در روزهای پایانی تیرماه، فیلم کوتاه ترسناکی از یک خرابه منتشر شد و آرامش را از همه گرفت. کادری که از بالا بسته شده بود چند جوان را نشان می‌داد که در خرابه‌ای نشسته‌اند و ماسک‌های استفاده‌شده را جمع‌آوری می‌کنند. خبر مثل برق و باد پیچید؛ کارگاهی پلمب‌شده در شرق تهران ماسک‌های دست‌دوم را می‌شویند، بسته‌بندی می‌کنند و دوباره به مردم می‌فروشند. تنها کمی بعد از انتشار این خبر، درحالی‌که مردم در شبکه‌های اجتماعی فراخوان سوراخ یا قیچی‌کردن ماسک، پیش از دور انداختن را دست به‌دست می‌کردند، خبر توسط رسانه ملی تکذیب شد. خبرنگار این رسانه به محلی که فیلم از آن گرفته و منتشر شده بود، رفت و گزارشی تهیه کرد؛ گزارشی با این محتوا که این کارگاه به‌علت گودبرداری غیراصولی ساختمان کناری، فروریخته؛ کارگاهی که زیرزمین آن محل تولید ماسک بوده است. اما این کارگاه، چه واقعا به‌خاطر گودبرداری ریخته باشد و چه محلی برای جداسازی ماسک‌های دست‌دوم و آلوده بوده باشد، تنها راه سوءاستفاده از شرایط کرونایی این روزها نیست.
براساس آخرین آماری که وزیر صنعت، معدن و تجارت اعلام کرده، روزانه حدود ۶میلیون عدد ماسک در ایران تولید می‌شود و این یعنی نیاز به ماسک در کشوری به وسعت ایران روزبه‌روز بیشتر می‌شود. حداقل تا زمانی که کرونا ما را ترک نکرده است ایران به روزانه بین 6 تا 10 میلیون ماسک نیاز دارد.
هریک عدد ۵ هزار تومان
راه سوءاستفاده در این روزها بسیار هموار است. همه، فروشنده ماسک هستند. سوپرمارکت‌ها که شرایط را برای فروش اقلامی نظیر ماسک مساعد دیده‌اند، این روزها انواع و اقسام ماسک را روی پیشخوان‌‌شان گذاشته‌اند؛ ماسک‌هایی که اصولا غیربهداشتی و غیراستانداردند و حتی گاهی محافظت خاصی از شما در برابر ویروس نمی‌کنند. داروخانه‌ها اگرچه وضعیت بهتری دارند اما بسیاری از آنها بسته‌های ۵۰تایی ماسک را باز کرده و هر یک عدد را چند برابر قیمت واقعی آن، در کیسه‌های پلاستیکی گذاشته و به مردم می‌فروشند. البته در روزهای ابتدایی شیوع کرونا یعنی در اسفند سال گذشته، کمیاب‌شدن ماسک موجب بروز سوءاستفاده‌های تازه‌ای در جامعه شد. مثلا هر ماسک n95 بین 40تا 100هزار تومان قیمت‌گذاری شد یا دلال‌های ناصرخسرو هر عدد ماسک پزشکی جراحی را حدود 10هزار تومان می‌فروختند.
ماسک‌های دست‌دوم اما اتوکشیده!
جنجالی‌ترین سوءاستفاده در این حوزه، ویدیویی کوتاه از کارگاهی در شرق تهران بود؛ کارگاهی که به‌نظر می‌رسید عده‌ای در آن مشغول جمع‌آوری ماسک از زباله‌ها برای فروش دوباره هستند. اگرچه رسانه ملی این خبر را تکذیب کرد اما محمدرضا محبوب‌فر، عضو ستاد ملی مقابله با کرونا با تأیید این نکته که زباله‌گردها بخشی از ماسک‌های دست‌دوم را جمع‌آوری و بعد از شست‌وشو و اتوکشی دوباره وارد چرخه مصرف جامعه کرده‌اند، گفته است: این ماسک‌ها پس از انتقال به کارگاه‌های خانگی و زیرزمینی، با مواد سفیدکننده شسته و سپس خشک و اتو شده و به بازار عرضه می‌شوند. محبوب‌فر به نوعی صحه روی ترس‌های ما گذاشت. به گفته او، یک مغازه خشکشویی به‌دلیل همکاری در اتوکشی مجدد ماسک‌های دست‌دوم جمع‌آوری شده از زباله‌ها، هفته قبل با گزارش‌های مردمی پلمب شد. البته این موارد عمومیت زیادی ندارد و مردم نباید نگران باشند.
البته وزارت بهداشت هم به‌طور رسمی به خبرها و مطالب منتشره درباره ماسک‌های دست‌دوم پاسخ داد. ایرج حریرچی، معاون وزیر بهداشت در واکنش به این خبرها تأکید کرد که استفاده از ماسک‌های خانگی و دست‌دوز برای مقابله با بیماری کرونا مفید است و مردم حتما نباید از بیرون ماسک بخرند. او همچنین گفت: برخی اوقات ممکن است ماسک‌هایی که از طریق دستفروشان به فروش می‌رسد بهداشتی نباشند یا بازیافت شده باشند. هیاهوها که بالا گرفت، کیانوش جهانپور، سخنگوی سابق وزارت بهداشت هم تأکید کرد ماسک‌هایی که از دستفروشان خریداری می‌شود ممکن است دست‌دوم باشند.
بازیافت ماسک‌های دست‌دوم البته صرفا مربوط به تهران نیست. چندی پیش خبر فروش ماسک دست‌دوم در شیراز هم حسابی جنجال به پا کرد. اگرچه محمدرضا حیدری، معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی شیراز در این‌باره گفت که تاکنون هیچ‌گونه گزارشی مبنی بر فروش ماسک دست‌دوم در مراکز عرضه محصولات بهداشتی شیراز اعلام نشده است اما به‌نظر می‌رسد نمی‌توان به‌طور کلی این موضوع را انکار کرد. با همه اینها اما در خوزستان هم بیست‌وچهارم تیرماه ماجرای مشابهی اتفاق افتاد. کلیپی در فضای مجازی دست به‌دست شد که نشان می‌داد بعضی از افراد ماسک‌های دورریخته‌شده در سطل آشغال را جمع‌آوری کرده، بسته‌بندی و دوباره وارد چرخه مصرف می‌کنند.
خبر استفاده از ماسک‌های دست‌دوم یا آلوده البته بارها و بارها در این ایام منتشر شد. در نخستین ماهی که مسئولان، حضور کرونا در کشور را به رسمیت شناختند، این موضوع مطرح شد که ماسک‌های استفاده‌شده در دیگر کشورها اتوکشیده و دوباره در چرخه استفاده مردم قرار می‌گیرند، یا به کشورهای دیگر صادر می‌شوند؛ نگرانی‌ای که به ایران ختم نمی‌شود و در چین هم ماه‌ها پیش گمانه‌زنی‌هایی درباره استفاده مجدد از ماسک‌ها بر سر زبان‌ها افتاد و بعدها مشخص شد که کارگاه‌هایی برای شست‌وشوی مجدد این ماسک‌ها راه‌اندازی شده‌اند تا کمبود ماسک را در این کشور جبران کنند. آیا بالاخره مسئولان در ایران حاضر به تأیید و پیگیری این اخبار می‌شوند؟
