معاونت آموزشی وزارت علوم، سند راهنمای اجرای آزمون غیرحضوری در دانشگاهها را اعلام کرد که بخش‌هایی از آن به این شرح است: در حال حاضر و با توجه به وقفه در آموزش‌های حضوری در پی شیوه بیماری کووید- ۱۹، یکی از دغدغه‌های مهم دانشگاه‌های کشور در فضای آموزش‌های الکترونیکی موجود، بحث برگزاری آزمون و روش‌های اجرایی مرتبط با آن است.
به گزارش مهر، دو مساله مهم در برگزاری آزمون‌های غیرحضوری، تناسب کافی آزمون با ارزشیابی اهداف درس و میزان اعتبار آزمون است. هدف اصلی برگزاری آزمون، سنجش پیشرفت تحصیلی دانشجو در راستای رسیدن به اهداف درس، به طور خاص و دوره تحصیلی به طور عام است.
پس هم راستایی آزمون و اهداف مورد نظر، اهمیت خواهد داشت. به طور مسلم در فضای موجود حاکم بر آموزش عالی در جهان، ضمن توجه به اهداف باید در همه روش‌های ممکن تأمل و توجه کرد و مطلوب‌ترین حالت آن است که متناسب با شرایط و اهداف، ترکیبی از روش‌ها را انتخاب کرد.
به طور خلاصه هدف، اطمینان از دریافت اطلاعات و مهارتهای نهایی یک درس توسط دانشجو است. اما آیا حتی درشرایط دوره‌های حضوری با برگزاری یک یا دو امتحان کتبی این هدف، حاصل می‌شود؟ استفاده از ترکیبی از روش‌های ارزشیابی، ترجیحاً به صورت مستمر یا چند مرحله‌ای اطمینان نظام دانشگاهی را در خصوص یادگیری دانشجو افزایش می‌دهد.
روش‌های متنوع و مؤثری برای برگزاری آزمون‌های پایان نیمسال تحصیلی دانشگاهها در سال تحصیلی ۱۳۹۹ – ۱۳۹۸ وجود دارد که برخی از آنها با روش‌های سنتی مرسوم تفاوت‌هایی دارند در این سند به اختصار توضیحاتی درباره روش‌های اجرای آزمون ارائه شده است.
روش‌های پیشنهادی اجرای امتحانات پایان نیمسال جاری
۱- آزمون‌های حضوری. برگزاری آزمون حضوری با رعایت فاصله‌ها و دستورالعمل‌های ارسال شده پیشین در نیمسال جاری امکانپذیر است. اما این گزینه در شرایط بحران کرونا برای همه دانشگاهها و همه دانشجویان یک دانشگاه تقریباً غیرممکن و همچنین غیرضروری به نظر می‌رسد.
از این رو مطلوب آن است که برنامه ریزی در برگزاری آزمون‌ها برپایه روش‌های غیرحضوری باشد و صرفاً برای برخی دانشگاهها بسته به شرایط و امکانات، از آزمون‌های حضوری بهره برد.
۲- آزمون برخط غیر همزمان بدون نظارت. استفاده از ابزارهای آزمون برخط به صورت غیر همزمان یا بدون نظارت مستقیم بر اجرا دومین روش امکانپذیر برگزاری آزمون است. این نوع آزمون‌ها در محیط‌های سامانه‌های آموزش الکترونیکی مثل مودل که اغلب دانشگاهها با آن آشنا هستند قابل اجراست. البته در گوگل یا سایر بسترها هم ممکن است ابزارهایی در دسترس باشند، اما توصیه اکید توجه جدی به ظرفیت‌های مودل در راستای برگزاری آزمون است.
۳- روش آزمون برخط همزمان دارای نظارت. در این روش، آزمون برخط به صورت همزمان و با حضور مراقبتی تصویری آزمون گیرنده انجام می‌شود. برای هر کدام از این روش‌ها توضیحات تکمیلی و نیز فیلمهای آموزشی تهیه شده است که لینک آنها روی صفحه اختصاصی آموزش‌های الکترونیکی بر وبگاه وزارت علوم قرار گرفته است. از این رو برای آشنایی بیشتر و درک بهتر اکیداً توصیه می‌شود به طور کامل به آنها مراجعه شود.
در رابطه با آزمون‌های غیرحضوری، به طور خلاصه باید گفت می‌توان با اجرای مواردی چون محدود کردن زمان نمایش هر سوال، تصادفی کردن شماره سوالات برای دانشجویان مختلف، مفهومی کردن سوالات و مواردی از این قبیل احتمال تقلب در امتحان را به شدت کاهش داد. البته اینها اغلب با تاکید بر سوال‌های چند گزینه‌ای است اما در مورد سوالات تشریحی هم تا حدودی قابل اجرا و اثر بخش است.
در مورد آزمون‌های برخط با نظارت تصویری همزمان هم چند روش بیان شده که در آنها هم علاوه بر رعایت موارد فوق می‌توان با نظارت تصویری دقت بیشتری به خرج داد و احتمال تقلب را کاهش داد. اما هیچ روشی ضامن عدم تقلب نیست.
البته بحث داشتن دسترسی به اینترنت یا حداقل یک گوشی تلفن مناسب ضروری است و اگر فرضاً بطور عمدی یا به صورت غیر عمد قطعی ارتباط صورت پذیرفت، گزینه تکرار در زمان دیگر یا در مکانی دیگر برای دانشجو می‌تواند فراهم باشد (البته نه به صورتی که ترغیب کننده تکرار این موارد باشد).
گزینه‌هایی برای برگزاری آزمون‌های غیرحضوری
۱- استفاده از سامانه مدیریت آموزشی مودل (Moodle)
در مورد این گزینه، دانشگاه می‌تواند بستری را برای برگزاری آزمون‌های پایان ترم فراهم نموده تا امکان استفاده از انواع سوال‌های زیر در هر آزمون وجود داشته باشد:
– سوالات چند گزینه‌ای
– سوالات تشریحی که دانشجو پاسخ را تایپ می‌کند.
– سوالات تشریحی که دانشجو سوالات را روی برگ کاغذ پاسخ می‌دهد و سپس عکس آن را در پاسخ ارسال می‌کند.
– سؤالاتی که دانشجو در پاسخ صدای خود را ضبط کرده و ارسال می‌کند.
– سؤالاتی که پاسخ بله و خیر یا درست و اشتباه دارند.
۲- استفاده از افزونه Quiz Connect در ادوبی کانکت. با استفاده از این گزینه می‌توان سوالات چند گزینه‌ای طراحی و در محیط ادوبی کانکت آزمون را برگزار کرد. لازم به ذکر است که در این مورد سوالات باید حتماً به انگلیسی نوشته شوند و امکان فارسی نویسی وجود ندارد.
۳- استفاده از محیط معمول صوتی، تصویری و متنی Adobe Connect و برگزاری آزمون به صورت کتبی، شفاهی و یا ترکیبی. این گزینه با توجه به اینکه امکان مشاهده دانشجویان از طریق وب کم و مکالمه رو در رو با آنها میسر می‌باشد کامل‌ترین گزینه برگزاری آزمون است و امکان تخلفات به حداقل می‌رسد. در این روش استاد و دانشجویان در همان کلاس ادوبی کانکت) یا محیط‌های مشابه آن (خود در زمان آزمون وارد شده و آزمون برگزار می‌شود.
در صورتی که تعداد دانشجویان هم زیاد باشد استاد می‌تواند کلاس را به دو یا چند گروه تقسیم و در دو یا چند کلاس مجازی مجزا آزمون را برگزار نماید تا دچار مشکلات کمبود پهنای باند و تعداد زیاد دانشجویان در یک کلاس نباشد و مدیریت کلاس هم ساده‌تر باشد. نمونه‌هایی از برگزاری این نمونه آزمون و آموزش‌های لازم از وبگاه معاونت آموزشی و لینکهای ذکر شده قابل دریافت است.
۴- استفاده از سایر روش‌های ممکن همچون برگزاری آزمون شفاهی از طریق ادوبی کانکت یا محیط‌های مشابه آن. در این روش استاد و دانشجویان در کلاس مجازی حضور پیدا می‌کنند و استاد سوالات را ارائه می‌نماید و دانشجویان بلافاصله و به صورت چهره به چهره به صورت شفاهی به سوالات پاسخ می‌دهند.
روش‌های به حداقل رساندن خطا در آزمون مجازی
البته بدیهی است که در گزینه‌هایی که امکان مشاهده و مکالمه رو دررو با دانشجو میسر نیست، کنترل کامل بر رفتار دانشجویان وجود ندارد و نمی‌توان با اطمینان صد درصد سلامت برگزاری آزمون‌ها را تأیید کرد اما روش‌هایی برای به حداقل رساندن خطا ممکن است. از جمله این راهکارها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- فرآیند آزمون به گونه‌ای است که با شروع آزمون توسط دانشجو در هر لحظه امکان دیدن فقط یک سوال وجود دارد و در صورت پاسخ دادن و یا رد کردن سوال، سوال بعدی نمایش داده خواهد شد.
۲- امکان برگشت به عقب هم در آزمون برای دانشجو وجود ندارد تا اینکه نتواند جوابهای قبلی خود را به دیگران اعلام و یا تغییر دهد.
۳- زمان آزمون هم محدود در نظر گرفته خواهد شد و هنگامی که این زمان به پایان برسد کل پاسخ‌ها به صورت خودکار ارسال خواهد شد.
۴- هر دانشجو فقط یکبار مجاز به شرکت در آزمون است.
۵- یک سوال با پاسخ شفاهی در نظر گرفته خواهد شد که دانشجو در آن فقط باید خودش را معرفی کند تا اینکه مطمئن شویم خودش در آزمون شرکت کرده و مشخصات خود را برای شخص دیگری برای شرکت در آزمون ارسال نکرده باشد.
۶- ترتیب سوالات آزمون برای هر دانشجو متفاوت از بقیه خواهد بود.
۷- در مورد سوالات چند گزینه‌ای، چینش گزینه‌ها هم برای دانشجویان تغییر خواهد کرد.
۸- هر دانشجو فقط یکبار می‌تواند به سیستم وارد شود و با یک نام کاربری امکان چندین ورود موازی وجود ندارد.
نکات قابل توجه در خصوص برگزاری آزمون‌های برخط
بهترین نوع سوال برای برگزاری این آزمون‌ها سوالات چند گزینه‌ای یا پاسخ کوتاه است.
بهتر است تعداد بیشتری سوال نسبت به تعداد سوالات آزمون تهیه شده تا در انتخاب تصادفی سوالات احتمال شبیه شدن سوالات کم و امکان تقلب کمتر شود.
با توجه به اینکه در زمان برگزاری آزمون برخط استرس و فشار بر دانشجو زیاد است، زمان مورد نیاز برای آزمون نیز باید طوری تنظیم شود که دانشجو موفق به پاسخ دادن کل سوالات شود و همچنین زمان زیادی هم برای برقراری ارتباط با دیگر دانشجویان نداشته باشد.
دانشگاهها با هرگونه تخلف یا سوءاستفاده از شرایط کنونی در برگزاری آزمون‌ها برخورد کنند
در پایان تأکید می‌شود که شایسته است با توجه به اهمیت ایجاد اعتماد در فضای فعالیت‌های غیرحضوری، دانشگاهها با هرگونه تخلف یا سوءاستفاده از شرایط کنونی در برگزاری آزمون‌ها برخورد قانونی حداکثری داشته باشند.
به گزارش مهر، دو مساله مهم در برگزاری آزمون‌های غیرحضوری، تناسب کافی آزمون با ارزشیابی اهداف درس و میزان اعتبار آزمون است. هدف اصلی برگزاری آزمون، سنجش پیشرفت تحصیلی دانشجو در راستای رسیدن به اهداف درس، به طور خاص و دوره تحصیلی به طور عام است.
پس هم راستایی آزمون و اهداف مورد نظر، اهمیت خواهد داشت. به طور مسلم در فضای موجود حاکم بر آموزش عالی در جهان، ضمن توجه به اهداف باید در همه روش‌های ممکن تأمل و توجه کرد و مطلوب‌ترین حالت آن است که متناسب با شرایط و اهداف، ترکیبی از روش‌ها را انتخاب کرد.
به طور خلاصه هدف، اطمینان از دریافت اطلاعات و مهارتهای نهایی یک درس توسط دانشجو است. اما آیا حتی درشرایط دوره‌های حضوری با برگزاری یک یا دو امتحان کتبی این هدف، حاصل می‌شود؟ استفاده از ترکیبی از روش‌های ارزشیابی، ترجیحاً به صورت مستمر یا چند مرحله‌ای اطمینان نظام دانشگاهی را در خصوص یادگیری دانشجو افزایش می‌دهد.
روش‌های متنوع و مؤثری برای برگزاری آزمون‌های پایان نیمسال تحصیلی دانشگاهها در سال تحصیلی ۱۳۹۹ – ۱۳۹۸ وجود دارد که برخی از آنها با روش‌های سنتی مرسوم تفاوت‌هایی دارند در این سند به اختصار توضیحاتی درباره روش‌های اجرای آزمون ارائه شده است.
روش‌های پیشنهادی اجرای امتحانات پایان نیمسال جاری
۱- آزمون‌های حضوری. برگزاری آزمون حضوری با رعایت فاصله‌ها و دستورالعمل‌های ارسال شده پیشین در نیمسال جاری امکانپذیر است. اما این گزینه در شرایط بحران کرونا برای همه دانشگاهها و همه دانشجویان یک دانشگاه تقریباً غیرممکن و همچنین غیرضروری به نظر می‌رسد.
از این رو مطلوب آن است که برنامه ریزی در برگزاری آزمون‌ها برپایه روش‌های غیرحضوری باشد و صرفاً برای برخی دانشگاهها بسته به شرایط و امکانات، از آزمون‌های حضوری بهره برد.
۲- آزمون برخط غیر همزمان بدون نظارت. استفاده از ابزارهای آزمون برخط به صورت غیر همزمان یا بدون نظارت مستقیم بر اجرا دومین روش امکانپذیر برگزاری آزمون است. این نوع آزمون‌ها در محیط‌های سامانه‌های آموزش الکترونیکی مثل مودل که اغلب دانشگاهها با آن آشنا هستند قابل اجراست. البته در گوگل یا سایر بسترها هم ممکن است ابزارهایی در دسترس باشند، اما توصیه اکید توجه جدی به ظرفیت‌های مودل در راستای برگزاری آزمون است.
۳- روش آزمون برخط همزمان دارای نظارت. در این روش، آزمون برخط به صورت همزمان و با حضور مراقبتی تصویری آزمون گیرنده انجام می‌شود. برای هر کدام از این روش‌ها توضیحات تکمیلی و نیز فیلمهای آموزشی تهیه شده است که لینک آنها روی صفحه اختصاصی آموزش‌های الکترونیکی بر وبگاه وزارت علوم قرار گرفته است. از این رو برای آشنایی بیشتر و درک بهتر اکیداً توصیه می‌شود به طور کامل به آنها مراجعه شود.
در رابطه با آزمون‌های غیرحضوری، به طور خلاصه باید گفت می‌توان با اجرای مواردی چون محدود کردن زمان نمایش هر سوال، تصادفی کردن شماره سوالات برای دانشجویان مختلف، مفهومی کردن سوالات و مواردی از این قبیل احتمال تقلب در امتحان را به شدت کاهش داد. البته اینها اغلب با تاکید بر سوال‌های چند گزینه‌ای است اما در مورد سوالات تشریحی هم تا حدودی قابل اجرا و اثر بخش است.
در مورد آزمون‌های برخط با نظارت تصویری همزمان هم چند روش بیان شده که در آنها هم علاوه بر رعایت موارد فوق می‌توان با نظارت تصویری دقت بیشتری به خرج داد و احتمال تقلب را کاهش داد. اما هیچ روشی ضامن عدم تقلب نیست.
البته بحث داشتن دسترسی به اینترنت یا حداقل یک گوشی تلفن مناسب ضروری است و اگر فرضاً بطور عمدی یا به صورت غیر عمد قطعی ارتباط صورت پذیرفت، گزینه تکرار در زمان دیگر یا در مکانی دیگر برای دانشجو می‌تواند فراهم باشد (البته نه به صورتی که ترغیب کننده تکرار این موارد باشد).
گزینه‌هایی برای برگزاری آزمون‌های غیرحضوری
۱- استفاده از سامانه مدیریت آموزشی مودل (Moodle)
در مورد این گزینه، دانشگاه می‌تواند بستری را برای برگزاری آزمون‌های پایان ترم فراهم نموده تا امکان استفاده از انواع سوال‌های زیر در هر آزمون وجود داشته باشد:
– سوالات چند گزینه‌ای
– سوالات تشریحی که دانشجو پاسخ را تایپ می‌کند.
– سوالات تشریحی که دانشجو سوالات را روی برگ کاغذ پاسخ می‌دهد و سپس عکس آن را در پاسخ ارسال می‌کند.
– سؤالاتی که دانشجو در پاسخ صدای خود را ضبط کرده و ارسال می‌کند.
– سؤالاتی که پاسخ بله و خیر یا درست و اشتباه دارند.
۲- استفاده از افزونه Quiz Connect در ادوبی کانکت. با استفاده از این گزینه می‌توان سوالات چند گزینه‌ای طراحی و در محیط ادوبی کانکت آزمون را برگزار کرد. لازم به ذکر است که در این مورد سوالات باید حتماً به انگلیسی نوشته شوند و امکان فارسی نویسی وجود ندارد.
۳- استفاده از محیط معمول صوتی، تصویری و متنی Adobe Connect و برگزاری آزمون به صورت کتبی، شفاهی و یا ترکیبی. این گزینه با توجه به اینکه امکان مشاهده دانشجویان از طریق وب کم و مکالمه رو در رو با آنها میسر می‌باشد کامل‌ترین گزینه برگزاری آزمون است و امکان تخلفات به حداقل می‌رسد. در این روش استاد و دانشجویان در همان کلاس ادوبی کانکت) یا محیط‌های مشابه آن (خود در زمان آزمون وارد شده و آزمون برگزار می‌شود.
در صورتی که تعداد دانشجویان هم زیاد باشد استاد می‌تواند کلاس را به دو یا چند گروه تقسیم و در دو یا چند کلاس مجازی مجزا آزمون را برگزار نماید تا دچار مشکلات کمبود پهنای باند و تعداد زیاد دانشجویان در یک کلاس نباشد و مدیریت کلاس هم ساده‌تر باشد. نمونه‌هایی از برگزاری این نمونه آزمون و آموزش‌های لازم از وبگاه معاونت آموزشی و لینکهای ذکر شده قابل دریافت است.
۴- استفاده از سایر روش‌های ممکن همچون برگزاری آزمون شفاهی از طریق ادوبی کانکت یا محیط‌های مشابه آن. در این روش استاد و دانشجویان در کلاس مجازی حضور پیدا می‌کنند و استاد سوالات را ارائه می‌نماید و دانشجویان بلافاصله و به صورت چهره به چهره به صورت شفاهی به سوالات پاسخ می‌دهند.
روش‌های به حداقل رساندن خطا در آزمون مجازی
البته بدیهی است که در گزینه‌هایی که امکان مشاهده و مکالمه رو دررو با دانشجو میسر نیست، کنترل کامل بر رفتار دانشجویان وجود ندارد و نمی‌توان با اطمینان صد درصد سلامت برگزاری آزمون‌ها را تأیید کرد اما روش‌هایی برای به حداقل رساندن خطا ممکن است. از جمله این راهکارها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- فرآیند آزمون به گونه‌ای است که با شروع آزمون توسط دانشجو در هر لحظه امکان دیدن فقط یک سوال وجود دارد و در صورت پاسخ دادن و یا رد کردن سوال، سوال بعدی نمایش داده خواهد شد.
۲- امکان برگشت به عقب هم در آزمون برای دانشجو وجود ندارد تا اینکه نتواند جوابهای قبلی خود را به دیگران اعلام و یا تغییر دهد.
۳- زمان آزمون هم محدود در نظر گرفته خواهد شد و هنگامی که این زمان به پایان برسد کل پاسخ‌ها به صورت خودکار ارسال خواهد شد.
۴- هر دانشجو فقط یکبار مجاز به شرکت در آزمون است.
۵- یک سوال با پاسخ شفاهی در نظر گرفته خواهد شد که دانشجو در آن فقط باید خودش را معرفی کند تا اینکه مطمئن شویم خودش در آزمون شرکت کرده و مشخصات خود را برای شخص دیگری برای شرکت در آزمون ارسال نکرده باشد.
۶- ترتیب سوالات آزمون برای هر دانشجو متفاوت از بقیه خواهد بود.
۷- در مورد سوالات چند گزینه‌ای، چینش گزینه‌ها هم برای دانشجویان تغییر خواهد کرد.
۸- هر دانشجو فقط یکبار می‌تواند به سیستم وارد شود و با یک نام کاربری امکان چندین ورود موازی وجود ندارد.
نکات قابل توجه در خصوص برگزاری آزمون‌های برخط
بهترین نوع سوال برای برگزاری این آزمون‌ها سوالات چند گزینه‌ای یا پاسخ کوتاه است.
بهتر است تعداد بیشتری سوال نسبت به تعداد سوالات آزمون تهیه شده تا در انتخاب تصادفی سوالات احتمال شبیه شدن سوالات کم و امکان تقلب کمتر شود.
با توجه به اینکه در زمان برگزاری آزمون برخط استرس و فشار بر دانشجو زیاد است، زمان مورد نیاز برای آزمون نیز باید طوری تنظیم شود که دانشجو موفق به پاسخ دادن کل سوالات شود و همچنین زمان زیادی هم برای برقراری ارتباط با دیگر دانشجویان نداشته باشد.
دانشگاهها با هرگونه تخلف یا سوءاستفاده از شرایط کنونی در برگزاری آزمون‌ها برخورد کنند
در پایان تأکید می‌شود که شایسته است با توجه به اهمیت ایجاد اعتماد در فضای فعالیت‌های غیرحضوری، دانشگاهها با هرگونه تخلف یا سوءاستفاده از شرایط کنونی در برگزاری آزمون‌ها برخورد قانونی حداکثری داشته باشند.
