تصویر زندگی ایرانیان در پایان قرن

 آنچه در گزارش رسمی این مرکز منتشر و نمایان شده، تصویری از واقعیت رشد پایین اقتصادی، نامطلوب بودن شاخص توزیع درآمد، نرخ تورم بالا و البته خطای سیاستگذاری برای ورود جامعه ایران به قرن جدید است. هرچه تورم بالاتر، فقر مردم بیشتر و هرچه بیکاری بالاتر، خطر پناه‌آوردن مردم به پدیده‌هایی چون فقرشدیدتر می‌شود و شاید انتشار این گزارش یک زنگ هشدار جدی برای اندیشیدن درباره آینده جامعه به‌شدت سیاست‌زده ایران باشد.

افزایش جمعیت و کاهش فرزندآوری
به گزارش همشهری بر مبنای این گزارش رسمی، جمعیت ایران براساس سرشماری سال 95بالغ بر 78میلیون و 940هزار نفر بوده که در پایان سال 98به 83میلیون و 75هزار نفر رسیده اما نکته مهم اینجاست که میل ایرانیان به فرزندآوری به‌شدت هم در روستاها و هم شهرها کاهش یافته است. مرکز آمار می‌گوید: تعداد تولدهای ثبت شده در سال 95بیش از یک میلیون و 528هزار نفر بوده که در سال 98به یک میلیون و 196هزار نفر یعنی 332هزار نفر کمتر رسیده است. نتیجه اینکه الگوی کاهشی شدن تعداد فرزندآوری در هر دو مناطق شهری و روستایی  تکرار شده و تعداد متولدین در بهار امسال هم 19هزار و 500نفر بوده که در تابستان گذشته به 300هزار نفر رسیده بود.

افزایش طول عمر و ردپای کرونا
آمارهای رسمی از افزایش طول عمر ایرانیان به‌ویژه در بین زنان ایرانی حکایت دارد به‌گونه‌ای که میانگین سنی فوت‌شدگان از 63.3سال در سال 95به 66.3در تابستان 99رسیده یعنی افزایش 3ساله طول عمر ایرانیان با این توضیح مهم که در سال 95میانگین سن مردان فوت شده 61.9و زنان 65.2سال بوده که در تابستان امسال به‌ترتیب به 64.7و 68.3سال رسیده است. براساس داده‌های ثبت احوال کشور در تابستان امسال بالغ بر 130هزار و 879ایرانی شامل 73هزار و 970مرد و 56هزار و 909زن جان خود را از دست داده‌اند که نسبت به تابستان سال گذشته تعداد مرگ‌ومیرها 38درصد رشد کرده که علت اصلی این جهش مرگ در کشور، شیوع بیماری کرونا اعلام شده است.

تغییر معنادار سن ازدواج
در تابستانی که گذشت، 161هزار و 556هزار فقره ازدواج در ایران به ثبت رسید و در مقابل 48هزار و 122زوج هم زندگی‌شان به طلاق کشیده شد.  در مقایسه با تابستان سال گذشته رشد ازدواج 6و رشد طلاق 7درصد برآورد شده و نکته جالب اینکه میانگین سن ازدواج در شهرهای ایران در حال بالا رفتن است و در کل کشور میانگین سن ازدواج 27.7سال در بین مردان و 23.4سال در بین زنان گزارش شده است.
عجیب اما واقعی‌تر اینکه در همین تابستان امسال 3پسر زیر سن 15سال و 9هزار و 58دختر در سن 10تا 14سال ازدواج کرده و ازدواج آنها به ثبت هم رسیده است. بیشترین ازدواج تابستان امسال در بین مردان هم در بازه سنی 30تا 39سال و در بین زنان 20تا 29سال بوده و سؤال اصلی این است که دلیل شیوع ازدواج دختران در سنین پایین چیست؟ به‌ویژه اینکه آمارهای رسمی حکایت از ثبت 165مورد طلاق بین مردان در بازه زمانی 15تا 19سال و 188مورد طلاق در بین دختران 10تا 14سال دارد.

دسترسی به آب سالم و بهداشت
به گزارش همشهری، درحالی‌که همچنان برخی از شهروندان ایرانی از دسترسی به آب سالم و بهداشتی محروم هستند، آمارهای رسمی نشان می‌دهد نسبت جمعیت برخوردار از آب آشامیدنی سالم و مدیریت شده در پایان سال 97به 99.6درصد رسیده و تنها 4دهم درصد ایرانیان هنوز به آب سالم آشامیدنی دسترسی ندارند و البته فقط 51درصد جمعیت کشور از خدمات دفع فاضلاب بهره‌مند می‌شود. در بخش بهداشت و درمان هم اگرچه تعداد پزشکان شاغل در دانشگاه‌های علوم پزشکی روندی افزایشی را در فاصله سال‌های 94تا 98تجربه کرده اما نسبت تعداد بیمارستان‌ها به هر صد هزار نفر جمعیت از سال 1394تا سال 1397تنها یک واحد افزایش داشته و نسبت تعداد تخت فعال بیمارستانی به ازای هر ده هزار نفر جمعیت 15.4واحد و نسبت تعداد داروخانه به ازای هر ده هزار نفرجمعیت 1.1 واحد افزایش و نسبت تعداد آزمایشگاه‌ها به ازای هر صد هزار نفر 6واحد کاهش داشته است.

بازار کار درآستانه تحول قرن جدید
مرکز آمار می‌گوید: جمعیت فعال 15ساله و بیشتر ایران در 3ساله 95تا 98روندی صعودی داشته و در تابستان امسال به 26میلیون نفر رسیده که نسبت به فصل بهار 551هزار نفر بر تعداد جمعیت فعال افزایش داشته اما نسبت به تابستان سال گذشته 1.6میلیون نفر کاسته شده است. همچنین جمعیت شاغل کشور در سال 1395برابر 22میلیون و 525هزار نفر و در سال 1398برابر 24میلیون و 274هزار نفر برآورد شده که نشان می‌دهد یک میلیون و 750هزار نفر به جمیعت دارای شغل ایران در این مدت افزوده شده و در تابستان امسال هم نسبت به بهار گذشته 579هزار نفر دیگر شاغل شده‌اند. بااین حال  نسبت به تابستان پارسال از جمعیت شاغل ایران بیش از 1.2میلیون نفر کاسته شده که نشانه‌ای ازآثار نمایان کرونا بر بازار کار ایران است. برآورد مرکز آمار ایران این است که نسبت اشتغال در ایران از 37.8درصد در سال 95به 39.4درصد در سال 98بهبود پیدا کرده و در تابستان امسال دوباره به 37.8درصد بازگشته است. این گزارش می‌افزاید: نرخ بیکاری جمعیت 35-18ساله در تابستان 1399، به حدود 17درصد رسیده که نسبت به فصل بهار امسال 2درصد افزایش و نسبت به فصل تابستان پارسال یک درصد کاهش پیدا کرده است.

بیکاری، اعتیاد و فقر
نتیجه شکننده بودن بازار کار ایران، گسترش فقر و پناه آوردن بیکاران گرفتار به دام مواد‌مخدر است. تا جایی که مرکز آمار ایران تأیید کرده تعداد مراکز درمان اعتیاد از 2308مرکز در سال 1395به 2415مرکز در سال 1398افزایش یافته و افراد تحت پوشش این مراکز از 417هزار نفر در سال95 به 663هزار نفر در سال98 جهش داشته و 87هزار و 412نفر از افراد تحت پوشش سازمان بهزیستی دچار اعتیادشده و به مراکز کاهش آسیب اعتیاد مراجعه کرده‌اند. درحالی‌که تعداد قاچاقچیان و عوامل توزیع‌کننده موادمخدر دستگیر شده از 250هزار نفر در سال95 به 226هزار نفر در سال98 رسیده ولی تعداد معتادان و مصرف‌کنندگان دستگیر شده از 109هزار نفر به بیش از 191هزار نفر جهش داشته است. به این آمارهای هشداردهنده نگاه کنید که می‌گوید؛ افراد پذیرش شده در مراکز مجاز درمان و کاهش آسیب اعتیاد به مواد‌مخدر و روانگردان در بخش دولتی از 78هزار نفر در سال94 به 123هزار نفر در سال98 و در بخش غیردولتی از 71هزار نفر به 123هزار نفر رسیده است. همچنین تعداد این افراد در مراکز تحت نظارت وزارت بهداشت از 417هزار نفر به 795هزار نفر، تحت نظارت بهزیستی از 354هزار نفر به 498هزار نفر و تحت نظارت سازمان زندان‌ها از حدود 24هزار نفر به بیش از 60هزار نفر رسیده است. افزون بر اینکه تعداد دستگیرشدگان مرتبط با انواع مواد‌مخدر در سال 1395برابر 359نفر بوده که در سال 1398به 417هزار نفر افزایش یافته است.

مرگ‌های ناخواسته ایرانیان
ایران کشور مرگ‌ومیرهای غیرطبیعی است به‌نحوی که در تابستان امسال 10هزار و 896نفر ایرانی به‌صورت غیرطبیعی جان خود را از دست داده‌اند، 4409نفر به‌دلیل حوادث رانندگی، 242نفر با سلاح سرد، 546نفر غرق شده‌اند، 429نفر به‌دلیل سوختگی، 266نفر با برق‌گرفتی، 580نفر سقوط از بلندی، 23نفر به‌دلیل حوادث ریلی، 301نفر به‌دلیل خوردن سم، 184نفر با مسمومیت دارویی، 72نفر گاز گرفتی، 255نفر به‌دلیل مصرف مواد‌مخدر، 64مورد ناشی از مواد محرک، 546مورد ناشی از داروی مخدر، 327مورد ناشی از مصرف چندگانه و 2652مورد ناشی از سایر موارد؛ البته 531نفر هم به‌دلیل حوادث کار جان خودشان را از دست داده‌اند.

ساختار خانواده‌های ایرانی
مرکز آمار ایران در گزارش خود از روند صعودی تعداد خانوارهای ایرانی خبر می‌دهد و می‌گوید تعداد خانوارها از 23میلیون و 594هزار نفر در سال94 به 25میلیون و 667هزار نفر در سال98 رسیده و البته تعداد زنان سرپرست خانوار تحت پوشش سازمان بهزیستی کشور و کمیته امداد از 1.3میلیون نفر در سال1395 به 1.45میلیون نفر در سال98 رسیده است. البته نکته امیدوارکننده اینکه نرخ مرگ‌ومیر مادران به هنگام زایمان به‌شدت پایین‌ آمده و تعداد مراکز مشاوره تخصصی ازدواج و خانواده رو به افزایش است.

تغییر ذائقه فرهنگی ایرانیان
طبق آمارهای رسمی در آستانه تغییر قرن، ذائقه فرهنگی ایرانیان هم تغییر جدی داشته و درحالی‌که از سال 95به این سو تعداد سالن‌های سینما از 415به 635سالن افزایش داشته و ظرفیت سالن‌های سینما از 129هزار صندلی به 161هزار صندلی رسیده، تعداد تماشاگران فیلم در سینما از 2.5میلیون نفر به 2.6میلیون نفر رسیده و تعداد فیلم‌های تولیدی سینمای ایران از 81فیلم در سال 95به 88فیلم در سال 98تغییر کرده و از این تعداد فیلم فقط 74فیلم در سینماهای کشور در سال گذشته اکران شده است. آمارهای رسمی می‌گوید؛ حتی فیلم‌های عرضه شده در شبکه نمایش خانگی هم افت کرده و از 611 فیلم به 239فیلم در بازه زمانی 3ساله رسیده اما به جای آن تعداد کنسرت‌های موسیقی و اجرای صحنه‌ای موزیک در ایران از 5.3هزار بار در سال95 به 7.1هزار بار در سال98 جهش کرده است. روایت دیگر از تغییر زندگی ایرانیان در عرصه فرهنگ به افزایش تعداد کتاب‌ها و رسانه‌های چاپی مربوط می‌شود البته این به‌معنای کتاب خواندن بیشتر و افزایش اعتماد مردم به رسانه‌های چاپی نیست و چه بسا اگر رانت ریالی در قالب یارانه‌های فرهنگی و سفارش‌های دولتی و عمومی از آمارهای رسمی کاسته شود، بتوان به  واقعیت روشن‌تری دست پیدا کرد. ازجمله اینکه تعداد کتابخانه‌های عمومی در ایران از 3.3هزار کتابخانه در سال95به 3.5هزار کتابخانه در سال98رسیده و در مقابل تعداد کتابخانه‌های مساجد از 6.4هزار به 8.2هزار واحد افزایش یافته و تعداد اعضای کتابخانه‌ها هم از 2.3میلیون نفر به 2.5میلیون نفر رسیده است.

افزایش پهنای باند ایرانیان در اینترنت
آمارهانشان از افزایش قابل توجه دسترسی ایرانیان به ابزارهایی چون لپ‌تاپ، کامپیوتر، تبلت، اینترنت خانگی، افزایش پهنای باند ثابت و سیار دارد؛ به‌گونه‌ای که تعداد مشترکان اینترنت پهن‌باند سیار از 19میلیون مشترک در سال94 به 69میلیون مشترک در سال 98رسیده که بیانگر افزایش زیرساخت‌های کشور برای ورود به عصر اینترنت پرسرعت است.

دخل و خرج‌ ایرانیان
میانگین درآمد سالانه یک خانوار شهری از 278میلیون ریال در سال94 به 541میلیون ریال در سال98 افزایش داشته اما در همین مدت هزینه خالص یک خانوار شهری از 262میلیون ریال به 474میلیون ریال جهش داشته و متوسط درآمد سالانه یک خانوار روستایی از 161میلیون ریال در سال94 به 297میلیون ریال در سال98 جهش کرده. در مقابل، هزینه‌های خالص سالانه یک خانوار ایرانی به‌صورت میانگین از 147میلیون ریال در سال94به 261میلیون ریال در سال98 قد کشیده است.

شکاف فقر وغنا
مرکز آمار ایران از بهبود شاخص نابرابری درآمدی در سال‌98 خبر داده با این حال این شاخص بالاتر از 6سال نخست دهه90 خورشیدی است به این معنا که همچنان وضع توزیع درآمد در ایران مناسب نیست. به بیان دیگر ضریب جینی در سال98 نسبت به سال97 کاهش داشته و به عدد0.3992 رسیده است، به عبارتی تنها می‌توان گفت میزان نابرابری درآمدی در ایران در سال گذشته حداقل نسبت به سال قبل آن یعنی 97بدتر نشده است. ضریب جینی شاخصی عددی بین صفر تا یک برای اندازه‌گیری میزان توزیع درآمد است که هرچه وضع  توزیع درآمد در یک جامعه بهتر باشد، این عدد به سمت صفر و هرچه بدتر باشد به سمت یک جهش پیدا می‌کند و اگر توزیع برابر در یک جامعه کامل باشد ضریب جینی صفر خواهد بود. بررسی آمارهای رسمی نشان می‌دهد که وضعیت ضریب جینی در ایران در دهه‌ی90 تقریبا روند صعودی داشته و در حقیقت در مسیر افزایش نابرابری بوده است. پس از کاهش ضریب جینی در سال‌های 90و 91از سال 92این ضریب رو به افزایش بوده تا اینکه در سال97 این ضریب به عدد0.4093رسید. این رقم بالاترین میزان در دهه90 خورشیدی است.