به گزارش پایگاه خبری صراط به نقل از همشهری آنلاین، در روزگاری که دیگر از حیاط‌های بزرگ و بازی با خواهر و برادر‌های هم سن و سال خبری نیست، انیمیشن‌ها و فیلم و سریال‌های تلویزیونی، نقش دوست و سرگرم‌کننده را برای کودکان دارند. در این میان، گاهی والدین از روی عادت‌های معمول به‌صورت جمعی و در حضور کودکشان به تماشای فیلم و سریال‌های ایرانی و خارجی می‌پردازند. این در حالی است که مدت‌هاست برنامه‌های تلویزیونی موردنقد منتقدان قرارگرفته است.
با ورود ترویج تجمل‌گرایی و مصرف‌زدگی در تبلیغات تلویزیونی و نمایش خشونت، روابط ضربدری و فاقد مسائل اخلاقی در فیلم و سریال‌های تلویزیونی و نمایش خانگی، والدین بیش از گذشته باید مراقب کودکانشان باشند چراکه به گفته کارشناسان کودک، چنین محتوا‌هایی تهدیدکننده امنیت روح و روان و اعتقادات کودکان است. بااین‌حال باید توجه داشت کارشناسان، کودکان را از تماشای انیمیشن و فیلم و سریال‌ها منع نمی‌کنند بلکه آن‌ها تأکید می‌کنند که کودکان نباید هر ژانر فیلمی را تماشا کنند، برنامه‌های تلویزیونی باید متناسب با سن، شرایط و نیاز‌های کودکان انتخاب شود و والدین باید نسبت به محتوای فیلم و سریال‌ها از آگاهی لازم برخوردار باشند، اما والدین چگونه باید تشخیص دهند که یک انیمیشن یا فیلم و سریال برای کودکان مناسب است؟
دکتر زهرا سادات شمس، روانشناس تربیتی و عضو انجمن کودک و رسانه به این سؤال پاسخ می‌دهد.
برنامه‌های تلویزیونی چه مثبت و چه منفی بر کودکان اثرگذار است
مطالعات نشان می‌دهد که کودکان از حدود ۶ ماهگی می‌توانند چیز‌هایی را که در تلویزیون تماشا می‌کنند تا ۲۴ ساعت پس‌ازآن تقلید کنند و در سن ۲ سالگی، آن‌ها می‌توانند سکانس‌های کوتاه تلویزیونی را تا یک ماه بعد به خاطر بسپارند. تحقیقات همچنین نشان می‌دهد که فیلم و تلویزیون می‌توانند اثرات منفی بر روی کودکان داشته باشند، از اثرات منفی بر سلامتی، رشد و مشکلات زبان در کودکان زیر دو سال تا ارتباط با چاقی، مصرف دخانیات و پرخاشگری در کودکان بزرگ‌تر.
دکتر شمس در رابطه با تأثیر فیلم و سریال‌های تلویزیونی و نمایش خانگی بر روی کودکان می‌گوید: «انیمیشن، فیلم و سریال‌ها، چه مثبت و چه منفی در کودکان اثرگذار است؛ به‌خصوص اگر رده سنی در پایین صفحه‌نمایش نوشته نشود ممکن است کودکانمان ناخواسته در معرض تأثیرات برنامه‌های نمایش خانگی قرار بگیرند.»
میزان اثرپذیری برنامه‌های تلویزیونی در کودکان متفاوت است
تحقیقات نشان می‌دهد که کودکان می‌توانند به‌طور قابل‌توجهی تحت تأثیر فیلم قرار بگیرند و این می‌تواند تأثیر واقعی بر نحوه نگرش آن‌ها به خود و جهان اطراف داشته باشد. کودکان همچنین با شخصیت‌هایی که در انیمیشن‌ها و فیلم‌ها می‌بینند همذات پنداری می‌کنند و می‌خواهند از آن‌ها تقلید کنند؛ به‌خصوص شخصیت‌هایی که ازنظر آن‌ها جذاب، با اعتمادبه‌نفس و موفق هستند؛ اما سؤال اینجاست که آیا میزان اثرپذیری از برنامه‌های تلویزیونی در همه کودکان یکسان است یا ممکن است اثرپذیری در یک کودک کمتر از کودک دیگر باشد؛ شمس در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «میزان اثرپذیری از برنامه‌های تلویزیونی در کودکان متفاوت است و به عوامل مختلفی بستگی دارد مثل‌اینکه کودک در چه محیطی ازنظر اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی قرار دارد و وراثت نیز نقش مهمی در شخصیت انسان دارد.»
این روانشناس با اشاره به نحوه تشخیص مناسب بودن محتوای یک فیلم و سریال برای کودکان می‌گوید: «والدین باید توجه داشته باشند که آیا بعد از تماشای برنامه‌های تلویزیونی تغییرات اساسی در هیجانات و رفتارشان احساس می‌کنند یا خیر؟ اگر تغییرات خلق‌وخو و رفتار ملموس باشد والدین باید آن را موردبررسی دقیق قرار دهند و از تماشای چنین فیلم و سریال‌هایی در حضور کودکشان اجتناب کنند.»
کودکان مسائل غیراخلاقی را درک می‌کنند
برخی والدین معتقدند که کودکان متوجه برخی مسائل غیراخلاقی مانند روابط ضربدری، شوخی‌های جنسی و... نمی‌شوند؛ آن‌ها با این تصور، اغلب بدون توجه به محتوای برنامه‌های تلویزیونی و نمایش خانگی به‌صورت جمعی و در حضور کودک چنین برنامه‌هایی را تماشا می‌کنند، اما به گفته شمس کودکان به‌خصوص از حدود دوسالگی که شروع به صحبت می‌کنند و در حال شکل‌گیری و تکامل هستند، متوجه مسائل غیراخلاقی می‌شوند.
این روانشناس ادامه می‌دهد: «در سنین دوسالگی کنترل هیجانات اساسی مثل خشم، شادی، غم و ترس در کودکان به‌خوبی شکل نگرفته است و کودکان نمی‌توانند آن را به‌خوبی کنترل و مدیریت کنند، درنتیجه ممکن است وقتی در معرض عوامل محیطی منفی (مثل تماشای فیلم با محتوای منفی و مخرب) قرار بگیرند، نتوانند آن را تجزیه‌وتحلیل کنند و در تمایز واقعیت از غیر واقعیت دچار مشکل شوند و تأثیرات مخرب و جبران‌ناپذیری بر خلق‌وخوی و رفتارشان بگذارد.»
تماشای این ژانر فیلم‌ها برای کودکان ممنوع است
به گفته شمس، هرکدام از ژنر‌های اجتماعی، خانوادگی، عاشقانه، خشن، هیجان‌انگیز و تخیلی می‌تواند تأثیر منفی بر کودکان داشته باشد. این روانشناس در خصوص تأثیر ژانر اجتماعی یا خانوادگی بر روی کودکان می‌گوید: «اگر محتوای برنامه احساس عدم امنیت (مثل طرد شدن، تحقیرو...) به کودک بدهد، تماشای چنین فیلم و سریال‌هایی ممکن است در سال‌های اولیه دبستان منجر به اضطراب جدایی در کودکان شود.»
شمس می‌گوید تماشای فیلم با ژانر عاشقانه مناسب سن کودکان نیست: «از آنجایی‌که کودک درک درستی از روابط عاطفی و عاشقانه ندارد، تماشای چنین فیلم‌هایی می‌تواند تأثیرات منفی بر روی کودک بگذارد.» او ادامه می‌دهد: «کودک از حدود ۳ سالگی به هویت جنسیتی خود به‌عنوان زن یا مرد بودن پی می‌برد و خود را در قالب یکی از این دو تجسم می‌کند و همچنین کنجکاوی جنسی در ۳ تا ۵ سالگی به اوج خود می‌رسد لذا خانواده‌ها در این دوره حساس باید توجه داشته باشند که کودک در معرض محتوای منفی این ژانر قرار نگیرد.»
به گفته شمس، کودکان پس از تماشای برنامه‌های خشونت‌آمیز، رفتار تهاجمی‌تری از خود نشان می‌دهند: «از آنجایی‌که کودکان نسبت به بزرگ‌سالان کنترل کمتری نسبت به هیجانات خوددارند، تماشای این ژانر می‌تواند کودک را به سمت پرخاشگری، لجبازی و برخورد‌های فیزیکی خطرناک سوق دهد.»
این روانشناس در رابطه با تماشای ژانر تخیلی معتقد است: «به دلیل آنکه کودک مرز بین درستی و نادرستی و واقعی از غیرواقعی را به‌خوبی نمی‌داند و درک درستی از آن ندارد ممکن است در دنیای واقعی دچار مشکل شود و رویداد‌های واقعی را از رویداد‌های غیرواقعی نتواند تشخیص دهد؛ در نتیجه با تماشای فیلم‌های تخیلی ممکن است بدون تفکر عمل کند و به سمت کار‌های پر ریسک و خطرناک برود.»
به‌عنوان والدین چه کنیم؟
به گفته شمس، والدین نقش مهمی در تربیت کودکان و ارتباط آن‌ها با رسانه دارند. آن‌ها باید تماشای فیلم و سریال‌هایی با محتوای بزرگ‌سالان را حتی‌المقدور به زمان دیگری موکول کنند که کودک حضور نداشته باشد. این روانشناس تأکید می‌کند: «والدین باید سعی کنند حتماً به رده سنی کارتون و فیلم‌ها توجه کنند و اگر رده سنی در فیلم ذکر نشده و محتوای فیلم ازنظرشان شک‌برانگیز است، درباره آن تحقیق کنند یا آن را قبلاً خودشان مشاهده کنند و بعداً اگر آن را مناسب کودک دیدند برای تماشا در اختیارشان قرار دهند.»
این فیلم‌ها را همراه کودکان تماشا نکنید
به گفته دکتر زهرا سادات شمس، روانشناس تربیتی و عضو انجمن کودک و رسانه، هرکدام از ژانر‌های اجتماعی، خانوادگی، عاشقانه، خشن، هیجان‌انگیز و تخیلی می‌تواند تأثیر منفی بر کودکان داشته باشد.
