در روز سوم خرداد سال ۱۳۶۱ جهان شاهد یکی از بزرگ‌ترین پیروزی‌های نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی ایران بر ارتش متجاوز بعث عراق بود. در این روز تاریخی رزمندگان دلیر ایران اسلامی با صلابت و اقتدار پس از یک نبرد طولانی ۲۵ روزه فاتحانه وارد خرمشهر شدند و این قطعه از خاک عزیز کشور را از لوث وجود متجاوزان پاک کردند.
به گزارش ایسنا سرهنگ علی سجادی انصاری - کارشناس ارشد مدیریت امور دفاعی - درباره نقش یگان‌های پشتیبانی رزمی در فتح خرمشهر توضیح می‌دهد: «صدام حسین، رئیس رژیم بعثی عراق، که با حمایت تمامی قدرت‌های شرقی و غربی و نیز پشتیبانی‌های مالی بسیاری از کشور‌های منطقه استحکامات بی شمار و پیچیده‌ای را برای حفظ خرمشهر تدارک دیده بود، بار‌ها از سر کبر و نخوت اعلام کرده بود که خرمشهر به هیچ عنوان دست‌یافتنی نیست و اگر نیرو‌های ایرانی موفق به بازپس‌گیری خرمشهر شدند، او کلید بصره را به آنان اهداء خواهد کرد.
در مقابل چشمان حیرت‌زده جهانیان رزمندگان سلحشور قوای اسلام فاتحانه وارد خرمشهر شدند و شکستی بسیار سنگین را بر دشمن تحمیل کردند؛ شکستی که ورق جنگ را به نفع ایران بر گرداند و از آن روز به بعد ایران اسلامی در موضع برتر قدرت نظامی قرار گرفت. درباره چگونگی اجرای عملیات بیت المقدس و نتایج عظیم آن تاکنون مطالب فراوانی منتشر شده است.
یکی از مواردی که علی رغم داشتن اهمیت فوق العاده کمتر به آن پرداخته شده، نقش یگان‌های پشتیبانی آتش از این عملیات بزرگ و سرنوشت ساز است.
یگان‌های سرنوشت سازی که کمتر از آن‌ها سخن گفته‌ایم
در هر عملیات نظامی عناصر متعددی ایفای نقش می‌کنند که عمده‌ترین این عناصر دو عنصر «مانور» و «آتش» است. بدیهی است عنصر «مانور» توسط یگان‌های مانوری و عنصر «آتش» توسط یگان‌های پشتیبانی آتش تأمین می‌شود. با توجه به این که تاکنون به نقش و معرفی یگان‌های مانوری عملیات بیت المقدس اعم از نیرو‌های ارتش، سپاه و بسیج مردمی مکرراً پرداخته شده است، در این مقاله تلاش می‌شود گوشه‌ای از تلاش‌ها، زحمات و ایثارگری‌های بخش «آتش» ازنیرو‌های مسلح و بویژه ارتش جمهوری اسلامی ایران تشریح شود.
۱ - توپخانه صحرایی
در تقسیم بندی یگان‌های توپخانه این یگان‌ها به دو بخش توپخانه صحرایی و توپخانه پدافند هوایی تقسیم می‌شوند. توپخانه پدافند هوایی همان گونه که از نام آن برمی‌آید یگانی است که اهداف آن هوایی است و علیه وسایل پرنده دشمن اعم از هواپیما، بالگرد، هواپیمای بدون سرنشین به کار گرفته می‌شود. اما توپخانه صحرایی به توپخانه‌هایی گفته می‌شود که علیه اهداف زمینی دشمن به کار می‌رود.
نکته لازم به ذکر دیگر این است که عملیات بیت المقدس در قالب سه قرارگاه عمده فتح، نصر و قدس طرح ریزی شده بود.
آتش توپ‌های ارتشی
عملیات قرارگاه‌های سه گانه فوق با آتش سه توپخانه لشکری و دو گروه توپخانه که شامل ۲۹ گردان توپخانه صحرایی با کالیبر‌های مختلف بودند پشتیبانی می‌شد. این تعداد گردان توپخانه دارای دست کم ۵۰۰ قبضه توپ و هویتزر بودند که همزمان بر روی نیرو‌های عراقی آتش می‌گشودند.
یگان‌های عمده توپخانه شرکت کننده در عملیات بیت المقدس عبارت بودند از:
- توپخانه لشکر ۱۶ زرهی قزوین (نیروی زمینی ارتش) شامل ۶ گردان.
- توپخانه لشکر ۹۲ زرهی اهواز (نیروی زمینی ارتش) شامل ۶ گردان.
- توپخانه لشکر ۲۱ پیاده حمزه سیدالشهداء (نیروی زمینی ارتش) شامل هفت گردان.
- گروه ۲۲ توپخانه (نیروی زمینی ارتش) شامل پنج گردان.
- گروه ۲۳ توپخانه (نیروی زمینی ارتش) شامل پنج گردان.
توپخانه‌های لشکری در پشتیبانی مستقیم قرارگاه‌های فتح، قدس و نصر و گروه‌های توپخانه در تقویت و عمل کلی - تقویت توپخانه‌های لشکری قرار داشتند.
آتش توپ‌های سپاه
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با استفاده از توپ‌های ۱۳۰ م م و ۱۰۵ م م که طی نبرد‌های ثامن الائمه، طریق القدس و فتح المبین از نیرو‌های عراقی به غنیمت گرفته شده بود، چند یگان توپخانه تشکیل داد و در این عملیات به کار گرفت.
توپخانه نیروی زمینی ارتش به استثنای گردان‌های سبک ۱۰۵ م م، تا حدودی با کمبود مهمات مواجه بودند و با توجه به ازدیاد مصرف مهمات، جایگزینی سریع آن مشکل و در نتیجه در تدارک مهمات مورد نیاز محدودیت وجود داشت، با این حال تلاش شد از طریق دقت در طرح ریزی و هدایت آتش به صورت هرچه دقیق‌تر از مصرف غیرضروری و بی رویه مهمات جلوگیری به عمل آید. شایان ذکر است که تولید نشدن بعضی از انواع مهمات توپخانه در داخل و کافی نبودن تولیدات داخلی از دلایل عمده ایجاد محدودیت در مصرف مهمات بودند.
با وجود این محدودیت نسبی بویژه در جنگ افزار‌های پیشرفته‌ای مانند توپ‌های ۱۵۵ م م، ۱۷۵ م م و ۲۰۳ م م خودکششی، یگان‌های توپخانه نیروی زمینی ارتش در این عملیات نیز مانند همیشه کارایی و آمادگی رزمی خود را به نحو احسن نشان دادند و نقش فعال و اساسی را در پشتیبانی آتش از یگان‌های مانوری ایفا کردند.
۲ - هوانیروز
یکی از وسایل پشتیبانی آتش که در جنگ‌های مدرن امروزی نقش اساسی ایفا می‌کند بالگرد است. بالگرد‌ها چه از نوع هجومی و چه از نوع ترابری تأثیر چشمگیری در موفقیت یگان‌های رزمی دارند. بالگرد‌های تهاجمی که مسلح به انواع جنگ افزار‌ها مانند موشک، راکت، توپ و مسلسل هستند، قادرند حجم سنگینی از آتش را علیه نیرو‌های پیاده، ادوات زرهی، خودرو‌ها و حتی مواضع توپخانه دشمن به کار گیرند.
مأموریت سنگین هوانیروز ارتش در عملیات الی بیت المقدس
هم از این روست که این وسیله در سازمان ارتش‌های پیشرفته دنیا جایگاه ویژه‌ای دارد و روز به روز به میزان قابلیت و کارایی آن‌ها افزوده می‌شود. خوشبختانه هوانیروز ارتش جمهوری اسلامی ایران با دارا بودن ناوگان عظیمی از انواع بالگرد‌های تهاجمی و ترابری جایگاه بالایی نه تنها در سطح منطقه بلکه در سطح جهان دارد.
هوانیروز ارتش جمهوری اسلامی ایران در عملیات بیت المقدس نیز مانند سایر عملیات‌های جنگ تحمیلی ماموریت سنگینی را به انجام رسانید. تیزپروازان هوانیروز با انجام ۳۱۵۲ ساعت پرواز و تخلیه چندین هزار مجروح و جابه جایی بیش ۷۰۰۰ نفر نیرو و با پشتیبانی آتش از یگان‌های مانوری و حمل آماد و انجام پرواز‌های شناسایی در عملیات بیت المقدس شرکت فعال داشتند.
حجم فعالیت دلاورمردان هوانیروز در این عملیات غرورآفرین به اندازه‌ای بود که چند فروند از بالگرد‌های این نیرو سقوط کردند و تعدادی از خلبانان و کمک خلبانان قهرمان آن‌ها به درجه رفیع شهادت نایل آمدند.
۳ - نیروی هوایی
نیروی هوایی ارتش به منظور تسریع در هماهنگی‌های موردنیاز و پشتیبانی هوایی از عملیات‌ها، ستاد ویژه عملیات جنوب را در دزفول تشکیل داد. این نیرو برای پشتیبانی هوایی از عملیات بیت المقدس طرح موسوم به «شبح ۳» را تهیه کرد که براساس آن برای عملیات‌های آفندی ۲۰ سورتی و برای وضعیت‌های پدافندی هشت سورتی پرواز پشتیبانی نزدیک هوایی پیش بینی شده بود. نیروی هوایی آمادگی داشت تا در مواقع بحرانی با تعداد پرواز بیشتری به یگان‌های تک ور پاسخ دهد. در این طرح همچنین برای عکسبرداری هوایی، پوشش هوایی منطقه، حمل آماد و نیرو و تخلیه مجروحین پیش بینی‌های لازم به عمل آمده بود.
دو هفته قبل از عملیات، نیروی هوایی فعالیت‌های شناسایی و عکسبرداری از منطقه را شروع و تا ۱۰ روز پس از خاتمه مأموریت و آزادی خرمشهر ادامه داد. در روز‌های ۱۱ و ۱۲ اردیبهشت ماه۱۳۶۱، نیروی هوایی از عملیات قرارگاه قدس در جنوب کرخه کور و جفیر پشتیبانی مؤثری به عمل آورد و در نوزدهم همین ماه طی چند ساعت و با استفاده از هواپیما‌های سنگین ترابری حدود ۶۰۰۰ نفر از افراد بسیجی را از مشهد مقدس به منطقه حمل کرد که با توجه به بعد مسافت و تعداد افراد و سرعت عمل در نوع خود بی نظیر است.
خلبانان شجاع و کارکنان فنی و عملیاتی و ستادی نیروی هوایی با ۸۹۰ سورتی پوشش هوایی، ۸۷ سورتی پشتیبانی نزدیک هوایی، ۲۲ سورتی عکسبرداری هوایی و ۸۴۷ سورتی ترابری هوایی و حمل صد‌ها نفر مجروح و نیز مصرف بیش از ۴۸ هزار پوند انواع مهمات اعم از بمب، موشک و راکت در پیروزی رزمندگان اسلام نقش ارزنده‌ای ایفا کردند. همچنین سامانه پدافند موشکی این نیرو و سایر یگان‌های پدافند هوایی حدود۶۰ فروند از هواپیما‌های جنگی ارتش عراق را سرنگون ساختند.
۴ - مهندسی رزمی
با توجه به وسعت منطقه نبرد و نیاز به عبور از رودخانه کارون و استحکامات و موانع و مواضع پدافندی دشمن، اجرای عملیات بیت المقدس نیاز به تهیه و تدارک وسایل سنگین مهندسی داشت تا از چنین عملیات گسترده‌ای به نحو مطلوبی پشتیبانی به عمل آید. گردان‌های مهندسی رزمی لشکر‌های ۱۶ و ۹۲ زرهی و ۲۱ پیاده، گروه ۴۱۱ مهندسی رزمی بروجرد و گردان ۴۱۴ پل از نیروی زمینی ارتش و مهندسی رزمی ستاد پشتیبانی مناطق جنگی جنوب کشور (جهاد سازندگی) و مهندسی رزمی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی عملیات پشتیبانی از یگا‌های رزمی را برعهده داشتند و نقش ارزنده‌ای در پیروزی‌های به دست آمده ایفا کردند.
برابر طرح مهندسی تهیه شده، از ماشین آلات سنگین راهسازی که حدود ۳۰۰ دستگاه بود، ۲۱۰ دستگاه در پشتیبانی قرارگاه‌های فتح و نصر و ۹۰ دستگاه در پشتیبانی قرارگاه قدس قرار گرفت.
تا آن زمان وسایل موجود برای عبور از رودخانه منحصر به هفت دستگاه پل شناور از نوع پی - ام - پی و یک دستگاه پل - ام - ۴ - ت - ۶ بود. این پل‌ها به طور کلی در سازمان گردان مهندسی لشکر‌های ۹۲، ۱۶ و ۸۱ زرهی و گردان مهندسی ۴۱۴ پل شناور منظورشده بودند و هریک از لشکر‌های یادشده دارای یک گروهان پل شناور پی - ام - پی و گردان ۴۱۴ دارای چهار گروهان پل بود.
بهره گیری از تجهیزات نیروی دریایی ارتش در خرمشهر
همچنین برای جبران کمبود پل‌ها، نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران تعداد ۳۰۰ فروند قایق هجومی و تعدادی غواص در اختیار قرارگاه کربلاقرار داد. پس از انجام آموزش‌ها و تمرینات لازم، برای عبور از رودخانه کارون و استقرار پل‌های شناور، پنج محل شناسایی و انتخاب شد که به نام شهیدان بهشتی، رجایی، فلاحی، نامجو و کلاهدوز نامگذاری شدند.
از مناطق مذکور سه محل به قرارگاه فتح و دو محل به قرارگاه نصر اختصاص داده شد. برابر طرح تهیه شده برای عبور از رودخانه، با انتخاب محل‌های غیر متعارف و عریض‌تر رودخانه جهت نصب پل ها، ضمن داشتن تامین کافی در مقابل بمباران‌های هوایی و آتش توپخانه دشمن و تسهیل عبور یگان ها، موجبات غافلگیر شدن نیرو‌های عراقی فراهم شد.
۵ - مخابرات
علاوه بر تجهیزات مخابراتی یگان‌ها که برای برقراری ارتباطات تاکتیکی مورد استفاده قرار گرفت، شرکت مخابرات ایران با استقرار خطوط تلفنی اف - ایکس بین قرارگاه کربلا با تهران و سایر نقاط کشور و همچنین واگذاری این قبیل خطوط تلفنی به تعدادی از قرارگاه‌ها و یگان‌های عملیاتی که شبکه ارتباطی را توسعه داد، این اقدام شرکت مخابرات ضمن تسهیل ارتباط بین قرارگاه‌های عملیاتی، این امکان را به وجود آورد تا رزمندگان اسلام بتوانند از درون سنگر با خانواده‌های خود در تماس باشند.
به علاوه تیم اطلاعات الکترونیکی اداره دوم ستاد مشترک ارتش (ایستگاه‌های رادیویی استراق سمع و پخش پارازیت) و گروه ۰۱ مخابرات نیروی زمینی ارتش برای تقویت شبکه ارتباط و مخابرات قرارگاه عملیاتی کربل ابه کار گرفته شدند.
۶ - فرماندهی عملیات بیت المقدس
در خاتمه با گرامیداشت یاد و خاطره تمامی رزمندگان سلحشور شرکت کننده در این عملیات بویژه شهدای گرانقدر آن، یاد سپهبد شهید علی صیاد شیرازی را گرامی داشته و دستنویس ایشان در طرح عملیاتی کربلا۳ (بیت المقدس) را درخصوص فرماندهی عملیات می‌آوریم.
در این یاد داشت بعد از نام خدا آمده است:
«این عملیات از قرارگاه کربلا در جنوب هدایت می‌گردد و با توجه به اینکه:
۱ - رهبری این عملیات سرنوشت ساز همچنان به عهده، ولی عصر (عج) می‌باشد، برای حفظ وحدت فرماندهی، مسئولیت فرماندهی و هدایت این عملیات را شخصاً و با توکل به خدا برعهده می‌گیریم.
۲ -، چون این جنگ و رزم در راه الله است، پیروزی آن به نام الله و رزمندگان اسلام به ثبت می‌رسد. ان شاءالله. (۳)»
