مطابق آمار بررسی شده، کارشناسان به این نتیجه دست یافته اند که ایران طی چند سال اخیر به سمت سالمندی در حال حرکت است و مطابق سازمان جهانی بهداشت، جمعیت ایران در سال ۲۱۰۰ میلادی به ۳۰ میلیون نفر خواهد رسید که این موضوع بسیار برای آینده ایران «خطرناک» است.
«مشکلات معیشتی و تهاجم فرهنگی» شاید یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که باعث می‌شود جمعیت ایران به سمت پیری در حال حرکت باشد، در واقع جوانان ایرانی برای فرار از این مشکلات با خیال خام خود راهی دانشگاه‌ها می‌شوند تا بتوانند متناسب با رشته تحصیلی شان جذب بازار کار شوند و سپس با دریافت دستمزد بالا ازدواج کنند، اما به گفته مسئولان و روسای دانشگاهی ۴۰ درصد فارغ التحصیلان دانشگاهی بیکار هستند که همین عامل باعث می‌شود تا آنان ذهن خود را از ازدواج دور کرده و تنها دغدغه شان تامین نیاز‌های اولیه زندگی باشد، به همین علت جمعیت کشور روز به روز به سمت کهنسالی سوق پیدا می کند.
یکی از معایب ازدواج دیرهنگام این است که افراد دیگر تمایلی به فرزندآوری از خود نشان نمی‌دهند، منظور از نرخ باروری کل تعداد فرزندانی است که جانشین والدین می‌شوند.
اگر این شاخص کمتر از ۱ / ۲ فرزند باشد، به معنی کاهش تدریجی جمعیت و در نهایت انقراض نسلی است.
رشد جمعیت کشور تا سال ۱۴۲۵ منفی می‌شود
شهلا کاظمی پور، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران گفت: گذار باروری در ایران متناسب با تحولاتی بوده است که در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و برخی ابعاد سنتی خانواده به وقوع پیوسته و به تغییراتی در نگرش‌ها و ایده آلی‌های مرتبط با ازدواج و باروری و همچنین رفتار‌های باروری منجر شده است. با توجه به مباحث فوق افزایش زاد و ولد در ایران به یک دغدغۀ سیاستی مهم تبدیل شده است.
او افزود: دلیل این توجه و حساسیت به چالش احتمالی ناشی از کاهش رشد جمعیت در آینده و کمبود نیروی انسانی کافی و به خصوص نیروی جوان در حوزۀ اقتصاد مربوط می‌شود به گونه‌ای که انتظار می‌رود در دهه‌های آتی، معضل پیری جمعیت و تمام مشکلات مترتب با آن مانند فشار مالی بر دولت برای تأمین حقوق، بیمه‌های بازنشستگی و تأمین هزینه‌های بهداشت و درمان سالمندان فزونی می‌یابد.
کاظمی پور تاکید کرد: لذا باید برنامه ریزی جامعی در سیاست‌های جمعیتی کشور صورت گیرد. از این رو، گرایش به سمت اعمال سیاست‌های مشوق رشد جمعیت و ترغیب مردم به افزایش باروری از طریق بزرگتر کردن بعد خانواده موجه به نظر می‌رسد و می‌توان در قالب یک برنامه ریزی جامع و کامل به اهداف تعریف شده دست یافت و جامعه را از معضلات احتمالی آتی دور نگه داشت.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ادامه داد: براساس نتایج به دست آمده از این پژوهش اگر مداخلات و برنامه ریزی‌های جمعیتی موثر واقع شود و رشد جمعیت کشور از آهنگ رشد آهسته پیروی کند و از وقوع رشد منفی جمعیتی پیشگیری شود در نهایت به یک رشد متعادل جمعیتی دست خواهیم یافت. در صورت جلوگیری از کاهش بیشتر باروری و ارتقاء متناسب آن به کمی بیش از حد جانشینی، هرگز با رشد بی رویه جمعیت مواجه نخواهیم شد در این صورت است که می‌توان از به هم خوردن موازنه ساختار سنی جمعیت جلوگیری کرد.
او بیان کرد: بر اساس نتایج مرکز آمار ایران و سازمان ملل متحد، در سال ۱۳۸۵ این رقم برای کل کشور ۸ / ۱ فرزند بود به این معنا، ۱۸ فرزند با ۲۰ نفر از والدین جایگزین می‌شد که ۲ نفر کمتر از حد جانشینی است. این میزان در سال ۱۳۹۸ به حدود ۷ / ۱ فرزند برای هر مادر رسید و همچنان در حال کاهش است.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران تاکید کرد: در نتیجه رشد جمعیت کشور نیز طی ۳۰ سال گذشته سیر نزولی داشته و پیش بینی می‌شود که اگر این روند ادامه داشته باشد در سال ۱۴۲۵ رشد جمعیت کشور به صفر رسیده و پس از آن منفی شود.
ادامه تحصیل یکی از موانع فرزند آوری است
محمود مشفق عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی درباره سوق پیدا کردن جمعیت کشور به سمت پیری اظهار کرد: بحث «سالخوردگی جمعیت» یک موضوع کلان روند جهانی است که در اثر انتقال جمعیتی اتفاق می‌افتد.
او افزود: به تدریج تمامی کشور‌هایی که وارد انتقال جمعیت می‌شوند «پیری جمعیت» را تجربه خواهند کرد، در حال حاضر کشور‌های اروپایی و کشور‌های توسعه یافته و کشور‌هایی که با تاخیر بیشتری دچار گزار جمعیتی می‌شوند، مانند: ژاپن و کشور‌های اروپای شمالی دارای جمعیت سالخورده هستند.
مشفق تصریح کرد: بحث پیری جمعیت یک مسئله جهانی بوده و تنها مختص ایران نست که در مسیرگذار جمعیتی اتفاق می‌افتد.
او درباره تهدید یا تخریب بودن سالخوردگی جمعیت گفت: سالخوردگی جمعیت در صورتی تهدید محسوب می‌شود که در دو زمینه برای آن غیر فعال باشیم یا سیاست گذاری نکنیم، برای مثال اگر آمادگی لازم را برای افزایش جمعیت سالمند در کشور نداشته باشیم در اینصورت جمعیت مان روز به روز پیر‌تر خواهد شد؛ همچنین ۲۰ میلیون نفر از جمعیت کشور حداقل تا سال ۲۰۵۰ با روند کنونی سالخورده خواهند شد که یک پنجم جمعیت را شامل می‌شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به جوابگو بودن امکانات و زیرساخت‌های رفاهی، اقتصادی، بهداشتی و بیمارستان‌ها برای جمعیت کنونی اظهار کرد: تا سال ۲۰۵۰ جمعیت کشور به بالای ۶۵ سال خواهد رسید که با آمادگی لازم می‌توان این موضوع را مدیریت کرد، در غیر اینصورت با معضل بزرگ در کشور مواجه خواهیم شد.
مشفق با بیان اینکه باید به تعبیر ساختاری جمعیت بپردازیم، تاکید کرد: برای مثال، برآورد شده تا میزان باروری کنونی کل کشور تا سال ۱۴۰۰ حدود ۱.۸ باشد، اما در حال حاضر این آمار تا حدودی پایین‌تر از نرخ ذکر شده است.
او گفت: اگر با اتخاذ سیاست گذاری‌های مستقیم و غیر مستقیم میزان باروری کل را همانگونه که در سیاست‌های کلان جمعیتی کشور وجود دارد، در سطح جانشینی یا فراتر از آن حفظ کنیم، می‌توانیم ساختار جمعیتی خود را در بلند مدت به سوی توازن و تعادل ساختاری برسانیم؛ بنابراین با تعادل ساختاری جمعیت و حفظ باروری و سیاست‌های پیشرفتانه برای مقابله با سالخوردگی جمعیت می‌توان قدم برداشت.
عضو هیئت علمی درباره سیاست‌های پیشرفتانه مقابله با سالخوردگی جمعیت گفت: سیاست‌های پیشرفتانه به معنای این است که تا قبل اینکه مسئله اجتماعی تبدیل به بحران اجتماعی شود برای آن تدابیر و اندیشه‌های لازم در نظر گرفته شود، از آن جایی که ۸۰ تا ۹۰ درصد سالمندان تا سال ۲۰۵۰ درشهر‌ها زندگی خواهند کرد بنابراین زیرساخت‌هایی را اختصاص داده ایم تا این افراد امکانات رفاهی شهر را داشته باشند و بتوانند از آن‌ها استفاده کنند.
مشفق اضافه کرد: اگر بتوانیم بحث خانه‌های سالمندان و توانمندسازی خانواده‌ها برای حمایت و مراقبت از سالمندان را برنامه ریزی کنیم دیگر مشکلاتی در این زمینه نخواهیم داشت.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی درباره تاثیر تحصیلات بر سوق پیدا کردن ازدواج دانشجویان گفت: هم اکنون تحصیلات در کشورما از موانع فرزند آوری شده است، اکثر افراد به خصوص بانوان تمایل زیادی به ادامه تحصیل برای ارتقای موقعیت اجتماعی خود دارند و به دنبال تحرک اجتماعی صعوی هستند؛ بنابراین اگر بتوانیم شرایطی را فراهم کنیم تا افراد بتوانند با مدارک تحصیلی پایین‌تر به خواسته‌های اقتصادی خود دست پیا کنند، در اینصورت تعدیل در کاهش سن ازدواج و کاهش در سن باروری اثر مثبت خواهد گذاشت.
برنامه ریزی مسئولان برای ازدواج زودهنگام دانشجویان
دفاع درباره سیاست‌های جمعیتی مبتنی بر طیف متنوعی از موضوعات مهم مانند تحلیل داده ها، برنامه ریزی استراتژیک، برآورد هزینه ها، تولید دانش از طریق تحقیقات عملیاتی است که مسئولان باید با فراهم کردن زمینه اشتغال دانشجویان و تحقق سیاست‌های درست آن‌ها را به سمت و سوی ازدواج و در نهایت فرزند آوری سوق دهند.
لازم است تا با فراهم کردن شرایطی استفاده از مدارک تحصیلی فوق دیپلم هم برای اشتغال کارساز باشد و دیگر نیازی به مدارک کارشناسی و ارشد نباشد تا دانشجویان بتوانند در سنین مناسب ازدواج کنند و فرزند آوری داشته باشند، متناسب سازی مدرک تحصیلی با موقعیت شغلی برای دریافت حقوق و دستمزد خوب راهکاری مناسب در جهت جلوگیری از پیری جمعیت است.
