در کارنامه ای که به تازگی مرکز آمار از وضعیت تورمی دهک های مختلف در کل سال 99 منتشر کرده است می توان بارگرانی را در هر کدام از دسته های ده گانه در آمدی کشور مشاهده کرد. از طبقات کم در آمد تا پولدار ترها.
در این گزارش مشاهده می شود که تورم دهک های بالاتر هزینه ای در ایران به نسبت پایین تر ها بیشتر بوده اما سوال آنجاست ریشه این گرانی ها به چه عاملی بستگی داشته و کدام بخش از سبدهای مصرفی این طبقات از بخش دیگر پرخرج تربوده است؟
درجه بندی تورم دهک ها در سال 99
در دسته بندی ای که مرکز آمار از وضعیت درآمدی جامعه انجام داده هر چه خانوارها و اشخاص درآمدشان به نسبت کل جامعه بالاتر رود در دهک بالاتری قرار می گیرد. بنابراین در دهک های ابتدایی طبقات کم درآمد حضور داشته و در در دهک های نهم و دهم پردرآمدها سکنی گزیده اند.
روند تورمی در سال گذشته نشان می دهد که این متغیر به صورت کلی در دهک دهم در بیشترین میزان خود قرار داشته است و به این معنا که اجناس برای این طبقه در سال 99 گرانتر از سال قبل خریداری شده است. تورم این دهک برابر با 43.5 درصد بوده که از تورم کل کشور 7.1 واحد درصد بالاتر بوده است.
در همین خصوص دو دهک هشتم و نهم کشور نیز تورمی بالاتر از تورم کل کشور را به ثبت رسانده اند.
ارقام ثبت شده حاکی از آن است که با هر کاهشی که در طبقات درآمدی شکل میگیرد تورم کل نیز کمتر می شود. برای مثال دردهک اول این رقم برابر با 34.6 درصد بوده که کمترین گرانی ثبت شده دهک ها در سال 99 بوده است.
اما در صورتی که تورم را به اجزای خوراکی و غیرخوراکی تقسیم بندی کنیم رتبه تورمی دهک ها تغییر خواهد کرد.
تورم بالای خوراکی در کم درآمدها
درجه بندی تورمی دهکهای کشور در بخش خوراکی ها و آشامیدنی های مصرفی در خلاف جهت مسیر کل تورم ثبت شده است. به این معنا که بیشترین تورم در دهک نخستین معادل با 40.6 درصد بوده و کمترین تورم نیز در دهک دهم رخ داده که برابر با 36.5 درصد بوده است.
تحلیل این واقعه در اقتصاد ایران در سال 99 حاکی از آن است که گرانی خوراکی ها در همه دهک ها از حدی مشخص بالاتر بوده و گریبان هر دو بخش پولدار و فقیر را گرفته است اما برای کم درآمدها گرانتر آمده است. به عبارت دیگر کالاهای خوراکی که کالاهای ضروری برای دهک های پایین تر جامعه به شمار می روند فشار تورمی بیشتری را در سال گذشته برای این طبقات به بار آورده است.
بررسی سبدهای مصرفی دهک ها نشان می دهد سبد خوراکی ها در دهک های پایین تر جامعه کالاهایی هستند که مصرف آنها برای افراد ضروری تر است. کالاهایی از قبیل مرغ، تخم مرغ، برنج و...
رکورد تورمی در دهکهای پایین‌تر نشان میدهد کالاهای ضروری مصرفی در دهک اول بیش از مواد غذایی لوکسی که در سبد مصرفی پردرآمد هاست گران شده است. نکته قابل تامل این است که دولت کالاهای اساسی را که این دهک ها مصرف می کنند با نرخ دلار 4200 تامین می کند. با این وجود تورم مواد غذایی پولدارها از کم درآمدها کمتر بوده است!.
این اتفاق تا حدودی نشان می دهد سیاست تخصیص دلار بر پایه قیمت 4200 نتوانسته از فشار تورمی به کم درآمدها جلوگیری کند.
4 نکته تورمی در بخش غیر خوراکی‌ها در سال 99
اما قاب دیگر تورمی در ایران بخش غیرخوراکی هاست. روند گرانی دهک ها در این بخش نیز مسیر قابل توجهی داشته است و چندین نکته مهم را نشان می دهد.
نکته اول: درمهمترین تحلیل این بخش مشاهده میشود بیشترین تورم غیر خوراکی در ایران به دهک دهم تعلق داشته است. دراین طبقه تورم غیرخوراکی در حد 45.3 درصد ثبت شده و برخلاف گروه خوراکی ها، همچنان این روند مسیری نزولی را به همراه داشته است تا آنجا که کمترین تورم غیرخوراکی در دهک اول درج شده و برابر با 28.6 درصد بوده است.
نکته دوم: در بررسی دیگری مشاهده می شود تورم تمامی دهک ها به جز دهک نهم و دهم در بخش غیر خوراکی کمتر از بخش خوراکی آنها بوده است. این در حالی است که در دو دهک پردرآمد کشور، گرانی کالاهای غیرخوراکی بیش از کالاهای خوراکی در سبد مصرفی آنها به ثبت رسیده است.
نکته سوم: مقایسه سه تورم خوراکی، غیر خوراکی و کل در ایران نشان میدهد روند تورم کل دهک ها همسو با روند تورم غیرخوراکی ها در ایران تغییر کرده است. این اتفاق متاثر از ضریب اهمیت بخش های تورمی در سبد مصرفی خانوارها است. طبق گزارش های پیشین مرکزآمار در این خصوص میانگین ضریب اهمیت بخش خوراکی ها در مصرف طبقات 25 درصد و بخش غیرخوراکی به طور متوسط 75 درصد محاسبه شده است.
این رویداد نشان می دهد گرانی غیر خوراکی ها در مجموع آثار بیشتری از گرانی را بر پیکره خانوارها وارد کرده است. اما چه عاملی در پس گرانی غیرخوراکی ها درایران بوده است؟
نکته چهارم: با توجه به این که کالاهای غیر خوراکی در ایران در ارتباط با کالاهای وارداتی بوده پس نرخ دلار بر این عامل تاثیری چشمگیر گذاشته است. بالارفتن قیمت دلار در ایران گرانی این بخش را بیشتر کرده و چون در سبد مصرفی دهکهای بالاتر این بخش جایگاه ویژه تری داشته موجب شده تا این گروه بیش از بقیه گروه ها تورم را تجربه کرده باشند.
به عبارت دیگر هر چه خانوارها در طبقات بالاتری از وضعیت درآمد قرار بگیرند بیشتر در معرض گرانی کالاهای غیر خوراکی و در کل تورم کل هزینه هاشان بوده اند.
تحلیل کلی تورم دهکها و آثار آن در ایران
در جمع بندی کارنامه تورمی دهک ها در سه بخش (خوراکی، غیر خوراکی و کل) مشاهده می شود نرخ تورم خوراکی ها در دهک های پایین تر که کالاهای ضروری تری برای خوراک و زیستن در سبد مصرفی شان قرار دارد بیش تر از پولدارهای جامعه بوده است. این اتفاق علاوه بر وضع معیشت و رفاه بر موضوعات بهداشتی خانوارها نیز اثر گذار خواهد بود. باتوجه به آنکه در سال گذشته مهمترین موضوع در ایران جولان بیماری کرونا در کشور بوده پس در این باره نیز باید کنش و واکنش آن بررسی شود. در همین رابطه بالاتر رفتن تورم خوراکی های ضروری که نیازهای جدی تر بهداشتی برای زندگی سالم را فراهم می کند سبب می شود تا این کالاها سخت تر در اختیار افراد قرار بگیرد. این اقدام از مقاومت جامعه در برابر ابتلای این بیماری و پیشگیری از پیشروی بیماری در افراد مبتلا کاسته و می تواند در این مورد نیز اثرات زیانباری رابرای جامع به همراه داشته باشد.
دربخش غیرخوراکی ها نیز که شامل بهداشت، مسکن، حمل و نقل و.. است، عوامل مختلفی دخیل بوده است کرونا و هزینه های ناشی از آن نوسان بازارهای دارایی از جمله نرخ ارز تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم بر وضع معیشت افراد در خانوارها می گذارد. هرچند در سال 99 بیشترین گرانی را در این بخش را پولدارتر ها تجربه کردند اما مقالات و تجارب اقتصادی نشان میدهد با فاصله ای یکساله این گرانی به دهک های پایین تر نیز منتقل خواهد شد.
