کشاورزان فاقد حق آبه
8. عدم تکمیل طرح توسعه تصفیه خانة فاضلاب جنوب تهران با شبکه جمع آوری فاضلاب، به طوری که فاضلاب مازاد به صورت مستقیم در مسیل فیروزآباد تخلیه می گردد
9. عدم صدور آراء قضایی بازدارنده و سریع از سوی دادگاه های سطح استان تهران و همچنین عدم اختصاص شعبه ویژه برای رسیدگی به پرونده های زیست محیطی علیرغم اهمیت و حساسیت موضوع
10. عدم نظارت جدی دانشگاه علوم پزشکی به عرضه محصولات کشاورزی تولیدی به بازار
11. عدم لایروبی مجاری، مسیلها و رودخانه ها از طرف شهرداریها در داخل شهر و آب منطقه ای در خارج از محدود شهرها
12. عدم ایجاد تصفیه خانه های فاضلاب روستایی در شهرستانها به طوری که گاهی مشاهده می شود که فاضلاب این روستاها به طور مستقیم به مسیل ها و رودخانه ها تخلیه می گردد
13. عدم توجه جدی دستگاهها به اجرای مصوبه شمارة 166418/ت5607 مورخ 03/ 05/ 1398 هیئت وزیران از جمله سازمان جهاد کشاورزی و دانشگاههای علوم پزشکی و شرکت آب منطقه ای تهران
▪ پیشنهادها
اهم پیشنهادهای کمیسیون برای رفع چالش‌ها و مشکلات مذکور بدین شرح است:
1. جلو گیری از هدر رفت آبهای زیرزمینی در کشور از طریق اجرای صحیح و اصولی آبیاری در کشاورزی با روشهای نوین از جمله آبیاری زیرزمینی در باغات، زمان آبیاری، رعایت اصول مهندسی آبیاری قطرهای و همچنین بکارگیری شرکتهای دانش بنیان که بتوانند به صورت تضمینی و تعهدی با حداقل هزینه، تأسیسات و تجهیزات آبیاری زیرزمینی را اجرا نمایند.
2. استفاده از آفت کشهای استاندارد با نظام مند نمودن استفاده از سموم تولیدات داخلی و هدایت مبارزة بیولوژیکی به جای شیمیایی برای جلوگیری از آلودگی آبهای سطحی و عمقی و تولید محصولات سالم و ارگانیک
3. لزوم استفاده هر کارخانه از دستگاه تصفیه کوچک آبهای آلوده و فاضلاب و تهیه آب استاندارد برای بخش کشاورزی و حتی برای فضای سبز کارخانه. (توضیح اینکه امکان تهیه و فعالیت این دستگاهها در شرکتهای دانشبنیان داخل کشور وجود دارد)
4. تفکیک پسماند و زباله در مبدأ به طریق علمی و اجرای دقیق برای جلوگیری از آلودگی آبهای سطحی و عمقی
5. تهیه مخزن اطلاعاتی جامع از وضعیت تولید، انتقال، ذخیره سازی، تصفیه، تجزیه و مصرف در مورد فاضلاب، روان آبها، فاضلاب شهری و فاضلاب صنعتی
6. تدوین سند آمایش سرزمین به وسیلۀ وزارت جهاد کشاورزی برای وضعیت فعلی هر منطقه تا به عنوان نقشة راه، مبنای تصمیم گیری قرار گیرد و در صورت نیاز به تغییر الگوی کشت متناسب با وضعیت کیفی آب مدیریت شود.
7. احداث تصفیه خانه در پایاب دو نهر فیروزآباد و سرخه حصار با توجه به حجم گسترده آلایندگی در محیط شهری بویژه شهر تهران به وسیلۀ وزارت نیرو.
جزئیات گزارش مجلس درباره استفاده از فاضلاب و آبهای آلوده برای کشت محصولات کشاورزی
سخنگوی کمیسیون اصل نود مجلس ضمن قرائت گزارشی درباره استفاده از آبهای غیرمتعارف در کشت محصولات کشاورزی گفت: بیش از ۴۸ هزار هکتار از زمینهای زراعی زیر کشت محصولات کشاورزی است که با آبهای نامتعارف کشت می‌شود.
