به گزارش پایگاه خبری صراط به نقل از همشهری آنلاین، سریال امام علی(ع) سال ۱۳۷۵ از تلویزیون پخش شد، اما ساخت آن به ۵ سال قبل از این تاریخ برمی‌گردد: سال ۱۳۷۰ که داود میرباقری طرح سریالی به اسم «خاری در گلو» را بر اساس زنگی امام علی(ع) به تلویزیون داد. در آن زمان بسیاری این احتمال را دادند که طرح و سریال با تغییرات فراوان همراه شود و بخش‌های زیادی حذف شود. همین اتفاق هم می‌افتد. فیلمنامه چند بار بازنویسی می‌شود و هر بار موضوعی مورد مناقشه قرار می‌گیرد.
اما به هر حال کارهای نهایی انجام می‌گیرد، بازیگران اصلی انتخاب می‌شوند و بالاخره سریال در آبان ماه ۱۳۷۰ با حضور ۱۵۰ بازیگر اصلی و ۵ هزار هنرور جلوی دوربین می‌رود. البته پخش آن ۵ سال بعد و در سال ۱۳۷۵ شروع می‌شود. علتش هم طولانی شدن فیلمبرداری نبوده است. تمام سریال در مدت ۱۹ ماه فیلمبرداری شد، اما آنچه باعث شد برای چند سال عقب بیفتد، اختلافاتی بود که بعد از فیلمبرداری در صدا و سیما برای پخش آن به وجود آمد. محمد بیک‌زاده، تهیه‌کننده سریال، در گفت وگویی که سال ۱۴۰۰ با روزنامه فرهیختگان داشته است، گفته است: «فیلمبرداری ما با احتساب تعطیلی‌ها در مدت ۱۹ ماه تمام شد. اگر شما می‌بینید که پنج سال بین آن وقفه می‌افتد به علت اختلافی بود که بعد از پایان فیلمبرداری در سازمان صداوسیما اتفاق افتاد. مدیر سازمان عوض شد و محمد هاشمی رفته بود و علی لاریجانی آمده بود. لاریجانی می‌خواست نظرات خود را اعمال کند؛ در حالی که ما بنا نداشتیم نظر هیچکسی الا نظر تاریخ را اعمال کنیم. مدتی این اختلاف بود و مدتی هم اختلاف بین دوستان سر مسائل دیگر بود.»
اختلافاتی که به گفته بیک زاده هنوز هم باعث می‌شود این سریال به شکل مطلوب و کامل پخش نشود و یا آن را کوتاه شده و به شکل نسخه فیلم نمایش دهند و یا از شبکه‌هایی که بیننده چندانی ندارند.
برآورد ۲۷ میلیون تومانی
رقمی که برای ساخت این سریال در دهه هفتاد هزینه شد، امروز به شدت تعجب‌آور است. آنطور که تهیه‌کننده سریال می‌گوید اول رقم ۲۷ میلیون تومان برای کل سریال برآورد شد، اما در نهایت و در طول کار ۲۶۹ میلیون تومان برای آن هزینه شد: «وقتی برآورد ۲۷ میلیون تومان را برای سریال دیدم جا خوردم ولی توکل بر خدا کردیم و جلو رفتیم. در شهرک غزالی شروع به ساختن دکور کردیم. این ۲۷ میلیون تومان در ساخت شهرک سینمایی یعنی بخش مدینه تمام شد و من نامه‌ای نوشتم که در فاز اول سریال امام علی(ع) این مبلغ هزینه شد. ماجرای ۲۷میلیون تومان را به طنز گرفتیم و گفتیم لطفا برآورد برای فازهای بعدی داشته باشید. همینطور ذره‌ذره با شوخی و طنز جلو بردیم تا در نهایت ۲۶۹ میلیون تومان هزینه و کار را تمام کردیم.»
بیک‌زاده البته توضیح می‌دهد که قاعدتا باید مبلغ خیلی بیشتری هزینه می‌شد، اما بسیاری از کارها با همکاری کسانی که او با آنها دوستی و ارتباط داشته بدون هزینه پیش رفته است: «یک‌سری ارتباطاتی داشتم که از دوره دانشگاه هم‌دوره‌ای‌های من کسی شده بودند و سری در سران مملکت داشتند یا کسان دیگری که در جاهای دیگر با آنها آشنا شدم که باز آنها سری در سرها درآوردند و من در واقع خود را خرج کردم.
بیشتر با ارتباط با این افراد توانستیم کار را جلو ببریم. مثلا سدی که در منطقه «گنوی» بندرعباس برای آبگاه صفین ساختیم مجانی ساخته شد. یعنی استانداری هرمزگان آن را ساخت و تحویل ما داد که طبق نقشه ما و طراحی صحنه ما بود. به این شکل کار می‌شد. مثلا آن زمان کلا ۶۰ اسب خریدم و مابقی را مسئول سیاسی - عقیدتی ارتش که در آن زمان ارتباط خوبی با ایشان داشتیم، تامین کرد. آن هم رایگان بود.
تعداد زیادی از جوانان سیاهی‌لشگرهایی که ما نیاز داشتیم از سربازهایی بودند که مسئول سیاسی - عقیدتی ارتش برای ما تامین کرد که این ارتباطات بود که هزینه می‌شد. خود را خرج کردیم تا اثبات کنیم در این مملکت می‌شود کار خوب کرد.»
او گفته حتی داود میرباقری به عنوان نویسنده و کارگردان به صورت ماهانه دستمزد نمی‌گرفته است: «داوود میرباقری اصلا هر ماه حقوق نگرفت. او از ابتدا تا انتهای کار و تا دوره‌ای که برای صداگذاری و مونتاژ معطل شد کلا ۱۴میلیون تومان دریافت کرد. هم برای فیلمنامه‌نویسی و هم برای کارگردانی ۱۴میلیون دریافت کرد.»
بازیگران، آنها که بازی کردند و آنها که نشد بازی کنند
در سریال امام علی (ع) سپاهی از بازیگران زبده و مطرح حضور داشتند. اولین اسم که بسیار در باره آن صحبت شده داریوش ارجمند در نقش مالک اشتر است. نقشی که به زعم بسیاری چنان روی او نشست که در بسیاری فیلم‌ها و سریال‌های دیگر هم تکرار شد.
بیک زاده، تهیه کننده سریال، در باره حضور ارجمند در این سریال و مبلغ دستمزدش که بیشترین مقدار در مقایسه با دیگر بازیگران بوده است، گفته است: «داریوش ارجمند، قبل از ما کاری انجام داده بود که ۲۵۰ تومان گرفته بود، ولی ما با داریوش قرارداد ۱۰۰تومن بستیم که ۵تومن مالیات برمی‌داشتیم، ۹۵تومان می‌دادیم. بچه‌ها دلی آمدند. یک بخشی لطف به شخص من داشتند به خاطر سابقه مودتی که داشتیم و از طرف دیگر ارادتی که به علی داشتند، قرارداد را سفید امضا می‌کردند. حتی یادم است داریوش غر زد که من دستمزد قبلی که گرفتم ۲۵۰تومان بود، اقلا یک رقمی‌بزن که صدتومان رند شود. گفتم خیلی حرف بزنی، اینجا نوشتم مالک اشتر، یک ضمه می‌گذارم روی الف می‌شوی مالک اُشتر. این تهدید را کردم به شوخی و او گفت هر طور صلاح می‌دانی. نه فقط داریوش، همه بازیگران ما، گاهی دکوراتور بودند، گاهی به لباس کمک می‌کردند، در همه کارها همکاری می‌کردند. خط کشی‌هایی که مرسوم در سینما و تلویزیون است، نبود. با عشق کار می‌کردند.»
داریوش ارجمند هم در گفت‌وگویی در باره پذیرش این نقش گفته است: «خیلی ساده این نقش را نپذیرفتم و بسیار می‌ترسیدم از اینکه «مالک‌اشتر» سریال «امام علی(ع)» بشوم. در این سریال خیلی صحنه‌ها رنجم داد هم رنج روزهای نبودن علی(ع) و روزگاری که او می‌کشید. چرا که هم دردهای علی(ع) را می‌خواندم و هم به تصویر می‌آوردیم. مخصوصاً آن پلان‌های مربوط به نبرد صفین و قرآن سَرِ نیزه کردن که اعتقاد دارم این منش‌ها همچنان ادامه دارد و این ریا را به عینه می‌بینیم.»
مهدی فتحی در نقش عمروعاص یکی از درخشان‌ترین بازی‌هایش را انجام داد. آنقدر درخشان که در همان سال پخش یک برنامه تلویزیونی با حضور دیگر بازیگران سریال شرکت کرد و وقتی مجری به او گفت بسیار بازی فوق‌العاده‌ای در این سریال داشتید، بی هیچ تعارفی گفت: بله. می‌دانم.
فتحی البته آنطور که خودش توضیح داده است قرار بوده نقش دیگری را بازی کند، اما خودش این نقش را انتخاب کرده است: «ابتدا از سوی داود میرباقری ایفای نقش دیگر به من پیشنهاد شد که به نظر کاراکتر پررنگ و لعابی در اجرا نبود. پس از خواندن فیلمنامه خودم درخواست ایفای شخصیت عمروعاص رادادم که با موافقت میرباقری همراه شد.»
او در باره شخصیت عمروعاص هم گفته بود: «دلم نمی‌خواست این شخصیت منفی تاریخی تا حدی منفور باشد که در تمام لحظات تخت دیده شود. من در نمایش وجوه مختلف این شخصیت با داود میرباقری مشورت داشتم و او نیز فیلمنامه را آنقدر خوب و منسجم نوشته بود که هرکدام از دیالوگ‌های این شخصیت برای خودش جای بازی داشت. گاهی اوقات خودم از رفتارهای این شخصیت اذیت می‌شدم.»
محمدرضا شریفی نیا زمانی که سر صحنه سریال حاضر شد، اصلا بازیگر نبود. عکاس بود که شوخی‌ها و بذله‌گویی‌ها و نوع رفتارش میرباقری را متقاعد کرد که او باید نقش ولید را بازی کند. بیک زاده در باره او می‌گوید: «سر شخصیت ولید که خاص بود و در تاریخ هم همین مقدار خاص است، گیر کردیم. شوخی‌هایی که رضا در جمعیت داشت و ارتباطی که با دوستان داشت، ناگهان خود ولید را دیدیم. خیلی اتفاقی ایشان انتخاب شد. انتخاب اول ما صدرا حجازی بود. بعد از آن اکبر عبدی بحث شد و بعد از آن وقتی مساله رضا پیش آمد، دریافتیم شخصیت همان ولید را دارد و احتیاج نیست بازی کند و خودش باشد، بهتر است.»
یکی دیگر از نقش‌هایی که در این سریال بسیار مطرح شد و بازیگرش اولین حضورش مقابل دوربین را تجربه می‌کرد، قطام بود. ویشکا آسایش در آن زمان ۱۹ سال داشت و به دلیل این که خواهرزاده مازیار پرتو، کارگردان سینما، بود، با فیلم و سینما ناآشنا نبود، اما بازیگری آن هم در یک چنین نقشی، چیزی نبود که اصلا به آن حتی فکر کرده باشد. خودش در باره انتخابش و بازی در نقش قطام در یک برنامه تلویزیونی گفته است: «دایی من مازیار پرتو که خدا رحمتش کنه مشغول فیلمبرداری امام علی (ع) بودند و کلا هم بسیار آدم سختگیری بودند و از خانواده اصلا دوست نداشتند که کسی توی سینما وارد بشه.
من هم تا به اون روز انقدری تو کارهای دایی واقعا نه فضولی می‌کردم و نه خیلی دنبال می‌کردم یعنی اصلا توی یک دنیای دیگه بودم واینکه دلم می‌خواست دیپلمم رو گرفتم برم لندن تحصیل کنم، منتظر ویزا بودم و بعد یه روز دایی من اومد منزلمون، فکر می‌کنم ماه مهر بود.
به من گفت ویشکا فیلم بازی می‌کنی و منم چون همیشه با داییم شوخی می‌کردم و شوخی داشتم، گفتم چرا که نه معلومه که بازی می‌کنم، گفت باهات شوخی ندارم و خیلی باهات جدی ام، حالا من دارم شوخی تمام مدت می‌کنم و به قول معروف داییم رو دست می‌ندازم، هی میگه شوخی ندارم، من می‌گم من خیلی جدیم و حتما می‌خوام فیلم بازی کنم.
تلفن رو برداشتن و شماره گرفتن و گوشی رو دادند به من و گفتن بیا با دستیار کارگردان صحبت کن، پشت خط آقای شریفی نیا بودند، من گفتم خب حالا اینا همش شوخیه دیگه و تموم می‌شه و داییم میگه برو خونه ات.
بعد روز دوشنبه ای رو قرار گذاشتن برای تست گریم، منم گفتم خب باشه حالا می‌رم یه تست گریم، من و مادرم رو ماشین فرستادن دنبالمون رفتیم شهرک سینمایی کلی هم تو راه خندیدیم، حالا میریم یه تست گریم تموم می‌شه، بر می‌گردیم خونه.
بعد اونجا رسیدیم اتفاقا دو تا خانم بسیار جذاب هم اونجا بودند که قشنگ یادمه یکیشون چشم و ابرو مشکی و موها مشکی و مامانم یه نگاه به من کرد و گفت تو رو واسه چی آوردن، گفتم می‌خندیم حالا یه گریمی اتفاق می‌افته و بر می‌گردیم.
عکس گرفتند و تموم شد، سه روز بعد گفتند که انتخاب شدی و من تازه گفتم من شوخی کردم. یک هفته‌ای گویا تست بازی می‌گرفتند ولی به من نگفتند و گفتند انتخاب شدی و بعد سکانس‌های خیلی سختی رو نمی‌گرفتن، دیگه اتفاق افتاد.»
ابن ملجم را هم را کریم اکبری مبارکه بازی کرد که سال ۹۹ و به دنبال بیماری کرونا از دنیا رفت. صورت خشن و چشم‌های ترسناکش که با گریم به دست آمده بود، در این سریال از یاد نمی‌رود. نکته جالب این که گفته می‌شود قرار بود خسرو شکیبایی این نقش را بازی کند و حتی تست گریم هم انجام شد و عکس هم گرفته شد، اما این اتفاق نیفتاد.
تهیه کننده سریال از بازیگران پیش از انقلاب هم اسم می‌برد که قرار بود در این سریال حضور داشته باشند که اجازه بازی آنها داده نشد. کسانی مثل فردین و گوگوش: «ابتدا برای مالک اشتر صحبت فردین شد. البته برای خیلی از نقش‌ها صحبت خیلی از بازیگران قبل از انقلاب شد. آن زمان هم حرف من را خیلی گوش می‌کردند مثل امروز نبود که گوششان را روی حرف ما ببندند. برای خیلی‌ها مجوز بازی گرفتیم اما برای بازی فردین اجازه ندادند. علتش هم خیلی ساده است، ما قهرمان زنده نمی‌خواهیم. فردین برای توده مردم قهرمان بود. فردین را نپذیرفتند. علی آزاد را پذیرفتند؛ در حالی که اگر به تصاویر سینمای قبل انقلاب برگردیم فردین سمبل جوانمردی و آزادگی بود و علی آزاد سمبل نامردی و ناجوانمردی. علی آزاد هم نقش ابن‌عباس را بازی کرد. فخری خوروش و داوود رشیدی را هم ما پیشنهاد دادیم و مهدی فریدزاده مجوز بازیشان را گرفت. ولی فردین را اجازه ندادند، گوگوش را هم همینطور. تصمیم داشتم از فائقه آتشین را برای بازی در نقش قطام کمک بگیرم.»
حذفیات
سریال امام علی(ع) حذفیات زیادی هم داشته است و در کل طبق گفته تهیه کننده آن سه قسمت یا حتی بیشتر حذف شده است. عمده حذفیات هم مربوط به قسمت‌های ابوذر بوده است: «ما هیچ صحنه اضافه‌ای نگرفته بودیم که بخواهیم حذف کنیم. قسمت ابوذر ما ۴ اپیزود بود و این بخش را الان در سریال نداریم. چند صحنه جزئی از بخش ابوذر را داریم چون دیالوگ‌های ابوذر دیالوگ‌های تندی بود. شاید امروز به من هم برمی‌خورد. اینها در بخش پوزتیوهای سازمان صداوسیماست. قطعا می‌توان گفت سه قسمت و حتی بیشتر از سه قسمت حذف شده است.»
