روزنامه ایران نوشت: «دیروز برای همسایه بالایی آش رشته پخت. وقتی همسایه آش رشته داغ را دید چقدر ذوق کرد. چقدر از عطر و طعم‌اش و پیاز و سیرداغ روی آش رشته‌اش تعریف کرد. لبخند روی لبش نشست و با خودش فکر کرد دختر جوان تنها زندگی می‌کند، طفلی مگر وقت می‌کند از این غذاها برای خودش درست کند؟ تازه توی این کرونا که دیگر نمی‌تواند بیرون هم غذا بخورد. مگر می‌شود آدم ۹ شب از راه برسد و تازه بایستد به آشپزی. پایینی‌ها هم طفلکی‌ها خیلی مشکل دارند زن و شوهر شاغلند بهتر است امشب برای شام آنها هم فکری کند. زرشک پلو با مرغ برای خودش و شام همسایه‌اش.
منیژه خانم ۷۳ ساله است و این روزها که دیگر بچه‌ها و نوه‌هایش به خاطر کرونا کمتر سراغش می‌روند و بیشتر هم توی خانه تنهاست سرگرمی جدیدی برای خودش دست و پا کرده؛ آشپزی برای همسایه‌ها: «دختر جون! بچه‌ها که مدام می‌گویند از در خانه بیرون نرو! تمام خریدهایم را ضد عفونی می‌کنند و برایم می‌آورند. البته از این کامپیوترها دارم که مدام تصویری حرف می‌زنیم اما می‌گویند چون تو سنت بالا رفته نباید از خانه بروی بیرون. خدا را شکر این تصویری هست وگرنه دق می‌کردم.»
شوهر منیژه خانم چند سال پیش فوت کرده سه تا دختر و سه تا نوه تا قبل از کرونا همه دلخوشی زندگی‌اش بود و البته چند تا دوستی که در پارک نزدیک محله‌شان داشت: «بهشان می‌گویم حالا که مثل سابق پیش من نمی‌آیید و من تنها هستم بگذارید ماسک بزنم و تا سر کوچه و پارک بروم. می‌گویند نه خطرناک است. حواست نیست دستت را به سر و صورتت می‌مالی کرونا می‌گیری؛ می‌گویند باید دو لایه ماسک بزنم. آن قدر از این حرف‌ها زدند تصمیم گرفتم بنشینم توی خانه و برای همسایه‌ها آشپزی کنم اما نگران بالا رفتن وزنم هم هستم؛ غذا بیشتر می‌خورم و تحرکم هم پایین آمده. احساس خستگی هم دارم. کرونا نکشد چاقی و سکته می‌کشد، می‌گویند نه واکسن زود می‌آید طاقت بیار.»
افزایش افسردگی و اضطراب در سالمندان
منیژه خانم تنها سالمندی نیست که در دوره کرونا تنها شده و نمی‌داند چطور باید وقت بگذراند. محققان انگلیسی گفته‌اند تأثیر تنهایی ناشی از شیوع کووید - ۱۹ می‌تواند افسردگی در میان افراد میانسال را افزایش دهد. پژوهش‌هایی که در ایران انجام شده هم نتایج مشابهی را نشان می‌دهد. کرونا همان طور که خیلی چیزها را عوض کرده سبک زندگی سالمندان را هم تغییر داده و با توجه به طولانی شدن همه‌گیری خیلی‌ها دنبال راه‌حل‌هایی هستند تا افسردگی در سالمندان را کنترل کنند اما با چه راهکارهایی می‌توانیم این روند را کندتر کنیم؟ آیا واقعاً راه حل حفاظت از سالمندان در برابر کووید - ۱۹ خانه‌نشین کردن‌شان است؟
چند مرد میانسال ماسک زده در پارک دور هم نشسته‌اند. با فاصله از هم اختلاط می‌کنند: «اولش نشستیم توی خانه بعد دیدیم کم‌کم عقل‌مان دارد از دست می‌رود. الان می‌آییم اینجا دور هم می‌نشینیم اما فاصله را حفظ می‌کنیم. کرونا که آدم را یقه نمی‌کند، می‌کند؟» آنها صبح‌ها برنامه ورزش صبحگاهی هم دارند و می‌گویند تا حدی توانسته‌اند با این وضعیت کنار بیایند.
بهنام شریعتی، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران و محقق در حوزه روانپزشکی سالمندان، می‌گوید: «افراد سالمند یکی از مهم‌ترین قربانیان کووید - ۱۹ هم از نظر جسمی و هم روحی بوده‌اند. اول برای آرامش جامعه می‌گفتند، نگران نباشید فقط کسانی که سالمندند و بیماری زمینه‌ای دارند در معرض خطر جدی هستند و جوان‌ها نباید نگران باشند. البته این روزها می‌دانیم این موضوع واقعیت ندارد اما به هر حال سالمندان با این گفته‌ها هم تحت تأثیر شدید این ویروس قرار گرفته‌اند. با تحقیقاتی که تا الان درباره نقش کرونا در زندگی سالمندان انجام شده مشخص شده افسردگی، اضطراب و فشار روانی در سالمندان افزایش یافته. هر چند این استرس ممکن است نمود ظاهری نداشته باشد و سالمندان کمتر علائم ظاهری اضطراب مانند ترس و بی‌قراری را نشان بدهند اما این یک واقعیت پنهان است.»
دکتر شریعتی با اشاره به این که به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود که ارتباط سالمندان محدود شود یا سالمندان در خانه بمانند، ادامه می‌دهد: «ما دوره قرنطینه داشتیم و آن موقع لازم بود کسی از خانه خارج نشود که در ایران این شکل قرنطینه بسیار محدود بود. اما تبلیغ این که مطلقاً از خانه خارج نشوید هم بود. این شعار به نظر من گمراه‌کننده است. ما می‌گوییم ارتباطات‌تان را محدود کنید و در محل‌های پرخطر حاضر نشوید. این اصطلاحات درست‌تر است تا این که بگوییم در خانه بمانید. من در این مدت مراجعانی داشتم که واقعاً از منزل خارج نشدند و وقتی توضیح می‌دهم مراعات یعنی آن که در محل‌های پرخطر حاضر نشوید باور نمی‌کنند. می‌گویم می‌توانید در محل‌های خلوت با ماسک و پروتکل‌های بهداشتی حاضر شوید تعجب می‌کنند و ترس شدید برای خروج از منزل دارند. به هیچ عنوان شعار در خانه ماندن درست نیست بلکه تغییر شکل ارتباطات، بهبود ارتباطات و جلوگیری از تجمع در محل‌های سربسته مهم است. بسیاری از سالمندان از این شعار آسیب دیدند.»
او درباره تغییر ارتباطات پیشنهادهایی دارد: «ما نمی‌توانیم روان افراد را از زندگی اجتماعی جدا کنیم. روان سالمندان وابسته به شرایط اجتماعی است. در این دوره درباره سالمندان کم‌کاری شده. ارتباط مجازی جایگزین ارتباط رودررو نیست اما به عنوان یک راه‌حل کمکی می‌تواند تا حدی مؤثر باشد. ممکن است سالمندان تجربه کمتری دراین باره داشته باشند اما تجربه کرونا نشان داد که سالمندان خیلی خوب توانستند از این وسایل استفاده کنند. راهکار دیگر این است که شکل ارتباطات فیزیکی را تغییر دهیم قبلاً همه پیش بزرگ خانواده می‌رفتند و ساعت‌های طولانی کنار هم بودند. اما ما سنت سر زدن هم داریم؛ سر زدن به معنای مهمانی، رفتن نیست و البته جمعی هم نیست. در طول هفته افراد می‌توانند با فواصل کوتاه و رعایت پروتکل‌ها به افراد سالمند خانواده سر بزنند. سر زدن فاکتورهای خطرناک انتقال کرونا را ندارد و تحمل ماسک برای هر دو طرف قابل‌تحمل‌تر است.»
به گفته این روانپزشک، ما در کشورمان دسترسی آسان به تست کرونا نداریم وگرنه در شرایط دسترسی راحت کسانی که تست‌شان منفی بود بیشتر می‌توانستند با سالمندان در ارتباط باشند. در واقع هر چقدر دسترسی به تست بیشتر باشد ارتباطات هم قابل کنترل‌تر است.
حذف اخبار هراس‌آور از زندگی سالمندان
«شیوع ویروس کووید - ۱۹ ویران‌کننده‌ترین نوع بحران بعد از جنگ جهانی دوم است و بسیار سریع‌تر از آن چه تصور می‌شد کل جهان را درگیر کرد و به همه‌گیری تبدیل شد و فاصله‌گذاری فیزیکی مؤثرترین راه تا کشف واکسن در نظر گرفته شد. این ویروس فراتر از بحران زیستی است و تعلیق‌های ناشی از آن زمینه‌ساز گسل‌های اجتماعی، اقتصادی و تغییرات اجتماعی فراوانی شد و عادت‌واره‌های جدیدی را ایجاد کرد که سالمندان راهم بی‌نصیب نگذاشت.» اینها گفته‌های عالیه شکربیگی، استاد دانشگاه و جامعه‌شناس در حوزه سالمندی است.
به گفته او با این که هنوز تحقیقات زیادی در رابطه با سالمندی و کرونا انجام نشده اما با همان تحقیقات اندکی که در سال ۱۳۹۸ انجام شد نظر مردم این است که افراد سالمند نسبت به کرونا احساس خطر بیشتری می‌کنند و آنهایی که در خانه سالمندان هستند یا تنها زندگی می‌کنند بیشترین فشار را تحمل می‌کنند. قرنطینه برای سالمندان سخت و غیر قابل تحمل است و فاصله فیزیکی و منع رفت و آمد بهانه خوبی برای بی‌توجهی خانواده‌ها به سالمندان شده است. خیلی از سالمندان به این مسائل اشاره می‌کنند و از تنهایی گلایه دارند و حتی در مصاحبه با پژوهشگران اعلام می‌کنند در این شرایط مرگ برای ما غنیمت است.
او تأکید می‌کند: «پیام کرونا این بود که سلامت جسمی، راهبردی‌ترین متغیر در زندگی انسان است و مرحله بعد هم سلامت روان است. کرونا ما را نیازمند کرد تا لایه‌های پنهان زندگی سالمندان را بشناسیم. بنابراین مطالعات پدیدارشناسانه‌ای نیاز است تا در این باره نگاه درونکاوانه‌ای داشته باشیم. کرونا توانسته حوزه ذهنیت و عینیت زندگی سالمندان را تغییر دهد و تغییرات اساسی در مدار و سبک زندگی و ارتباط شان به وجود آورد.»
سالمندان در جمعیت ۷۰ میلیونی ایران سهم ۱۰ درصدی دارند: «در این دوره به جای رها کردن سالمندان باید حمایت‌های اجتماعی و عاطفی با حفظ رعایت فاصله فیزیکی توسط خانواده و جامعه انجام شود و عواملی که آسیب‌پذیری سلامت روان سالمندان را تشدید می‌کنند مورد کنترل قرار گیرد؛ مثل انتشار اخبار غلط و هراس‌آور. در دریافت خدمات دیجیتالی نیز سالمندان باید در اولویت قرار گیرند و تغییراتی در عادت‌واره‌ها و هنجارسازی‌های مربوط به زندگی آنها ایجاد شود. همچنین باید در شرایط زندگی و توانمندسازی مؤسسات حمایتی در ارائه خدمات به سالمندان و آگاهی بخشی آنها درباره کرونا اولویت قائل شد.»
کرونا زندگی خیلی‌هایمان را تغییر داده اما سعی کرده‌ایم طور دیگری با زندگی کنار بیاییم. با این همه چقدر سالمندان دور و برمان هم توانسته‌اند با این سبک جدید زندگی کنار بیایند؟ چقدر در کنار آنها ایستاده و به فکرشان بوده‌ایم؟»
