انبارش و ذخیره سازی آب باران در زیرزمین از اصول و قوانین اسلام در حوزه مدیریت منابع طبیعی است که در آیات و روایات معصومین علیهم السلام بدان تاکید شده است. علاوه بر منابع دینی، ضرورت نفوذ آب به زیرزمین در نقطه بارش جهت حفظ چرخه طبیعی آب و نیز ذخیره سازی آب در زیرزمین، در دانش آبخیزداری و هیدرولوژی نیز مورد پذیرش قرار گرفته است.
به گزارش تسنیم، حجت الاسلام و المسلمین دکتر سیدعلی حسینی «استاد حوزه علمیه قم، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق علیه السلام و عضو هیئت امنای دانشنامه اسلامی کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست» درباره مبانی قرآنی و روایی ضرورت ذخیره سازی آب باران در منابع زیرزمینی چنین نگاشته است:
اگر اندکی درباره اطراف خود بیندیشیم و پرده غفلت را از گوش جان کنار زنیم، صدای پای آب را در جای جای مظاهر حیات خواهیم شنید. این قطره های آب است که بهم می پیوندد و چونان قطره های بهم پیوسته خون در رگهای طبیعت جریان یافته و حیات و شکوفایی را برای آدمیان، حیوانات و گیاهان به ارمغان می آورد.
اصل ذخیره سازی آب و جلوگیری از هدر رفتن آن (تبخیر) از مسائلی است که در روایات بدان اشارت رفته و در زمره مسائل روشن قرار دارد. امام صادق علیه السلام در این باره می فرمایند: «اگر کثرت ذخیره سازی در منابع و جوشش آن از چشمه ها، قناتها و نهرها نبود، انسان برای آبیاری درختان، مزرعه ها و سیراب کردن چهارپایان و خود در تنگنا قرار می گرفت.» (بحارالانوار، ج3، ص122)
مسلمانان نیز تا قرن پنجم هجری قمری موفقیتهای بسیار چشمگیری در این باره داشتند و از شیوه های مختلف برای ذخیره سازی آب بهره می بردند، که سدسازی، انحراف رودخانه ها و انشعاب نهرهای مختلف از آن، درختکاری و احیای پوشش گیاهی زمین و غیره در زمره آنها به شمار می آید.
نگهداری از آبهای به دست آمده از برف و باران و ذخیره سازی آنها شیوه های مختلفی دارد که ذخیره آب در منابع طبیعی زیرزمینی در زمره مهمترین آنها به شمار می آید؛ خداوند متعال در قرآن کریم در این باره می فرماید:
«وَ أَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً بِقَدَرٍ فَأَسْكَنَّاهُ فِی الْأَرْضِ وَ إِنَّا عَلىذَهابٍبِهِلَقادِرُون» از آسمان آبی به اندازه فرو فرستادیم، پس آن را در زمین در چشمه ها و منبعها جای دادیم و ما بر بردن آن تواناییم. (شوره مومنون آیه 18)
از این آیه استفاده می شود که خداوند پوسته رویی زمین را به گونه ای آفرید که چون باران فرود آید، آب در آن نفوذ می کند و در زیر زمین انباشته می گردد و به سفره های بزرگی از آب تبدیل می شود. از این روی قانون حاکم بر زمین و نزولات آسمانی آن است که آب باران به آسانی می تواند به درون زمین راه یابد و در آنجا ذخیره شود و انسان باید این قانون را پاس بدارد و در تقویت و حفظ آن بکوشد.
جناب علی بن ابراهیم قمی مفسر بزرگ و عظیم الشأن قرآن کریم از امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه این گونه روایت می کند: «آب باران در زمین نفوذ کرده و در آن ذخیره می شود و آنگاه به صورت نهرها، چشمه ها و چاهها در می آید و از آن بهره وری می شود.» (تفسیر قمی، ج1، ص91)
در آیه دیگری در این باره خداوند می فرماید:
« أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَآءِ مَآءً فَسَلَکَهُ یَنَابِیعَ فِى الْأَرْضِ» آیا ندیده ای که خداوند از آسمان آبی فرود آورد پس آن را به چشمه سارهایی در زمین روان ساخت. (زمر آیه 21)
از این آیه شریفه نکته های بسیار مهمی درباره انبارش (ذخیره سازی) آب در زیر زمین استفاده می شود:
اول: آب باران در زمین نفوذ می کند بدین سان که آرام آرام به درون زمین و به مخزن بزرگ انبارش آب می پیوندد. این مطلب از کلمه «سلوک» استفاده می شود، به کار بردن این واژه به جای کلمه دخول و کلماتی از این دست بسیار لطیف و با معناست. سلوک به معنای پیمودن و رفتن تدریجی و کم کم است و در اینجا به معنای دخول و نفوذ تدریجی آب در داخل زمین است که از ویژگی های سطح زمین و باران نشأت می گیرد؛ بدین سان که باران نم نم و قطره قطره فرو می بارد و نه به یکباره، تا به آسانی در داخل زمین نفوذ کند. نتیجه آن نیز تشکیل سفره های بزرگ زیرزمینی آب و انبارش آن در مخزنهای عظیم طبیعی است.
دوم: از این آیه شریفه به روشنی استفاده می شود که همین آبهای ذخیره شده در زمین است که به قناتها، چشمه ها و چاههای آب تبدیل می شود؛ به دیگر سخن همین آبهای برف و باران است که قناتها، چشمه ها، نهرها و چاههای آب را به وجود می آورد. در این باره امام علی علیه السلام سخنی بدین مضمون دارد: «خداوند متعال چشمه سارها را از زمینهای بلند برآورد و آنها را در دشتها و پهنه بیابانها به جریان انداخت.» (شرح نهج البلاغه، ج16، ص57)
سوم: میان ذخیره سازی آب در منابع طبیعی زیرزمینی و روییدن گیاه و استقرار پوشش گیاهی، سبزی، خرمی و آبادانی سرزمین رابطه مستقیم وجود دارد.
از همین پرونده بیشتر بخوانید:
بیشتر بخوانید
قوانین آبخیزداری در کشور اجرا نمی‌شود/ امکان دسترسی به 10 میلیارد مترمکعب آب جدید با آبخیزداری
«آبخیزداری»، قانون جدید می‌خواهد
«معجزه آبخیزداری»| ضرورت جمع‌آوری آب باران با سامانه‌های سطوح آبگیر باران
الزامات قانونی آبخیزداری و آبخوانداری در کشور
کارگروه آبخیزداری و منابع طبیعی در صداوسیما تشکیل شود
از مجموع این آیات و روایات استفاده می شود که انبارش و ذخیره سازی آب در منابع طبیعی زیرزمینی قانونی است که خداوند متعال در طبیعت قرار داده است و همین آبهاست که چشمه ها، قناتها، رودها و نهرها را به وجود می آورد. این آیات در زمانی مطرح شد که دانشمندان یونانی نظریه های شگفتی در این باره داشتند. آنان می پنداشتند که آب چشمه ها، نهرها چاهها بر اثر تصاعد بخار داخل زمین و تبدیل آن به آب در نتیجه سرد شدن هوا و در نتیجه فشار آب آمیخته با بخار بر زمین به وجود می آید.
آیات و روایات مختلف ضمن تکیه بر اصل انبارش (ذخیره سازی آب) در منابع طبیعی زیرزمین به صراحت این نکته را یادآور شده که این آبها باید در زمین ذخیره شود تا نیاز انسانها و چهارپایان برآورده شود. لذا باید در قوانین، سیاستها و برنامه ریزی های کشور این اصل و قانون مسلم اسلامی مورد ملاحظه واقع شود.
به گزارش تسنیم، حجت الاسلام و المسلمین دکتر سیدعلی حسینی «استاد حوزه علمیه قم، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق علیه السلام و عضو هیئت امنای دانشنامه اسلامی کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست» درباره مبانی قرآنی و روایی ضرورت ذخیره سازی آب باران در منابع زیرزمینی چنین نگاشته است:
اگر اندکی درباره اطراف خود بیندیشیم و پرده غفلت را از گوش جان کنار زنیم، صدای پای آب را در جای جای مظاهر حیات خواهیم شنید. این قطره های آب است که بهم می پیوندد و چونان قطره های بهم پیوسته خون در رگهای طبیعت جریان یافته و حیات و شکوفایی را برای آدمیان، حیوانات و گیاهان به ارمغان می آورد.
اصل ذخیره سازی آب و جلوگیری از هدر رفتن آن (تبخیر) از مسائلی است که در روایات بدان اشارت رفته و در زمره مسائل روشن قرار دارد. امام صادق علیه السلام در این باره می فرمایند: «اگر کثرت ذخیره سازی در منابع و جوشش آن از چشمه ها، قناتها و نهرها نبود، انسان برای آبیاری درختان، مزرعه ها و سیراب کردن چهارپایان و خود در تنگنا قرار می گرفت.» (بحارالانوار، ج3، ص122)
مسلمانان نیز تا قرن پنجم هجری قمری موفقیتهای بسیار چشمگیری در این باره داشتند و از شیوه های مختلف برای ذخیره سازی آب بهره می بردند، که سدسازی، انحراف رودخانه ها و انشعاب نهرهای مختلف از آن، درختکاری و احیای پوشش گیاهی زمین و غیره در زمره آنها به شمار می آید.
نگهداری از آبهای به دست آمده از برف و باران و ذخیره سازی آنها شیوه های مختلفی دارد که ذخیره آب در منابع طبیعی زیرزمینی در زمره مهمترین آنها به شمار می آید؛ خداوند متعال در قرآن کریم در این باره می فرماید:
«وَ أَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً بِقَدَرٍ فَأَسْكَنَّاهُ فِی الْأَرْضِ وَ إِنَّا عَلىذَهابٍبِهِلَقادِرُون» از آسمان آبی به اندازه فرو فرستادیم، پس آن را در زمین در چشمه ها و منبعها جای دادیم و ما بر بردن آن تواناییم. (شوره مومنون آیه 18)
از این آیه استفاده می شود که خداوند پوسته رویی زمین را به گونه ای آفرید که چون باران فرود آید، آب در آن نفوذ می کند و در زیر زمین انباشته می گردد و به سفره های بزرگی از آب تبدیل می شود. از این روی قانون حاکم بر زمین و نزولات آسمانی آن است که آب باران به آسانی می تواند به درون زمین راه یابد و در آنجا ذخیره شود و انسان باید این قانون را پاس بدارد و در تقویت و حفظ آن بکوشد.
جناب علی بن ابراهیم قمی مفسر بزرگ و عظیم الشأن قرآن کریم از امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه این گونه روایت می کند: «آب باران در زمین نفوذ کرده و در آن ذخیره می شود و آنگاه به صورت نهرها، چشمه ها و چاهها در می آید و از آن بهره وری می شود.» (تفسیر قمی، ج1، ص91)
در آیه دیگری در این باره خداوند می فرماید:
« أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَآءِ مَآءً فَسَلَکَهُ یَنَابِیعَ فِى الْأَرْضِ» آیا ندیده ای که خداوند از آسمان آبی فرود آورد پس آن را به چشمه سارهایی در زمین روان ساخت. (زمر آیه 21)
از این آیه شریفه نکته های بسیار مهمی درباره انبارش (ذخیره سازی) آب در زیر زمین استفاده می شود:
اول: آب باران در زمین نفوذ می کند بدین سان که آرام آرام به درون زمین و به مخزن بزرگ انبارش آب می پیوندد. این مطلب از کلمه «سلوک» استفاده می شود، به کار بردن این واژه به جای کلمه دخول و کلماتی از این دست بسیار لطیف و با معناست. سلوک به معنای پیمودن و رفتن تدریجی و کم کم است و در اینجا به معنای دخول و نفوذ تدریجی آب در داخل زمین است که از ویژگی های سطح زمین و باران نشأت می گیرد؛ بدین سان که باران نم نم و قطره قطره فرو می بارد و نه به یکباره، تا به آسانی در داخل زمین نفوذ کند. نتیجه آن نیز تشکیل سفره های بزرگ زیرزمینی آب و انبارش آن در مخزنهای عظیم طبیعی است.
دوم: از این آیه شریفه به روشنی استفاده می شود که همین آبهای ذخیره شده در زمین است که به قناتها، چشمه ها و چاههای آب تبدیل می شود؛ به دیگر سخن همین آبهای برف و باران است که قناتها، چشمه ها، نهرها و چاههای آب را به وجود می آورد. در این باره امام علی علیه السلام سخنی بدین مضمون دارد: «خداوند متعال چشمه سارها را از زمینهای بلند برآورد و آنها را در دشتها و پهنه بیابانها به جریان انداخت.» (شرح نهج البلاغه، ج16، ص57)
سوم: میان ذخیره سازی آب در منابع طبیعی زیرزمینی و روییدن گیاه و استقرار پوشش گیاهی، سبزی، خرمی و آبادانی سرزمین رابطه مستقیم وجود دارد.
از همین پرونده بیشتر بخوانید:
بیشتر بخوانید
قوانین آبخیزداری در کشور اجرا نمی‌شود/ امکان دسترسی به 10 میلیارد مترمکعب آب جدید با آبخیزداری
«آبخیزداری»، قانون جدید می‌خواهد
«معجزه آبخیزداری»| ضرورت جمع‌آوری آب باران با سامانه‌های سطوح آبگیر باران
الزامات قانونی آبخیزداری و آبخوانداری در کشور
کارگروه آبخیزداری و منابع طبیعی در صداوسیما تشکیل شود
از مجموع این آیات و روایات استفاده می شود که انبارش و ذخیره سازی آب در منابع طبیعی زیرزمینی قانونی است که خداوند متعال در طبیعت قرار داده است و همین آبهاست که چشمه ها، قناتها، رودها و نهرها را به وجود می آورد. این آیات در زمانی مطرح شد که دانشمندان یونانی نظریه های شگفتی در این باره داشتند. آنان می پنداشتند که آب چشمه ها، نهرها چاهها بر اثر تصاعد بخار داخل زمین و تبدیل آن به آب در نتیجه سرد شدن هوا و در نتیجه فشار آب آمیخته با بخار بر زمین به وجود می آید.
آیات و روایات مختلف ضمن تکیه بر اصل انبارش (ذخیره سازی آب) در منابع طبیعی زیرزمین به صراحت این نکته را یادآور شده که این آبها باید در زمین ذخیره شود تا نیاز انسانها و چهارپایان برآورده شود. لذا باید در قوانین، سیاستها و برنامه ریزی های کشور این اصل و قانون مسلم اسلامی مورد ملاحظه واقع شود.
