وقوع هر از چندگاه این رخداد طبیعی ناخوانده در پایتخت که حالا دیگر برای خود ابرکلان شهری شده و جمعیت بیش از ۱۳ میلیونی را در خود جای داده است، گویی با تمام نقاط کشور متفاوت است و همواره توجهات بسیار را به دنبال داشته و البته استرس، نگرانی و سوالات بسیاری را نیز در ذهن مردم ایجاد کرده است.
به گزارش ایرنا اینکه چرا زلزله آمد؟ این زلزله مربوط به فعالیت کدام گسل بوده است؟ زلزله بعدی قرار است چه زمانی اتفاق بیافتد؟ آیا پایتخت امن است؟ یا اینکه کجای تهران امن‌تر است؟ شمال پایتخت، جنوب، شرق، غرب یا مرکز، یا اگر زلزله بالای ۶ ریشتر اتفاق بیافتد، چه خواهد شد و امثالهم همه و همه از جمله سوالات متعددی است که ذهن مردم را درگیر خود کرده است.
سوالاتی که البته بلافاصله بعد از وقوع هر زلزله، از سوی رسانه‌ها که برخی از آن‌ها برای جذب مخاطب بیشتر از تیتر‌های جنجالی و هیجانی نیز بهره می‌برند، با مصاحبه و به نقل از برخی کارشناسان زلزله به آن‌ها پاسخ داده می‌شود.
شاید آخرین این اظهارات را که هراس و دلهره‌ای در بین مردم ایجاد کرده است، بتوان صحبت‌های رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهرداری تهران دانست که عنوان کرده است که هنوز حرکات «گسل مشاء» فعال است و احتمال وقوع «زلزله شدیدتری» در تهران وجود دارد.
رضا کرمی محمدی، در عین حال اذعان کرده است که «هیچ روش و تحقیقاتی برای اینکه نشان دهد می‌توان پیش‌بینی از لرزه‌خیزی داشت، وجود ندارد و تنها چیزی که می‌بینیم، حرکات گسل و فعال بودن آن است.».
اما محمد تاتار معاون پژوهشی و عضو هیات علمی پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله و پژوهشگر برتر سال ۱۳۹۸ کشور، صحبت‌های برخی را غیرکارشناسی، کلی گویی و از نظر علمی غالباً بی پایه و اساس می‌داند.
دوره بازگشت زمین لرزه‌های شدید در یک منطقه بیش از هزار سال
معاون پژوهشی و عضو هیات علمی پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: متاسفانه برخی کارشناسان با اظهارنظر کلی و بر پایه یافته‌های قدیمی، با اشاره به دوره بازگشت ۱۶۰ ساله برای زلزله‌های تهران که بر اساس فاصله زمانی میان دو زلزله متوالی در سال ۱۶۶۵ و ۱۸۳۰ میلادی روی گسل مشاء برآورد شده است، از احتمال بالای وقوع زلزله در این شهر با توجه به سپری شدن این مدت می‌گویند.
تاتار افزود: این در حالی است که این دوره بازگشت با عدم یقین بالایی همراه بوده و برخی مطالعات جدیدتر، بر پایه بررسی‌های دیرینه لرزه شناسی دوره بازگشت ۱۶۰ تا ۶۲۰ سال را برای زلزله‌های بزرگ روی گسل مشاء که یکی از فعال‌ترین گسل‌های اطراف تهران با سابقه لرزه خیزی بالا است، مطرح ساخته است.
وی گفت: مطالعات نشان می‌دهد که دوره بازگشت زمین لرزه‌های در زون البرز که دربرگیرنده کلان شهر تهران می‌باشد، طولانی و بعضاً به هزار سال و بیشتر نیز می‌رسد.
تاتار ادامه داد: شاید یکی از دلایل وقوع زلزله‌های خیلی بزرگ، با بزرگای بالای هفت ریشتر در این زون لرزه زمین ساختی را بتوان به دوره بازگشت طولانی زمین لرزه‌ها و لذا وجود فرصت کافی برای تجمع نیروهای عظیم مورد نیاز برای تولید چنین زلزله‌هایی نسبت داد.
وی با اشاره به گذراندن بخشی از رساله مطالعاتی مقطع دکترای خود روی زمین لرزه ۱۳۶۹ منجیل-رودبار افزود: برای این منطقه مطالعات بر دوره بازگشت هزار سال و بیشتر دلالت دارند، لذا رخداد هر زمین لرزه در این منطقه نمی‌تواند نشان یا دلیلی بر تکرار زمین لرزه مخرب منجیل-رودبار باشد.
آیا قرار است در تهران زلزله بالای ۷ ریشتر رخ دهد؟
این پژوهشگر حوزه زلزله شناسی کشور در ادامه در پاسخ به این سوال که برخی کارشناسان اخیرا وقوع زلزله بالای ۷ ریشتر را برای تهران مطرح کرده اند نیز اظهار داشت: اگرچه تهران در یکی از لرزه‌خیزترین مناطق کشور و در منطقه با خطر زلزله بالا واقع شده است، اما اینکه بدون پشتوانه علمی ادعا کنیم که یک زلزله ۷.۵ ریشتری خواهد آمد و ۳ تا ۴ میلیون نفر از مردم کشته می‌شوند، نظری غیرکارشناسانه است.
تاتار تاکید کرد: هیچ یک از سناریو‌های مختلف در نظر گرفته شده برای زلزله احتمالی تهران در آینده، چنین ارقامی را برای تهران پیشنهاد نمی‌کند.
وی گفت: احتمال وقوع زلزله‌ای با بزرگای بالای هفت در گستره تهران و مناطق همجوار نیز صرفاً از سوی برخی افراد بر پایه سابقه زمین لرزه‌های تاریخی که هم در بزرگای نسبت داده شده و هم در مکان رخداده با عدم یقین و بعضاً خطای زیادی همراه می‌باشد، مطرح شده است.
فارغ التحصیل دکتری رشته ژئوفیزیک - زلزله شناسی از دانشگاه ژوزف فوریه فرانسه گفت: همانطور که نمی‌توان با اطمینان از عدم وقوع چنین زلزله‌ای در گستره تهران صحبت کرد، تاکید بر وقوع قطعی زمین لرزه‌ای با چنین بزرگی و آن هم در آینده نزدیک نیز فاقد هرگونه پشتوانه علمی قوی و مستدل است.
وی ادامه داد: در ضمن قرار نیست چنین زمین لرزه‌ای در وسط شهر تهران اتفاق بیفتد که با خرابی و تلفات سنگینی همراه باشد. بر پایه اطلاعات و داده‌های موجود، هیچ یک از گسل‌های شناخته شده داخل شهر تهران یا گسل‌های واقع در فاصله نزدیک این شهر، پتانسیل ایجاد چنین زلزله‌ای را ندارند.
تاتار افزود: این به این معنی نیست که نباید به خطر بالای زلزله در این شهر توجه ویژه داشت. شناسایی اندازه، سازوکار و هندسه گسل‌های داخل و اطراف شهر تهران و پایش لرزه‌ای آن‌ها با تعداد کافی از ایستگاه‌های لرزه نگاری، با توجه به خطر بالای زمین لرزه و جمعیت بالای این کلان شهر، لازم و حیاتی است، ولی ایجاد ترس و هراس بی مورد در مردم، با اشاره به رخداد زلزله‌ای بزرگ، با تلفات بالا، بدون هیچگونه پشتوانه علمی مستدل که مورد قبول اکثریت زلزله شناسان کشور باشد، عملی غیرکارشناسی محسوب می‌شود.
تاتار با اشاره به ادعای برخی کارشناسان در رسانه‌ها به احتمال رخداد زلزله‌ای بزرگ با اشاره به بزرگی، درصد احتمال و حتی بازه زمانی وقوع، گفت: متاسفانه اصلا مشخص نیست مبنای این محاسبات چیست، چه کسی یا مرجعی آن را تائید کرده و میزان عدم یقین این برآورد‌ها چقدر است.
وی دامه داد: لازم است چنین ادعا‌هایی قبل از رسانه‌ای شدن که بعضی مواقع منجر به نگرانی و اضطراب تعداد زیادی از مردم می‌شود، در یک جمع علمی مورد راستی آزمایی قرار گیرد و در صورت صحت و معتبر بودن نتایج، بطور رسمی توسط یکی از مراجع معتبر علمی کشور، فعال در حوزه زلزله همچون پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله یا موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران اطلاع رسانی شود.
تاتار که دارای بیش از ۵۰ مقاله چاپ شده در مجلات معتبر بین المللی و ده‌ها مقاله علمی پژوهشی در مجلات علمی معتبر داخل کشور است، معتقد است: اینگونه اظهارنظرها که در خیلی مواقع منتج از یک کار دانشجویی خام در مقطع کارشناسی ارشد و صرفاً بر پایه انجام یکسری محاسبات روی داده‌هایی که صحت و دقت آن‌ها خود سوال برانگیز هست، از هیچگونه پشتوانه و مبنای علمی قوی برخوردار نیست.
وی افزود: البته اینجا برخی رسانه‌ها نیز بی تقصیر نیستند و صرفاً برای جذب مخاطب بیشتر و نشر زیاد خبر، گا‌ها دچار خطا شده و با انتشار اینگونه صحبت‌های غیرکارشناسانه با تیتر‌های جنجالی، رعب و هراس بین مردم ایجاد می‌کنند.
تاتار می‌گوید: فاجعه بارتر از اینگونه اظهارنظرها، پیش بینی زلزله توسط برخی افراد غیرمتخصص که کمترین دانشی در حوزه زلزله شناسی یا علوم وابسته ندارند، مطرح می‌شود! این افراد که با ایجاد کانال‌های مجازی پیش بینی برای خود شهرت و طرفدارانی جذب کرده اند و به مراتب از متخصصان زلزله مدعی‌تر هستند، هیچگاه حاضر به حضور در یک مرکز پژوهشی یا دانشگاهی برای ارائه دلائل و مستندات علمی و منطقی خود به عنوان پشتوانه پیش بینی‌های خود نشدند. دلیل کاملاً مشخص است، چون هیچ گونه استدلال و پشتوانه علمی برای ادعا‌های خود که تماماً کذب است، ندارند.
کدام مناطق تهران در زمین‌لرزه امن‌تر است
معاون پژوهشی و عضو هیات علمی پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله در ادامه، درخصوص برخی اظهارنظرها از سوی کارشناسان زلزله در ارتباط با اینکه کدام مناطق تهران امن‌تر است و کدام مناطق تهران ناامن است که گا‌ه نیز رسانه‌ای می‌شود، اظهار کرد: واقعا به صورت قطعی نمی‌توان در این خصوص اظهارنظر کرد.
تاتار ادامه داد: پارامتر‌ها و عوامل مختلفی در این مساله دخیل است که فاصله از گسل مسبب، توان لرزه زائی گسل، اثرات ساختگاهی و کیفیت ساخت و ساز از جمله عوامل تاثیرگذار در میزان ایمنی مناطق مختلف تهران در مقابل زلزله هستند. مهم این است که کدام یک از گسل‌های اطراف یا داخل شهر تهران فعال شود.
وی با اشاره به برخی گسل‌های مهم اطراف استان تهران، گسل‌های مشا، پارچین، سرخه، طالقان و اشتهارد را از آن جمله نام برد و تصریح کرد: به عنوان گسل‌های واقع در خود شهر تهران می‌توان به گسل شمال تهران اشاره کرد که در سرتاسر بخش‌های شمالی این شهر کشیده شده و پای کوه‌های شمال شهر به راحتی قابل شناسایی است. یا گسلی که از مجاورت برج میلاد عبور می‌کند و به همین نام یا گسل پردیسان معروف است.
این پژوهشگر برتر سال ۱۳۹۸ کشور، گسل‌های محمودیه، قیطریه، نیاوران، لویزان، چیتگر، گرمدره، شمال و جنوب ری و کهریزک را از سایر گسل‌ها مهم استان تهران برشمرد.
وی در عین حال گفت: البته بر پایه یکسری مطالعات جدید انجام گرفته توسط برخی متخصصان زمین شناس کشور، فعال بودن برخی گسل ها، چون گسل شمال تهران و اصولاً وجود برخی دیگر همچون گسل شمال و جنوب ری و گسل کهریزک مورد سوال واقع شده است.
تاتار گفت: با توجه به اهمیت بسیار بالای این گسل‌ها در میزان خطرپذیری این کلان شهر، ضروری است که هرچه سریعتر، به کمک تجهیزات لرزه نگاری، فعالیت لرزه‌ای تک تک گسل‌های نام برده شده مورد پایش پیوسته قرار گیرند و با کسب اطلاعات دقیق و کمی از هندسه و ابعاد گسل‌های فعال تهران، برآورد واقع بینانه‌ای از پتانسیل و میزان خطر لرزه‌ای هر گسل و خسارات احتمالی هر یک در صورت فعال شدن به عمل آورد.
معاون پژوهشی و عضو هیات علمی پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله بیان کرد: بدیهی است در صورت فعالیت هر یک از گسل‌های نام برده شده، خسارات وارده به مناطق نزدیک به آن گسل بیشتر خواهد بود.
تاتار افزود: لذا نقش فاصله تا محل چشمه زمین لرزه، اثر بیشتری در میزان خرابی خواهد داشت، اگرچه اثرات ساختگاهی مرتبط با ضخامت و دوره غالب آبرفت‌های تهران نیز می‌تواند به نوبه خود با تشدید لرزش‌های ناشی از زلزله، بر شدت زمین لرزه و افزایش خسارات و خرابی‌ها موثر باشد.
وی خاطرنشان کرد: درهمین زمین لرزه اخیر که متاثر از فعالیت گسل مشا بود، مناطق واقع در شمال شرق، زمین لرزه را با شدت بیشتری نسبت به سایر نقاط تهران احساس کردند. بر خلاف زمین لرزه سال ۱۳۹۶ ملارد که برخلاف مناطق غربی تهران، در شرق و شمال شرق خیلی خفیف دریافت شد.
تاتار ادامه داد: در بحث اثرات ساختگاهی، طبیعتا خانه‌هایی که روی پایه‌های سنگی یا رسوبات سخت ساخته می‌شوند، بدلیل ناچیز بودن اثرات ساختگاهی، صرفاً شدت ناشی از زلزله را دریافت می‌کنندکه متناسب با بزرگی زلزله و فاصله آن از محل ساختگاست، اما متاسفانه بخش عمده‌ای از تهران روی رسوبات آبرفتی ضخیم هستند که در برخی مناطق با رفتار ژل مانند خود می‌توانند شدت زمین لرزه را بین نیم تا ۸/۰ واحد بزرگی زمین لرزه تقویت کنند.
معاون پژوهشی و عضو هیات علمی پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله می‌گوید: زمین لرزه پدیده طبیعی بسیار پیچیده‌ای است و به رغم چند قرن تلاش و تحقیقات بشری هنوز ناشناخته‌های آن بسیار است.
وی همچنین اظهار کرد: اینکه گفته می‌شود امنیت یک منطقه تهران بالاتر از یک منطقه دیگر است، صحبت درستی نیست. به عنوان مثال اگر گسل پردیسان یا برج میلاد بخواهد فعال شود، با توجه به طول حدود ۱۲ کیلومتری آن، محدوده وسیعی در اطراف و راستای آن تا شعاع ۱۰ تا ۱۵ کیلومتری، بیشترین خسارت را خواهند داشت.
تاتار افزود: اگر گسل نیاروان واقع در شمال شرق تهران، به عنوان یکی از گسل‌های فعال و شناخته شده نیز بخواهد فعال شود و زمین لرزه‌ای ایجاد کند، مطمئنا این منطقه به رغم کیفیت بالاتر ساخت و سازها، متناسب با بزرگای زلزله بسیار بیشتر از منطقه ای، چون شهر ری، واقع در جنوب شهر خسارت خواهد دید.
شناخت گسل‌های داخل تهران مناسب، اما ناکافی
معاون پژوهشی و عضو هیات علمی پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله همچنین درخصوص اینکه کدام گسل‌های شهر تهران بزرگ و کدام یک کوچک است نیز اظهار کرد: در این خصوص نیز نمی‌توان اظهار نظر دقیقی کرد چرا که اطلاعات ما راجع به همه گسل‌ها یکسان نیست.
تاتار با بیان اینکه، در حال حاضر شناخت ما از ابعاد گسل‌های بزرگ و شناخته شده اطراف تهران مثل گسل مشا، گسل شمال تهران، گسل طالقان و پارچین نسبتاً خوب است در عین حال گفت: البته صرف دانستن طول یک گسل برای برآورد میزان خطر و پتانسیل لرزه زائی آن کفایت نمی‌کند! لازم است به کمک مطالعات زمین شناسی و زلزله شناسی دستگاهی، اطلاعات دقیقی از سابقه لرزه خیزی دیرینه (تاریخی)، ابعاد، هندسه و سازوکار بخش‌های مختلف آن به دست آورد.
وی بیان کرد: اگر این اطلاعات نشان دهنده رفتار متفاوت گسل در طول آن باشد، منجر به قطعه بندی گسل می‌گردد که در کاهش بزرگی منتسب به آن گسل بسیار موثر است.
تاتار ادامه داد: به عنوان مثال گسل مشا گسل بسیار طویلی است و بالای ۲۰۰ کیلومتر درازا دارد که از غرب فیروز کوه شروع و پس از عبور از فشم تا آبیک قزوین ادامه می‌یابد. اگر تمام طول متجاوز از ۲۰۰ کیلومتری این گسل بخواهد همزمان فعال شود، آنگاه می‌تواند زلزله‌ای با بزرگای حتی بالای ۷.۵ نیز ایجاد کند. اما چنین اتفاقی نمی‌افتد، زیرا یک گسل هنگامی که تغییر جهت یا تغییر شیب می‌دهد، خصوصیات رفتاری آن تغییر کرده و اصطلاحاً قطعه بندی می‌شود.
تاتار افزود: این قطعات با طول محدودتر به طور مستقل عمل کرده، لذا پتانسیل ایجاد زلزله خیلی بزرگ را دیگر نخواهند داشت. برای گسل مشا نیز برخی محققین معتقدند از دو یا سه قطعه مختلف تشکیل شده است. پتانسیل لرزه زائی هر یک از این قطعات متناسب با طول و عمق (مساحت) صفحه گسلی و جنس سنگ‌های واقع در طرفین گسل متفاوت خواهد بود.
تاتار با بیان اینکه، در خصوص گسل‌های داخل شهر قضیه یک مقدار متفاوت است، افزود: این به دلیل عدم رخنمون یا بیرون زدگی سطحی گسل‌ها در سطح زمین، دشواری انجام مطالعات ژئوفیزیکی و فعالیت لرزه‌ای کم آن‌ها است و هم اکنون اطلاعات چندانی در خصوص ابعاد و هندسه همه این گسل‌ها در اختیارمان نیست.
وی گفت: به عنوان مثال طول گسل پردیسان یا برج میلاد که جزو گسل‌های نسبتاً خوب مطالعه شده است، طبق تحقیقات انجام گرفته حدود ۱۲ کیلومتر است یا بررسی‌های زمین شناسی همکاران در پژوهشگاه بر درازای حدود ۴۰ کیلومتری گسل نیاوران دلالت دارد.
این پژوهشگر با اشاره به اینکه، تعیین میزان فعالیت لرزه‌ای و ابعاد گسل کمک موثری در برآورد بزرگی بیشینه زمین لرزه‌ای است که آن گسل بتواند ایجاد کند، کسب این اطلاعات را در انجام مطالعات تحلیل خطر زمین لرزه بسیار حائز اهمیت دانست.
ضرورت نصب شبکه لرزه‌نگاری متراکم در اطراف مناطق زلزله‌خیز
تاتار تاکید کرد: مشاهده هرگونه تغییر در آهنگ لرزه خیزی برخی گسل‌ها بایستی با جدیت دنبال و در صورت وجود تغییرات زیاد، به مسئولین ذیربط اطلاع رسانی شود. اهمیت توسعه شبکه‌های لرزه نگاری کشور و نصب شبکه‌های لرزه نگاری متراکم در اطراف شهر‌های بزرگی مثل تهران، مشهد، تبریز، و شیراز در این مواقع بیشتر مشخص می‌شود.
وی اذعان داشت: متاسفانه در حال حاضر، هیچ یک از شهر‌های نام برده شده دارای چنین شبکه لرزه نگاری که بتواند امکان رصد تغییرات جزئی در آهنگ لرزه خیزی گسل‌ها را در هنگام وقوع زلزله‌ای بزرگ فراهم سازد، نیستند.
تاتار در خصوص اینکه چرا با توجه به وجود دانش و تخصص کافی در کشور و به رغم ضرورت و اهمیت شناسایی دقیق گسل‌های داخل شهر تهران هنوز این مهم انجام نگرفته است، گفت: متاسفانه تراکم و تعداد ایستگاه‌های لرزه نگاری موجود در اطراف شهر تهران که بیشتر با هدف پایش فعالیت لرزه‌ای گسل‌های بزرگ اطراف تهران طراحی شده است، برای بررسی فعالیت گسل‌های درون شهر مناسب نیست.
معاون پژوهشی و عضو هیات علمی پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله معتقد است: برای اینکار نیازمند نصب و راه اندازی یک شبکه لرزه نگاری پر تعداد از ایستگاه، با فواصل بین ایستگاهی کم در اطراف گسل‌های شناخته شده تهران هستیم که به دلیل کمبود تجهیزات لرزه نگاری این امر تاکنون میسر نشده است.
پس لرزه‌ها تاثیر آنچنانی در تخلیه انرژی ذخیره شده گسل‌ها ندارند
تاتار در پاسخ به این سوال که وقوع زمین لرزه ای، چون زلزله ۵.۱ مشا یا رخداد تعداد زیادی زلزله کوچک یا پس لرزه تا چقدر می‌تواند موجب تخلیه انرژی ذخیر شده در گسل‌ها و به نوعی مانع رخداد زلزله‌های بزرگتر در منطقه شود، گفت: عملاً می‌توان گفت هیچ! گسلی که بر اساس سابقه قبلی یا بررسی‌های زمین شناسی و زلزله شناسی پتانسیل ایجاد زلزله‌ای با بزرگای ۷ را داشته باشد، رخداد هزاران زمین لرزه کوچک نیز در عمل تاثیری در کاهش انرژی یا نیروهای ذخیره شده آن ندارد.
پژوهشگر برتر سال ۱۳۹۸، علت را تفاوت فاحش میان انرژی مورد نیاز برای رخداد یک زمین لرزه با بزرگی بالای ۷ با انرژی آزاد شده در اثر وقوع زمین لرزه‌های کوچک ولو به تعداد بسیار بالا دانست.
وی با اشاره به اینکه، انرژی آزاد شده یک زمین لرزه ۷ ریشتری هزار برابر زمین لرزه پنج ریشتر است، افزود: با توجه به رابطه لگاریتمی محاسبه بزرگی زمین لرزه ها، اختلاف دامنه و به عبارتی شدت یک زمین لرزه با بزرگای ۶ حدود ۱۰ برابر زلزله‌ای با بزرگی پنج است.
تاتار ادامه داد: اختلاف انرژی میان این دو زمین لرزه بیش از ۳۳ برابر است؛ لذا می‌بینیم که یک زمین لرزه با بزرگای مثلاً ۷، حدود ۱۰۰ بار بزرگتر و به عبارتی شدیدتر از زمین لرزه‌ای با بزرگای پنج مثل زمین لرزه اخیر مشا است و انرژی که توسط یک زمین لرزه با بزرگای ۷ آزاد می‌شود، تقریبا هزار برابر یک زلزله با بزرگی پنج است.
وی افزود: با توجه به شدتی که همگی در تهران بهنگام وقوع زلزله ۵.۱ مشا احساس کردیم، می‌توان تصور کرد که وقوع زلزله‌ای با یک واحد بزرگتر یعنی با بزرگای ۶ ریشتر یا با دو واحد بزرگتر، معادل یک زلزله با بزرگای ۷ می‌تواند تا چقدر شدیدتر و وحشتناک‌تر باشد.
معاون پژوهشی و عضو هیات علمی پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله تاکید کرد: به جرات می‌توان گفت حتی رخداد هزاران زمین لرزه با بزرگای کوچک نیز عملاً تاثیر مثبتی در کاهش انرژی زلزله بزرگی که مطالعات زلزله شناسی احتمال رخداد آن را داده اند، نخواهد داشت.
تجهیزات فعلی برای شناخت بهتر رفتار گسل‌ها ناکافی
معاون پژوهشی و عضو هیات علمی پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله در ادامه به نکته کلیدی اشاره و می‌گوید: در صورت وجود تجهیزات لرزه نگاری مورد نیاز، در کمتر از یک سال می‌توانیم اطلاعات بسیار ارزشمندی راجع به این گسل‌ها به دست آوریم.
تاتار معتقد است: تامین این تجهیزات می‌تواند دانش کارشناسان فعال در حوزه زلزله را در خصوص میزان پتانسیل و خطر لرزه زائی هر یک از گسل‌های موجود در کشور و در نتیجه خطر لرزه‌ای که مناطق مختلف و شهر‌های کشور را تهدید می‌کند، زیر و رو کند و آن وقت می‌توان با دقت و اطمینان بیشتری راجع به بزرگی و شدت زمین لرزه‌ای که تهران را تهدید می‌کند اظهارنظر کرد.
وی بیان کرد: این اطلاعات بیشتر از اینکه به درد مردم بخورد، جهت بازنگری آئین نامه‌ها و دستورالعمل‌های ساخت وساز در کلان شهر تهران مفید خواهد بود، ضمن اینکه می‌تواند به اظهار نظر‌های هیجانی در خصوص پیش بینی رخداد زلزله‌های با بزرگای بالای ۷ در تهران و تلفات میلیونی برای همیشه خاتمه دهد.
تاتار خاطرنشان کرد: در حال حاضر دو شبکه لرزه نگاری ملی تحت عنوان شبکه لرزه نگاری کشوری وابسته به موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران با ۱۳۰ ایستگاه، مرکز ملی شبکه لرزه نگاری باند پهن پژوهشگاه با ۳۰ ایستگاه، یک شبکه لرزه نگاری ناحیه‌ای وابسته به دانشگاه فردوسی مشهد و یک شبکه شتابنگاری وابسته به مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در کشور وجود دارد.
وی ادامه داد: خوشبختانه در حال حاضر تبادل داده‌های برخط میان سه شبکه لرزه نگاری فوق الذکر به خوبی صورت می‌گیرد که در پوشش بهتر مناطق مختلف کشور، افزایش دقت مکان یابی و بزرگی زمین لرزه‌ها بسیار موثر بوده است.
تاتار اذعان داشت: به رغم برخی صحبت‌های به عمل آمده، متاسفانه تعداد ایستگاه‌های لرزه نگاری دائمی و تجهیزات لرزه نگاری به عنوان یک شبکه قابل حمل (پرتابل) آن هم در کشور پهناوری، چون ایران با این سطح بالای لرزه خیزی اصلاً مناسب نیست.
وی گفت: شاید بتوان گفت به لطف تبادل داده‌ها بین سه شبکه لرزه نگاری فوق الذکر، تعیین مکان، بزرگی و اعلام زلزله‌ها در زمان کوتاهی ممکن و میسر شده است، اما تعداد این ایستگاه‌ها و توزیع آن‌ها اصلاً برای مقاصد تحقیقاتی و برای شناخت بهتر رفتار گسل‌های فعال کشور کفایت نمی‌کند.
این پژوهشگر زلزله شناس با تاکید بر اینکه، بسیاری از زمین لرزه‌های بزرگ کشور با رخداد تعداد زیادی پیش لرزه بسیار کوچک همراه هستند که با شبکه کنونی اصلاً قابل ثبت و شناسایی نیستند، افزود: ضمن اینکه در بعضی مناطق، فعالیت لرزه‌ای گسل‌هایی که در اعماق مدفون هستند و در سطح برونزد ندارند و به دلیل عدم توانایی در ثبت زمین لرزه‌های خرد ناشی از فعالیت آن‌ها مغفول مانده و منجر به برآورد غیر واقع بینانه خطر زمین لرزه‌ها در این مناطق، به دلیل عدم آگاهی از وجود گسل‌های پنهان می‌شود.
ضرورت راه‌اندازی شبکه لرزه‌نگاری متراکم در اطراف آتشفشان دماوند
معاون پژوهش و تحصیلات تکمیلی پژوهشگاه در پاسخ با ارتباط زمین لرزه اخیر مشا با آتشفشان دماوند گفت: اگرچه نزدیکی زیاد موقعیت مکانی زمین لرزه فوق الذکر با آتشفشان دماوند موجب شده است که برخی محققان آن را به فعالیت این آتشفشان نسبت دهند، اما هیچگونه شواهدی مبنی بر ارتباط میان این زمین لرزه با فعالیت ماگمائی (ماگما سنگ‌های گداخته‌ای هستند که اغلب در اتاقک مذابی در زیر رویه زمین قرار دارند) آتشفشان دماوند وجود ندارد.
تاتار افزود: بررسی سازوکار زمین لرزه ۵.۱ بامداد جمعه و بویژه مکانیسم آن بخوبی بر رخداد یک زمین لرزه تکتونیکی دلالت دارد و نمی‌تواند متاثر از فعالیت‌های ماگمائی باشد.
وی خاطرنشان کرد: در مطالعات جامعی که در سال ۱۳۸۵ توسط اینجانب و در چارچوب همکاری مشترک میان پژوهشگاه و دانشگاه ژوزف فوریه فرانسه در حد فاصل تهران تا فیروزکوه انجام گرفت، با نصب بیش از ۴۵ ایستگاه لرزه نگاری پرتابل و بهره مندی از حدود ۲۰ ایستگاه لرزه نگاری دائمی، لرزه خیزی گستره شرق تهران بخوبی مورد بررسی قرار گرفت. اتفاقاً بیشترین لرزه خیزی مشاهده‌ای که بالغ بر ثبت ۷۰۰ زمین لرزه در مدت ۴ ماه پایش لرزه‌ای منطقه بود، بر روی گسل مشا مکان یابی شدند.
این زلزله شناس افزود: تمامی زمین لرزه‌های اتفاق افتاده بر روی این گسل که غالباً سازوکار امتداد لغز چب بر مشابه با سازوکار زلزله ۵.۱ ریشتری اخیر نشان می‌دهند، زمین لرزه‌های تکتونیکی و متاثر از نیروهای تکتونیکی مایل ناشی از همگرائی میان صفحات عربی و اوراسیا هستند که تقریبا ۲۵ درصد آن در رشته کوه البرز و در قالب حرکات امتداد لغزش روی گسل هایی، چون مشا، فیروزکوه، و طالقان، و گسل‌های فشاری، چون گرمسار در جنوب و گسل خزر و شمال البرز در شمال تعدیل می‌گردند.
وی با اشاره به اینکه، زمین لرزه‌های مرتبط با فعالیت‌های آتشفشانی به لحاظ محتوای فرکانسی تفاوت بارزی با زمین لرزه‌های تکتونیکی دارند، افزود: حرکات ماگمائی بسته به نوع حرکت و موقعیت آن منجر به رخداد یکسری زمین لرزه‌های ولکانیکی، لرزش‌های با دوره بلند، و ترمور‌های خاصی می‌شوند که در صورت ثبت و شناسائی با اطلاعات ارزشمندی در خصوص زمان احتمالی فوران آتشفشان همراه هستند.
به گفته وی، در سال‌های اخیر، هشدار به موقع زلزله شناسان پس از تحلیل لرزه‌های ثبت شده توسط سیستم پایش لرزه‌ای آتشفشان‌های فعال، منجر به نجات جان هزاران نفر از ساکنین در حریم این آتشفشان‌ها شده است.
جهت ثبت این گونه امواج، لازم است تا یک شبکه لرزه نگاری متراکم، و یک یا چند آرایه لرزه‌ای از دستگاه‌های لرزه نگاری در اطراف دهانه آتشفشان نصب و راه اندازی شوند. با توجه به اعلام برخی متخصصین و آتشفشان شناسان داخلی و خارجی مبنی بر فعال بودن آتشفشان دماوند، لازم است تا حتماً شبکه و آرایه لرزه نگاری اختصاصی، جهت پایش دائمی این آتشفشان، درکنار نصب تجهیزات GPS جهت پایش تغییر شکل پوسته در اطراف دهانه آتشفشان نصب و راه اندازی شود.
پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی با توجه به ماموریت خود و بیش از دو دهه سابقه درخشان در پایش لرزه‌ای مناطق لرزه خیز کشور، پروژه‌ای را با هدف نصب و راه اندازی یک شبکه و دو آرایه لرزه نگاری دائمی در اطراف آتشفشان دماوند تهیه و تقدیم معاونت پژوهشی و فناوری وزارت عتف کرده است.
به محض تامین اعتبارات مورد نیاز جهت خرید تجهیزات لرزه نگاری که حدود ۲۰ میلیارد تومان برآورد می‌شود، نسبت به نصب و راه اندازی ایستگاه‌ها که موقعیت اولیه آن‌ها شناسائی شده است، اقدام خواهد شد.
چگونگی تاثیرات زمین لرزه بر ساختمان‌های بلندمرتبه
تاتار درخصوص بلندمرتبه سازی‌ها و تاثیرات زمین لرزه بر این نوع ساختمان‌های شهری نیز اظهار کرد: بلند مرتبه سازی اگر استاندارد و با کیفیت بالا باشد، حتی در مناطق با پتانسیل لرزه خیزی بالا، چون پردیس مشکل ساز نیست. بطور کلی بدلیل محتوای فرکانسی زمین لرزه‌های نزدیک، به عنوان مثال زلزله‌ای که بخواهد روی گسل مشا رخ دهد، چنین زمین لرزه هائی خطر کمتری برای ساختمان‌های مرتفع مهندسی ساز تا سازه‌های کوتاه چند طبقه دارند.
معاون پژوهشی و عضو هیات علمی پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله افزود: ساختمان‌های بلند، می‌توانند نسبت به امواج دوره بلند زمین لرزه‌های دور آسیب پذیر باشند. به عنوان مثال زمین لرزه فیروز آباد-کجور با فاصله ۸۰ کیلومتری از تهران و بزرگای نه چندان زیاد (۶.۳) به برخی ساختمان‌های بلند تهران صدمه وارد کرد.
تاتار در خصوص چگونگی امنیت و ضرورت ساخت و سازها در مناطقی مانند پردیس یا لواسانات و شرق تهران به واسطه وجود گسل‌های متعدد از جمله مشا گفت: به لحاظ میزان مقاومت ساختمان‌های ساخته شده در مقابل زلزله، مهم این است که بدانیم سازه‌ها با چه کیفیتی ساخته شده اند، این بحثی است که خارج از حیطه تخصصی بنده است و نیازمند نظر کارشناسی همکاران ما در حوزه مهندسی زلزله است.
این پژوهشگر حوزه زلزله با تاکید بر اینکه، به طور کلی فعالیت لرزه خیزی در شرق و جنوب شرق تهران بسیار بالاست افزود: شاید اگر امکان داشت چنین شهرکی با چنین جمعیت بالا، در مکانی با خطر زلزله پایین تری ساخته می‌شد بهتر بود.
وی اظهار امیدواری کرد: مجاورت گسل‌های متعدد با شهرک پردیس و خطر بالای زلزله برای این منطقه، در طراحی‌های انجام گرفته و در ساخت و سازها لحاظ شده باشد.
تاتار همچنین در خصوص خطر لرزه‌ای شهرک پردیس و شهر لواسانات اظهار کرد: گسل مشاء دقیقاً از شمال شهر لواسان عبور می‌کند و این درحالی است که برخی از ساختمان‌های بسیار شیک درست در مجاورت این گسل ساخته شده اند.
تاتار ادامه داد: از زیر شهرک پردیس نیز گسلی به همین نام عبور می‌کند که فعالیت آن بر پایه مطالعات انجام گرفته توسط پژوهشگاه زلزله شناسی محرز است. البته باید بدانیم که ساخت و توسعه بسیاری از شهر‌های کشور در گذشته در کنار گسل‌های لرزه زا که نقش مهمی در سهولت دسترسی به سفره‌های آب زیرزمینی داشته اند، صورت گرفته است.
در لرزه‌های با فاصله ۱۰۰ کیلومتر ضرورتی به بیرون رفتن از خانه نیست
تاتار در خصوص اعلام هشدار به مردم برای خروج از منزل بعد از وقوع زمین لرزه ای، چون زلزله بامداد جمعه ۱۹ اردیبهشت جاری در منطقه دماوند که به راحتی توسط همه پایتخت نشینان نیز احساس شد، اظهار کرد: از آنجائی که برخی زمین لرزه‌ها با پیش لرزه نسبتاً بزرگ و قابل احساس همراه هستند، ماندن در فضای بیرون از خانه برای چند ساعت اول بعد از احساس زلزله، با توجه به بیشترین احتمال رخداد زلزله اصلی در ساعات اولیه بعد از رخداد پیش لرزه منطقی است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: البته این بیشتر زمانی صادق است که بر اساس اعلام موقعیت زمین لرزه توسط مراکز تخصصی، مطمئن باشیم زمین لرزه در فاصله نزدیک شهر رخ داده است، مثل مورد زمین لرزه چند سال قبل ملارد کرج و زلزله اخیر در منطقه مشا.
وی اظهار کرد: اگر مطمئن باشیم زمین لرزه در فاصله دور مثلاً بالای ۱۰۰ کیلومتر رخ داده و صرفاً به دلیل بزرگ بودن قابل احساس بوده، خیلی ضرورتی بر بیرون ماندن برای مدت طولانی نیست. البته لازم است در این مواقع مراکز تخصصی زلزله و شبکه‌های لرزه نگاری، با بررسی وضعیت لرزه خیزی گسل‌های نزدیک شهر، از عدم فعال شدن گسل‌ها در اثر عبور امواج زلزله اطمینان حاصل کنند.
چرا زلزله بالای ۷ ریشتر در ژاپن خرابی و تلفات گسترده ندارد
معاون پژوهشی و عضو هیات علمی پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله در ادامه با طرح این سوال که چرا در کشوری مانند ژاپن زلزله‌های با بزرگای بالای ۷ یا ۷.۵ رخ می‌دهد، اما منجر به خرابی‌های گسترده و تلفات بالا نمی‌شود گفت: این تنهاً به دلیل اهمیت دادن این کشور به تحقیقات ومطالعات زلزله شناسی و استفاده صحیح از نتایج آنهاست.
تاتار می‌گوید: ما بسیار خوشبخت هستیم که در مجاورت شهر‌های بزرگ کشورمان، زمین لرزه بزرگی تاکنون نداشته ایم چراکه آسیب پذیری و خسارات در این شهر‌ها در صورت وقوع زلزله‌ای بزرگ در فاصله کم بسیار چشمگیر خواهد بود.
وی تاکید کرد: توسعه شبکه‌های لرزه نگاری کشور و انجام مطالعات دستگاهی با شبکه‌های لرزه نگاری محلی، منجر به شناخت بهتر چشمه‌های لرزه‌ای کشور خواهد شدکه این خود در بهبود دقت مطالعات تحلیل خطر زمین لرزه موثر خواهد بود.
به گفته این پژوهشگر زلزله، بر پایه مطالعات تحلیل خطر زلزله و پهنه بندی، می‌توان با عدد و رقم نسبت به میزان شتاب زلزله در مناطق مختلف کلان شهری همچون تهران اظهار نظر کرد.
وی ادامه داد: این اعداد در طراحی مقاوم ساختمان‌ها در برابر زلزله و نیز در به روزرسانی آئین نامه‌ها و دستورالعمل‌های مرتبط با ساخت وساز ایمن در مناطق زلزله خیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. اینکه کدام مناطق شهر مناسب برای بلندمرتبه سازی نیست یا در کجا ما شتاب بیشتری را بدلیل وجود اثرات ساختگاهی خواهیم داشت، از دیگر دستاورد‌های چنین مطالعاتی است.
تاتار خاطرنشان کرد: نگاهی به سابقه وقوع زمین لرزه‌های گذشته در نزدیک شهر‌های نه چندان بزرگ، چون زمین لرزه ۱۳۵۷ طبس با ۱۹ هزار کشته، زمین لرزه ۱۳۶۹ منجیل-رودبار با ۳۵ هزار کشته و زمین لرزه ۱۳۸۲ بم با ۲۶ هزار و ۵۰۰ کشته آن هم برای زلزله نه چندان بزرگی با بزرگای ۶.۵ موید این حقیقت است.
۱۵ میلیون دلار بودجه مورد نیاز برای تامین تجهیزات زلزله شناسی کشور
تاتار می‌گوید: برای شناخت و تعیین ابعاد و هندسه گسل‌های داخل و اطراف شهر تهران، در محدوده البرز مرکزی، شامل تمام گسل‌هایی که در صورت جنبائی می‌توانند برای کلان شهر تهران مشکل آفرین باشند و همچنین پایش فعالیت لرزه‌ای مرتبط با فعالیت احتمالی آتشفشان دماوند، به حداقل ۱۲۰ ایستگاه لرزه نگاری قابل حمل (پرتابل) و تعدا مشابهی ایستگاه لرزه نگاری دائمی نیاز است.
وی گفت: با توجه به ضرورت و اهمیت پایش لرزه‌ای تمام گسل‌های اطراف تهران، سه پروژه پژوهشی جامع توسط پژوهشگاه بین المللی زلزله و موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران تعریف شده که در حال حاضر توسط معاونت پژوهش و فناوری وزرات علوم، تحقیقات و فناوری، جهت تامین اعتبارات ریالی و ارزی مورد نیاز انجام این تحقیقات در حال پیگیری است.
معاون پژوهش و تحصیلات تکمیلی پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله در ادامه تصریح کرد: برای تامین تجهیزات مورد نیاز که عمدتاً باید از خارج کشور تهیه شوند، حدود ۱۵ میلیون دلار اعتبار ارزی مورد نیاز است.
در صورت تامین بودجه چه اتفاقی خواهد افتاد؟
معاون پژوهشی و عضو هیئت علمی پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله گفت: در چارچوب یکی از پروژه‌های فوق الذکر که توسط پژوهشگاه انجام خواهد گرفت، طراحی لازم برای نصب و راه اندازی تجهیزات لرزه نگاری پورتابل و قابل حمل خریداری شده در داخل شهر و در گمانه‌های ۱۰ تا ۲۰ متری، جهت پوشش فعالیت تمامی گسل‌های شناخته شده و نشده داخل شهر تهران انجام گرفته است.
تاتار ادامه داد: پس از حداقل یک سال مانیتور کردن گسل‌های تهران، امکان ارزیابی پتانسیل لرزه زائی این گسل ها، با تعیین ویژگی‌های هندسی و سازوکار آن‌ها میسر خواهد شد و هر کدام از این گسل‌ها را به عنوان یک مدل مطالعاتی و تحقیقاتی شناسایی و پرونده اش را خواهیم بست.
وی می‌گوید: تجهیزات این شبکه لرزه نگاری قابل حمل می‌تواند سپس بطور مشابه برای پایش لرزه‌ای گسل‌های فعال درون شهری، یا گسل‌های مهم اطراف شهر‌های بزرگی، چون مشهد، شیراز، کرمان، و تبریز مورد استفاده قرار گیرند.
تاتار تصریح کرد: یک برنامه ۱۰ ساله جهت پایش لرزه‌ای گسل‌ها و مناطق لرزه خیزی کشور در پژوهشگاه تدوین شده است که به تائید معاونت پژوهش و فناوری وزارت عتف نیز رسیده است. البته اجرای این برنامه‌های تحقیقاتی منوط به تهیه تجهیزات لرزه نگاری مورد نیاز است.
وی اظهار کرد: در همین راستا پروژه جامع دیگری با محوریت موسسه ژئوفیزیک و همکاری پژوهشگاه زلزله شناسی تعریف شده است که در آن مقرر شده ۱۲۰ ایستگاه لرزه نگاری که به دستگاه‌های شتابنگاری نیز مجهز خواهند بود، جهت پایش لرزه‌ای تمامی گسل‌های مهم اطراف تهران، واقع در یک شعاع ۱۵۰ کیلومتری نصب و راه اندازی شوند.
تاتار بیان کرد: این شبکه پس از نصب، علاوه بر بهبود قابل توجه شناخت ما از وضعیت گسل‌های فعال منطقه، امکان راه اندازی یک سیستم هشدار سریع زمین لرزه و تخمین خسارت، در صورت وقوع زلزله‌ای بزرگ در گستره اطراف تهران را میسر خواهد ساخت.
به اعتقاد وی، وجود چنین سیستمی برای شهر تهران که با ارسال سریع اعلان، چند ثانیه قبل از رسید امواج مخرب زلزله می‌تواند منجر به قطع اتوماتیک گاز شهری، توقف حرکت قطار‌های مترو، آماده باش نیروهای امداد و نجات و امثالهم شود بسیار حیاتی و لازم است.
چرا از تجهیزات شرکت‌های فناور داخلی استفاده نمی‌شود؟
تاتار همچنین در پاسخ به این سوال که چرا از تجهیزات لرزه نگار ساخت شرکت‌های فناور داخلی بهره گیری نمی‌کنید نیز با بیان اینکه، دستگاه‌هایی که در ایستگاه‌های لرزه نگاری نصب می‌شوند شامل دیجیتایزر یا همان ثبات (رکوردر) امواج لرزه‌ای و لرزه سنج هستند، افزود: در خصوص ساخت ثبات لرزه‌ای پیشرفت‌های خوبی حاصل شده است و محصولات یکی دو شرکت دانش بنیان نیز وارد بازار شده است.
وی افزود: اگرچه هنوز این دستگاه‌ها به لحاظ کارایی با نمونه‌های خارجی شناخته شده فاصله دارند، اما تا حدودی جوابگوی نیاز‌های کشور هستند و این امید می‌رود که در صورت حمایت بیشتر دولت به تجهیزات قابل رقابت با نمونه‌های مشابه خارجی تبدیل شوند.
معاون پژوهشی و عضو هیات علمی پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله گفت:، اما در مورد لرزه سنج‌ها که دستگاه‌های با حساسیت بسیار بالا نسبت به لرزش‌های حاصل از امواج زلزله هستند، دستگاه تولید داخل که مورد استفاده و تائید قرار گرفته باشد، هنوز جایی گزارش نشده است.
وی گفت: بعضی شرکت‌ها مدعی ساخت نمونه‌های ساده‌تر با حساسیت محدود از این دستگاه‌ها شده اند، اما هنوز هیچ نمونه‌ای برای تست و تائید به مراکز تخصصی مثل پژوهشگاه بین المللی زلزله یا موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، برای ارزیابی کیفیت و صحت کارکرد ارائه نشده است. ین استاد دانشگاه گفت: البته تلاش‌های زیاد صورت گرفته توسط پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله با همکاری یک شرکت دانش بنیان منجر به ساخت اولین دستگاه شتابنگار ساخت کشور شد که موفقیت بسیار بزرگی محسوب می‌شود.
تاتار گفت: دستگاه‌های شتاب نگاری جهت ثبت حرکات قوی زمین مناسب هستند و حساسیت بسیار پائین تری نسبت به لرزه سنج‌های مورد نیاز شبکه‌های لرزه نگاری دارند و از کشور‌های صاحب نامی که امکان خرید تجهیزات با کیفیت و دقت بالا وجود دارد می‌توان به کانادا، انگلیس و آلمان اشاره کرد.
وی با بیان اینکه، متاسفانه صرفنظر از دشواری‌های بسیار موجود در مسیر خرید تجهیزات لرزه نگاری که در راس آن تحریم‌های ظالمانه آمریکا و محدودیت تخصیص اعتبارات ارزی و ریالی دولت است، تعاملات بین المللی پژوهشگاه زلزله شناسی با دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی مطرح اروپایی نیز در شرایط کنونی با محدودیت‌های زیادی مواجه شده است.
تاتار خاطرنشان کرد: تعاملات خوب و سازنده علمی پژوهشگاه با مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌های مطرح اروپایی در حد فاصل سال‌های ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۵ که غالباً با تامین تجهیزات لرزه نگاری مورد نیاز مطالعات از طریق مراکز تحقیقاتی برخی کشور‌های اروپایی همراه بوده است، نقش بسیار زیادی در دانش امروزی ما از وضعیت لرزه خیزی و ساختار سرعتی پوسته و بخش‌های عمیق‌تر زمین در زیر فلات ایران داشته است.
تاتار تاکید کرد: به طور حتم نقش این تعاملات در ارتقا قابل توجه دانش زلزله شناسی کشور، با انجام پروژه‌های متعدد و تربیت نیروی انسانی متخصص بسیار بارز است.
