گوگل به تازگی ارائه برخی سرویس‌های تجاری و غیرتجاری خود را برای دسترسی کاربران ایرانی متوقف کرده است. بسیاری از این سرویس‌ها پیش از این نیز توسط گوگل برای کاربران ایرانی محدود بود، اما هم اکنون حتی با استفاده از ابزار فیلترشکن و VPN نیز امکان دسترسی به این خدمات برای کاربران به ویژه کسب و کار‌ها وجود ندارد.
به گزارش مهر نبود استقلال در خدمات کاربردی فضای مجازی و وابستگی کشور به سرویس‌ها و خدمات گوگل، سبب شده که این کمپانی و سایر سرویس دهنده‌های آمریکایی، نسبت به کاربران ایرانی اعمال قدرت و رفتار‌های یکجانبه داشته باشند.
اقدام گوگل در تحریم کاربران ایرانی در استفاده از خدمات و سرویس، پیش از این نیز سابقه داشته و برای مثال این سرویس دهنده بدون اعلام به کاربر، اپلیکیشن‌هایی مانند هاتگرام و تلگرام طلایی را از گوشی کاربران ایرانی حذف کرد.
با این حال مطابق با آمار‌هایی که پیش از این از سوی دبیر شورای عالی فضای مجازی ارائه شده گوگل صد‌ها میلیارد تومان سالانه در ایران درآمد دارد، اما عملاً ۴۴ درصد از کلیه خدمات این سرویس دهنده برای کشور ما مسدود است.
دلایل منع دسترسی کاربران ایرانی به سرویس‌های گوگل
سید مسعود شریفی دبیر هیأت اندیشه ورزی فضای مجازی سراج در تشریح دلایل منع دسترسی کاربران ایرانی به برخی سرویس‌های گوگل می‌گوید: در خصوص محدودیت گوگل برای دسترسی کاربران ایرانی به برخی سرویس‌های تجاری و غیرتجاری این سرویس دهنده، تاکنون بیانیه رسمی از سمت گوگل منتشر نشده و همچنان در این زمینه ابهام وجود دارد. به طور کل معلوم نیست که این قطع دسترسی، مربوط به استفاده از VPN توسط کاربران می‌شود و یا اینکه گوگل در حال شناسایی IP کاربران ایرانی است.
وی گفت: آنچه که مشخص است این است که استفاده از VPN برای اتصال به سرویس‌های گوگل، در تحلیل داده‌های گوگل اختلال ایجاد می‌کند و این سرویس دهنده نمی‌تواند دیتای کاربران را تفکیک و آن را تحلیل کند. به همین دلیل از آنجایی که این سرویس دهنده به شدت دیتاخواه است، ممکن است ممنوعیت دسترسی کاربران به دلیل استفاده از VPN باشد.
موانعی که گوگل برای کسب و کار‌ها ایجاد می‌کند
شریفی تاکید کرد: به هر حال وجهه گوگل آنقدر وقیحانه است که خود را ملزم به هیچ‌گونه پاسخگویی نمی‌داند و به نوعی ما را اصلاً به حساب نمی‌آورد.
وی با اشاره به موانعی که رفتار‌های یکجانبه گوگل برای کسب و کار‌های ایرانی ایجاد کرده است، گفت: برای مثال گوگل آنالیتیکس (Google Analytics) به عنوان یک ابزار تحلیل گر گوگل، نقش مهمی در ارزیابی و رصد رفتار کاربران برای کسب و کار‌ها دارد. اما این سرویس دهنده، ایران را به صورت کامل به رسمیت نشناخته و رفتار کاربران ایرانی را خیلی دقیق نشان نمی‌دهد. این سرویس، زبان فارسی را زبان فارسی مردم منطقه در نظر می‌گیرد و به همین دلیل کسب و کار‌های ایرانی برای استفاده از این سرویس باید با نام کشور‌های همسایه وارد شوند.
این پژوهشگر فضای مجازی افزود: کسانی که فروشگاه اینترنتی دارند به این ابزار گوگل نیاز دارند، اما تحریم کاربران توسط گوگل در این سرویس بسیار احساس می‌شود و کسب و کار‌ها برای دسترسی به آن مجبور به استفاده از فیلترشکن می‌شوند.
وی با تاکید بر اینکه اغلب سرویس‌های گوگل از طرف این کمپانی، برای کاربران ایرانی محدود است، گفت: استفاده از فیلترشکن، داده‌های گوگل آنالیتیکس را تخریب می‌کند و درست نمایش نمی‌دهد. این یک مانعی برای کسب و کار‌ها است.
ترس از اپ‌های بومی «نویگیشن» را فعال کرد
این کارشناس با اشاره به فعال شدن سرویس گوگل نویگیشن (Google Navigation) در اسفندماه سال ۹۹ که تا پیش از این برای کاربران ایرانی غیر فعال بود، گفت: این سرویس رقیبی برای اپلیکیشن‌های نقشه است. گوگل به محض اینکه مطلع شد که برای سرویس «گوگل مپ» در ایران، رقیب بومی ایجاد شده و این رقبا در حال رشد هستند و مردم از آن‌ها بیشتر استفاده می‌کنند، به سرعت سرویس نویگیشن خود را در ایران فعال کرد.
وی گفت: شاید وابستگی ما به سرویسی مانند «گوگل آنالیتیکس» با نمونه داخلی حل نشود، چرا که دسترسی به دیتای مورد نیاز برای تحلیل، تنها در اختیار گوگل است، اما سرویس‌های ساده‌تر را می‌توان در کشور بومی سازی کرد. در کنار آن باید در خصوص محدودیت دسترسی‌هایی که گوگل برای کاربران ایرانی ایجاد می‌کند، مطالبه گری داشته باشیم.
این پژوهشگر فضای مجازی با تاکید بر اینکه نباید تحت حاکمیت گوگل باشیم و باید بتوانیم قوانین محتوای خودمان را در این فضا داشته باشیم، خاطرنشان کرد: همانگونه که سرویس نقشه آنلاین به عنوان یکی از خدمات استراتژیک در کشور بومی سازی و رقیب گوگل شده است، در صورتی که در لایه خدمات کاربردی به سمت امکانات ایرانی برویم و شبکه خود را توسعه دهیم، می‌توانیم با این اعمال سیاست‌ها مقابله کنیم.
اینترنت جهانی رفته رفته حذف می‌شود
شریفی با اشاره به محدودیت‌هایی که سایر سرویس دهنده‌های آمریکایی از جمله آمازون در ارائه سرویس به کاربران ایرانی اعمال می‌کنند، گفت: کاربران ایرانی به سایت‌های فروش بین المللی دسترسی ندارند و در این حوزه ما با محدودیت مواجه هستیم. این موضوع و سایر موارد تحریم در این حوزه باید در توافق با کشوری مانند چین و یا کشور‌های اروپا، برای دسترسی آزاد به ابزار‌های فناورانه، مورد مطالبه قرار گیرد.
وی گفت: اگرچه راهکار کامل مقابله با تمام تحریم‌های فضای مجازی و قطع وابستگی‌ها در این حوزه، توسعه شبکه ملی اطلاعات خواهد بود. چرا که به طور قطع هیچ کشور و یا شرکتی دوست و رفیق ما نبود و به راحتی می‌توانند یک سری سرویس‌های پایه را بر ما محدود کنند. به همین دلیل لزوم وجود سرویس‌های پایه در شبکه ملی اطلاعات احساس می‌شود.
این پژوهشگر فضای مجازی با اشاره به پررنگ شدن مجادله‌های بین المللی بر سر مدیریت اینترنت و ساختار خدمات فضای مجازی به ویژه دعوا‌های چین و آمریکا گفت: به نظر می‌رسد اینترنت یکپارچه و جهانی کم کم حذف شود و با توجه به سیاستی که کشور‌های مختلف در تفکیک پهنای باند داخلیشان از اینترنت بین‌الملل در پیش گرفته‌اند، اینترنت به شکل فعلی دیگر وجود نداشته باشد.
عرصه برای رقبای داخلی باز می‌شود
مرتضی افتخار کارشناس علوم داده درباره نحوه محدودسازی دسترسی کاربران ایرانی به برخی خدمات گوگل توضیح داد و گفت: بررسی‌های ما نشان می‌دهد که کاربرانی که با VPN اشتراکی و با داشتن IP ثابت روی VPN از سرویس‌های گوگل استفاده می‌کردند، با منع دسترسی مواجه شده‌اند. اما کاربرانی که از IPهای متغیر و VPN رایگان استفاده می‌کنند، همچنان می‌توانند به این خدمات دسترسی داشته باشند.
وی با بیان اینکه با این اعمال سیاست گوگل، کاربران در استفاده از یک سری سرویس‌ها با عدم دسترسی مواجه شده‌اند، افزود: برای انجام برخی سرویس‌ها نیز گوگل از کاربر می‌خواهد که لاگین شود تا بداند که اطلاعات کاربر چیست.
افتخار با اشاره به اینکه تا پیش از این برای دریافت سرویس‌هایی که مربوط به کار داده و یادگیری ماشین است مجبور به استفاده از فیلترشکن بودیم، گفت: هم اکنون این سرویس با VPN نیز قابل ارائه نیست. شاید برخی خدمات گوگل برای استفاده روزمره در جستجو و مشاهده ویدئو محدودیتی نداشته باشد، اما این محدودیت برای کسب و کار‌های حرفه‌ای در یادگیری ماشین مشکل زا شده است. برای مثال سرویس کتابخانه تنسورفلو (TensorFlow) برای یادگیری ماشین متعلق به گوگل است، اما ایرانی‌ها به آن دسترسی ندارند و تا پیش از این از فیلترشکن برای دریافت امکانات آن استفاده می‌کردند.
این کارشناس تاکید کرد: سابقه این قضیه پیش از این در مورد گوگل آنالیتیکس وجود داشت و زمانی که گوگل متوجه می‌شد که کاربر از کدام کشور است، دسترسی به سرویس را قطع می‌کرد.
وی گفت: برعکس این اتفاق شاهد فعالسازی سرویس نویگیشن از سوی گوگل در ایران هستیم و پاسخی برای این تناقض وجود ندارد. با این حال یکی از تئوری‌های محتمل این است که برای این سرویس نقشه گوگل در ایران، یک سری کسب و کار‌های رقیب بومی ایجاد شده و گوگل برای آنکه عرصه را روی این کسب و کار‌ها تنگ کند، نویگیشن را در ایران فعال کرده است.
این کارشناس علوم داده اظهار داشت: با این وجود، منع دسترسی به خدمات گوگل می‌تواند عرصه را برای رقبای داخلی باز کرده و کسب و کار‌های مشابه می‌توانند با ارائه سرویس قوی در ایران، فعال شوند.
«بومی سازی»؛ آلترناتیو مقابله با سیاست‌های یکجانبه گوگل
افتخار ادامه داد: اینکه بتوانیم سرویس آلترناتیو و جایگزین برای این خدمات پیدا کنیم اولین گزینه روی میز است. حداقل برای رفع نیاز مردم، شاید نقطه شروع باید این باشد که پلتفرمی در ایران توسعه پیدا کند که خدمات مناسب به مردم بدهد.
وی گفت: در کنار آن این موضوع فرصت خوبی است که به سمت کشور‌هایی برویم که سیاست‌های زورگویانه و تمامیت خواه مثل گوگل نداشته باشند و اجازه دهند که مردم ایران از خدمات آن‌ها استفاده کنند.
این کارشناس با اشاره به سیاست‌های کشور‌هایی مانند چین و روسیه در حوزه فضای مجازی و نیز توافق همکاری بلند مدت ایران و چین، گفت: چین توانسته استقلالش را در فضای مجازی حفظ کند و مساله استقلال اینترنت را تضمین کرده است. ایران نیز می‌تواند برای حل این مشکل از چنین فرصت‌هایی استفاده کند.
به گفته افتخار، ابعاد غول‌های فناوری دنیا آنقدر بزرگ است که حتی دیگر دولت‌ها نیز نمی‌توانند سیاست‌های خود را روی آن‌ها اعمال کنند. به همین دلیل بهترین راهکار برای مواجهه با این اعمال قدرت‌ها، داشتن سرویس‌های قوی بومی خواهد بود که به عنوان رقیب، در کنار سرویس‌هایی مانند گوگل فعالیت کنند.
