رشد بدون وقفه قیمت برنج تامین این کالای پرمصرف را برای برخی خانواده‌ها هر روز سخت‌تر می‌کند. حالا قیمت‌های کمتر از ۳۰ هزار تومان برای برنج ایرانی شوخی به‌حساب می‌آید و حرف از کیلویی ۴۵ هزار تومان به بالاست.
مرغوب‌ها و مجلسی‌ها به ۵۰ هزار تومان نزدیک شده‌اند و معمولی‌ها را باید حول و حوش ۳۵ تا ۴۰ هزار تومان پیدا کرد. حتی برنج نیم‌دانه را هم که ارزان‌ترین محصول بازار برنج است، به سختی می‌توان کمتر از کیلویی ۲۰ هزار تومان خرید. بازار برنج نیم‌دانه که قبلا محرم، صفر و دیگر مناسبت‌های مذهبی برای پخت شله‌زرد گرم می‌شد، حالا ۴فصل سال گرم است و آنهایی که از پس خرید برنج درجه یک برنمی‌آیند، نیم‌دانه می‌خرند تا عطر برنج ایرانی از خانه‌هایشان گم نشود.
افت ۳۰ درصدی فروش گران‌قیمت‌ها
یک متصدی فروش برنج در یکی از هایپرمارکت‌های تهران، در پاسخ به پرسش خبرنگار همشهری، از رشد خیره‌کننده فروش برنج نیم‌دانه در ماه‌های اخیر خبر می‌دهد و می‌گوید: «قبلا عرضه برنج نیم‌دانه در فروشگاه‌های بزرگ و زنجیره‌ای معمول نبود، اما تقاضای بالا برای این کالا باعث شده در یکی، دوسال اخیر این برنج هم به فهرست فروش اضافه شود و در همین مدت استقبال فراتر از انتظار بوده است.» او اتمام سریع موجودی را شاهدی برای این استقبال می‌داند و اضافه می‌کند: «موجودی برنج نیم‌دانه مخصوصا در هفته اول‌ماه به سرعت تمام می‌شود و این نشان می‌دهد بخشی از حقوق‌بگیران با درآمد پایین که معمولا در هفته‌های اول ماه خریدشان را انجام می‌دهند به‌دلیل گرانی برنج نشکسته به مصرف برنج نیم‌دانه یا شکسته روی آورده‌اند.» به‌گفته او با اینکه این فروشگاه در منطقه‌ای از تهران واقع شده که ساکنان آن از توان اقتصادی متوسط و به نسبت خوبی برخوردارند، فروش برنج‌های مرغوب و گران‌قیمت ۳۰ درصد نسبت به پارسال افت داشته است.
ناچاریم قسطی بفروشیم
مشاهدات میدانی همشهری حاکی است؛ در خواربارفروشی‌های محلی هم فروش برنج به‌شدت افت کرده است. صاحب یک خواربارفروشی در محله پیروزی تهران فروش امسالش را دقیقا نصف پارسال اعلام می‌کند و می‌گوید، اگر نسیه و قسطی نفروشد، فروشش از این هم کمتر می‌شود. او که معتقد است قیمت برنج نسبت به پارسال افزایش زیادی نداشته دلیل افت فروش را کاهش قدرت خرید می‌داند و می‌گوید: «گرانی و تورم باعث شده خانوارها خرید خود را مدیریت و اجناسی با قیمت مناسب خریداری کنند، اما شرایط در ۲ سال اخیر به‌شدت بدتر شده؛ به‌طوری‌که خیلی‌ها که تا ۲ سال پیش ارقام به نسبت ارزان برنج ایرانی را می‌خریدند و مخلوط با برنج خارجی استفاده می‌کردند، از سال قبل نه برنج ایرانی زیر ۲۰ هزار تومان پیدا می‌کنند و نه برنج خارجی.»
ارزان‌ترین برنج ایرانی موجود در این فروشگاه ۳۲ هزار تومان و ارزان‌ترین برنج خارجی کیلویی ۲۳ هزار تومان است، اما برنج نیم‌دانه را کیلویی ۱۹ هزار تومان می‌فروشد. به‌گفته این فروشنده تنها برنجی که افزایش فروش داشته نیم‌دانه بوده: «چون خیلی‌ها فقط می‌توانند نیم‌دانه بخرند.» او که با تکیه بر سال‌ها تجربه، با ادبیاتی نزدیک به یک تحلیلگر اقتصادی صحبت می‌کند، معتقد است: تورم باعث ایجاد «فقر پیش‌رونده» در جامعه شده و هر روز بخش بیشتری از خانوارها با کاهش توان خرید و فقر مواجه می‌شوند؛ به‌طوری‌که حتی خریدهای عمده هم بیشتر به‌صورت اقساطی انجام می‌شود.
رشد ۳.۴ درصدی قیمت برنج در مرداد ماه
تازه‌ترین گزارش مرکز آمار از متوسط قیمت اقلام خوراکی مردادماه نشان می‌دهد، برنج ایرانی بیشترین تورم ماهانه را در بخش نان و غلات به‌خود اختصاص داده است. براساس این گزارش، برنج ایرانی در فاصله تیرماه تا مردادماه ۳.۴ درصد رشد قیمت داشته و از متوسط قیمت ۳۷ هزار و ۳۶۰ تومان به ۳۸ هزار و ۶۴۰ تومان رسیده است. اما آنچه در این گزارش بیش از تورم ماهانه قابل توجه است، رقمی است که برای تورم سالانه این کالا محاسبه شده، براساس گزارش مرکز آمار، قیمت برنج درجه یک ایرانی در فاصله مرداد پارسال تا مرداد امسال ۴۲.۹ درصد افزایش یافته و قیمت به‌طور میانگین از ۲۷ هزار تومان به ۳۸ هزار و ۶۰۰ تومان رسیده است. میانگین قیمت ۴۰ هزار تومان برای هر کیلو برنج ایرانی در شرایطی به روال عادی بازار تبدیل شده که متوسط قیمت برنج خارجی در مردادماه امسال ۲۵ هزار و ۱۰۰ تومان بوده است.
پیش از این برنج خارجی به‌دلیل قیمت مناسب مورد استقبال بیش از ۶ دهک درآمدی جامعه بود، ولی جهش سه‌برابری قیمت آن در سال گذشته دسترسی به این جایگزین به‌صرفه را هم مشکل کرد. براساس آمار انجمن واردکنندگان برنج، پارسال ۸۵۰ هزار تن برنج وارد کشور شد که در مقایسه با آمار یک میلیون و ۲۰۰ هزار تنی سال‌های قبل تقریبا به نصف رسید. واردکنندگان می‌گویند، این موضوع نشان می‌دهد مصرف برنج خارجی در طول سال گذشته به نصف کاهش یافته است.
برنج ایرانی و حاشیه‌هایش
بسته به شرایط آب و هوایی، دست‌کم نیمی از نیاز ۳ میلیون تنی بازار برنج ایران را شالیکاران مازندران، گیلان، گلستان و تا حدودی خوزستان و اصفهان تامین می‌کنند که البته در برخی سال‌ها این نسبت تا دوسوم هم افزایش می‌یابد. طبق آمار مابقی تقاضای بازار برنج را واردکنندگان پوشش می‌دهند؛ واردکنندگانی که همواره به واردات بیش از نیاز بازار متهم شده‌اند. اما با وجود همه اعتراض‌ها تمام حجم واردات برنج در سال‌های اخیر به فروش رسیده و این واقعیت حاکی از وجود تقاضا برای این کالاست.
برنج‌های وارداتی با وجود تمام شایعات درباره تراریخته بودن، تولید صنعتی و بوی نامطبوع آنها همواره بازارفروش خود را حفظ کرده و دلیل آن چیزی نیست جز گرانی برنج ایرانی. هرچند تولیدکنندگان معتقدند برنج ایرانی با توجه به هزینه‌های تولید آن به هیچ عنوان گران نیست. دبیر انجمن تولیدکنندگان برنج در گفت‌وگو با همشهری میانگین قیمت انواع مرغوب برنج را در مبدا تولید یعنی استان‌های شمالی ۳۰ هزار تومان اعلام می‌کند و تأکید دارد، قیمت‌های نجومی ۴۰ هزار تومان به بالا حاصل نبود نظارت بر فرایند توزیع و به‌عبارت بهتر ناشی از سوءاستفاده دلال‌هاست. اما مشاهدات میدانی خبرنگاران همشهری نشان می‌دهد، قیمت برنج حتی در شهرهای شمالی هم به ۳۸ تا ۴۰ هزار تومان رسیده و این منحصر به ارقام کیفی نیست، بلکه ارقام پرمحصول را هم به سختی می‌توان کمتر از ۳۵هزار تومان پیدا کرد.
یک تولیدکننده در گفت‌وگو با همشهری با اشاره به اینکه بیشترین هزینه تولید برنج مربوط به دستمزد کارگر است، می‌گوید: «دستمزد کارگر در سال‌های اخیر به‌شدت بالا رفته و حتی گاهی ناچاریم در فصل برداشت روزانه ۵۰۰ تا ۸۰۰ هزار تومان به کارگر بپردازیم؛ به همین دلیل فروش برنج با قیمت کمتر از ۳۵ هزار تومان به هیچ عنوان به‌صرفه نیست.» او اضافه می‌کند: «هیچ کارگری حاضر نیست زیر آفتاب داغ و در هوای شرجی که به‌سختی می‌توان نفس کشید، با دستمزدی کمتر کار کند و امسال من به سختی توانستم چند کارگر پیدا کنم که با روزی ۳۰۰ هزار تومان کار کنند.» به‌گفته او، فروش برنج با قیمت‌های کمتر تنها در شرایطی اتفاق می‌افتد که شالیکار به‌دلیل بدهی یا هزینه‌های دیگر ناچار است محصول برنج خود را قبل از فصل برداشت پیش‌فروش کند.
برنج‌های مخلوط از کجا می‌آیند؟
حاشیه دیگری که پیرامون برنج ایرانی وجود دارد، افت کیفیت آن است. البته تعدادی از فروشندگانی که در این رابطه از آنها سؤال می‌شود، با تأکید بر اینکه به‌طور مستقیم و از تولیدکننده‌های مطمئن خرید می‌کنند، این شایعه را رد می‌کنند، اما کسانی هم هستند که معتقدند خریدهایشان حتی از ارقام معروف و کیفی برنج «یکدست» نیست. یکدست نبودن و مخلوط شدن ارقام مختلف برنج، چیزی است که نماینده رسمی صنف تولیدکنندگان نیز بر آن اذعان دارد. جمیل علیزاده‌شایق، البته دلیل این امر را تقلب در میانه زنجیره تولید تا مصرف می‌داند و معتقد است، دلالان سال‌هاست در کیسه‌هایی که نام برندهای خوشنام بر آن نقش بسته، برنج‌هایی با درصد بالای شکسته و درصد پایین خلوص را عرضه می‌کنند. به این معنا که ارقام درجه ۲ به نسبت بالایی با درجه یک‌ها مخلوط می‌شود و درصد برنج شکسته هم در این کیسه‌ها بیش از حد معمول است.
سبد خالی مصرف
بنکدارانی که با همشهری گفت‌وگو کرده‌اند از نصف شدن میزان فروش برنج می‌گویند که به‌معنای پر کشیدن برنج از سفره بسیاری از ایرانی‌هاست. در کشوری که باکیفیت‌ترین، خوش‌عطرترین و خوش‌پخت‌ترین برنج دنیا را تولید می‌کند، بسیاری از اقشار از دسترسی به معمولی‌ترین برنج‌ها محروم شده‌اند و در شرایطی است که ابتدا تصور می‌شد بازار مصرف برنج به دوش سایر محصولات نظیر نان بیفتد، اما نانوایی‌ها هم از کاهش ۲۰ تا ۳۰ درصدی فروششان در پی افزایش قیمت ۳۰ درصدی نان خبر می‌دهند. بعد از کاهش سهم اقلام پروتئینی و لبنیات در سبدهای مصرف، به‌نظر می‌رسد برنج هم، بدون آنکه جایگزینی داشته باشد، کم‌کم جای ثابت خود را در سبد مصرف برخی اقشار از دست داده است.
