روزهای پایانی مجلس دهم و سال پایانی دولت دوازدهم لایحه‌ای به تصویب نمایندگان مجلس دهم رسید که آثار اجرای آن تقریبا متوجه همه مردم ایران خواهد شد.
تغییر واحد پولی و حذف صفرها از پول ملی از سال 86 در قالب پیشنهادی به شورای پول و اعتبار مطرح شد و حتی ارزش‌گذاری پولی ملی به یکی از محورهای طرح تحول اقتصادی تبدیل و کارگروهی برای بررسی آن در دولت نهم تشکیل شد. نتایج جلسات این کارگروه به دولت ارائه شد اما در دولت دهم با توجه به اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها و مصادف شدن دو سال آخر دولت با تحریم‌های شدید، از دستور کار خارج شد.
این موضوع متوقف بود تا اینکه یکباره هیات دولت در بررسی لایحه قانون بانک مرکزی واحد پولی کشور را از ریال به پارسی تغییر داد و دوباره بحث حذف صفرها و تغییر واحد پولی چند روزی رسانه‌ها را به خود مشغول کرد. اما در نهایت با قلع و قمع شدن لوایح بانکی (لایحه قانون بانک مرکزی و لایحه قانون بانکداری) و ارسال لایحه‌ای با عنوان اصلاح قانون پولی و بانکی که درواقع برشی از این دو لایحه بود باز هم بحث حذف صفرها به بایگانی رفت.
مجددا در 30 مرداد ماه 98 دولت لایحه‌ای با عنوان اصلاح قانون پولی و بانکی به مجلس ارسال کرد که با توجه به اینکه صرفا در قالب یک ماده و چند تبصره به تغییر واحد پولی و حذف صفرها می‌پردازد به لایحه حذف صفرها از پول ملی معروف شد.
این لایحه موافقان و مخالفانی دارد و مجلس دهم با وجود هشدار مرکز پژوهش‌های مجلس کلیات این طرح را به تصویب رسانده است. برای بررسی این لایحه با میثم خسروی اقتصاددان (دکتری پول و بانکداری) به گفت‌وگو پرداختیم که متن آن را در ادامه می‌خوانید.
فارس: آیا در شرایط کنونی اقتصاد ایران حذف صفر از پول ملی اقدامی است که توسط کارشناسان اقتصادی توصیه میشود یا خیر؟
خسروی: مهم‌ترین مساله‌ای که در ارتباط با این موضوع که بانک مرکزی به شدت به دنبال اجرای آن بود، این است که پاسخ به این سوال منفی است. شاید با دو عبارت بشود این را توضیح داد. عبارت اول این است که این طرح بر متغیرهای اقتصادی بی‌تاثیر است و عبارت دوم این است که این اقدام بسیار پردردسر و نیازمند کارهای اجرایی سنگین است.
فارس: باتوجه به اینکه شما در جزئیات بررسی و تصویب این طرح قرار داشتید، مقدمات لازم برای اجرای این طرح و حذف صفرها چیست؟
خسروی: وقتی شما تجربه کشورها را در ارتباط با این اقدام ملاحظه می‌کنید به نکته‌ای پی می‌برید و آن این است که کشورهایی موفق بوده‌اند که پیش از حذف صفر از پول ملی یک سری اصلاحات ساختاری در اقتصادشان انجام داده‌اند. مثل ترکیه و برزیل. اصلاح نظام بانکی و بودجه ای انجام شد تا دلایلی که باعث بروز تورم و افزایش صفرها در اقتصاد میشود را از بین بردند و بعد حذف صفر از پول ملی به عنوان آخرین حلقه از اصلاحات پولی تلقی شد. یعنی وقتی سیاست‌گذار درباره از بین بردن علت افزایش صفرها خاطرجمع شد، در گام آخر برای ساده‌سازی و یک بار برای همیشه حذف صفر را انجام می‌دهد.
از آخرین سالی که برزیل این کار را انجام داده است، 30 سال می‌گذرد اما تاکنون یک صفر هم به واحد پولی این کشور اضافه نشده است. بنابراین اگر بخواهم جزئی‌تر توضیح بدهم یک سری اصلاحات در انتشار اسکناس و ضرب مسکوکات و اینکه به صورت تدریجی این پول‌ها منتشر شود، نیاز است تا مردم دچار مشکل در محاسبات نشوند.
اتفاقا الگویی که بانک مرکزی پیش‌بینی کرده همانند الگوی ترکیه است. یعنی همزمان با گردش ریال، تومان هم منتشر و در گردش قرار گیرد تا مردم به صورت تدریجی با نحوه محاسبه قیمت‌ها با پول جدید آشنا شوند و به آن عادت کنند. یک سری اصلاحات در نظام حسابداری باید اتفاق بیافتد ونرم‌افزارهای حسابداری باید تغییر کند. در نهایت یک کار به کار بانک مرکزی اضافه میشود اما ثبات اقتصادی و رشد اقتصادی که مردم به دنبال آن هستند با این سیاست رخ نخواهد داد و فقط یک زحمتی برای بانک مرکزی به وجود می‌آورد.
سوال: مخالفان طرح حذف صفرها نتیجه ناموفق این سیاست را کشورهایی عنوان می‌کنند که تورم‌های بسیار بالا داشتند و پس از چند سال دوباره این صفرها به واحد پولی اضافه شده است اما موافق طرح می‌گویند این اتفاق در کشورهایی رخ داده که ابرتورم داشته‌اند ولی تورم‌های ما به غیر از دوره‌هایی که تورم ناشی از جهش نرخ ارز داشته‌ایم، در حدود 15 تا 20 درصد بوده است. بنابراین شرایط ما مانند کشورهای آمریکای لاتین و ترکیه در دهه 90 نیست و اگر بخواهد صفرها بازگردد، شاید 50 تا 60 زمان ببرد. نظر شما درباره این تحلیل موافقان حذف صفر چیست؟
خسروی: اگر با همین فرمان تورم ادامه یابد و متوسط 25 درصد تورم داشته باشیم، باید هر 10 سال یکبار یک صفر از پول ملی حذف کنیم. اما توجیه بانک مرکزی برای اجرای این طرح چیست؟ آن چیزی که در مقدمه توجیهی لایحه مصوب هیات وزیران آمده است این است که نرخ برابری ما در برابر دلار به شدت پایین است و این در سطح بین‌المللی به آبروی پول ملی ما آسیب زده است. این استدلال اول است.
اما خوب است این را بررسی کنیم که نرخ برابری آبروی یک اقتصاد را می‌تواند نمایندگی کند یا خیر. به عنوان مثال وون کره جنوبی 5 صفر در کنار نرخ برابری‌‌اش قرار دارد، ین ژاپن 4 صفر در کنار نرخ برابری‌‌اش قرار دارد اما از آن طرف دینار بحرین 2.65 است. یعنی ارزش پول ملی بحرین 2.65 برابر دلار است. اما می‌توان گفت پول و اقتصاد بحرین قوی‌تر از اقتصاد کره است؟ قطعا چنین چیزی نیست. در حال حاضر وون کره و ین ژاپن در پرتفوی بانک‌های آسیایی و اروپایی وجود دارد و این نشان می‌دهد پول این کشورها قدرت‌مند است.
حال ممکن است سوال شود ارزش پول ملی به چه چیزی است. همانطور که می‌گوییم حرمت امام‌زاده به متولی آن است، ارزش و اعتبار پول ملی را بانک مرکزی آن کشور باید حفظ کند. بانک مرکزی با کنترل تورم می‌تواند ارزش پولی ملی را حفظ کند. اگر شما به این نتیجه برسید که اقتصادی که پشت این پول ملی قرار دارد در حال ارتقا و رشد است و ارزش این پول تقویت میشود، این پول را نزد خود نگه می‌دارید و حفظ می‌کنید.
یکی دیگر از استدلال‌هایی که مطرح شده است این است که ارزش فلز مسکوکات از ارزش درج شده روی آن بیشتر است. از زمانی که تورم در اقتصاد ما بوده است، همواره هر چند سال یک بار با این مساله مواجه می‌شدیم و برای حل آن به جای سکه 100 ریالی سکه 1000 ریالی درج میشد. بنابراین این توجیه منطقی و قابل قبولی نیست.
فارس: یکی از نقدهایی که مخالفان طرح حذف صفرها مطرح می‌کنند این است که با حذف صفرها در شرایط تورمی این احتمال وجود دارد که قیمت‌ها به سمت بالا گرند شوند و این مجددا یک تورم دیگر به مردم تحمیل خواهد کرد.
خسروی: این اتفاق برای کالاها و خدماتی که ارزش ریالی آنها کمتر از 10 هزار ریال است ممکن است رخ دهد اما اساسا این اتفاق مشکل اصلی این طرح نیست زیرا تعداد کالاهایی که زیر 10 هزار ریال است خیلی کم است و اگر هم چنین اتفاقی رخ دهد شاید حداکثر 0.5 درصد به تورم اضافه کند که چندان رقم قابل توجهی نیست.
فارس: یکی از نقدهایی که مطرح میشود این است که حذف صفرها بیشتر با این هدف انجام میشد که حجم اسکناس و مسکوک را در اقتصاد کاهش دهند و این مربوط به زمانی میشود که پول اعتباری در اقتصاد وجود نداشت. بنابراین وقتی پول اعتباری به وجود آمده و خرید و فروش‌ها و نقل و انتقالات مالی به صورت الکترونیکی انجام میشود دیگر حذف صفرها خیلی معنا پیدا نمی‌کند. بنابراین دوره حذف صفرها برای دوران قبل است.
خسروی: یکی از پیشنهاداتی که در کنار تغییر ارقام و اندازه اسکناس و مسکوک به بانک مرکزی داشتیم این بود که فین‌تک‌ها را توسعه دهید. با استفاده از فین‌تک‌ها وقتی پرداخت خرد انجام می‌دهید شما نیاز به اسکناس و مسکوک ندارید و به راحتی می‌تواند پرداخت خود را انجام دهید. بنابراین توصیه ما به بانک مرکزی این بود که اگر شما وظیفه‌تان را در قبال فین‌تک‌ها به درستی انجام دهید بخشی از مشکل اساسا حل خواهد شد.
بانک مرکزی درحوزه فین تک‌ها عملکرد خوبی نداشته است. بانک مرکزی برنامه زمان‌بندی شده ارائه داد که در آن مشخص شده بود که بانک مرکزی چه اقداماتی برای فین‌تک‌ها انجام خواهد داد اما متاسفانه به آن برنامه زمان‌بندی شده خود هم پایبند نبود.
آن چیزی که ما به بانک مرکزی گفتیم این است که اگر فکر می‌کنید در حوزه مسکوک و پرداخت‌های خرد با مشکل مواجه هستید می‌تواند فین‌تک‌ها را در حوزه پرداخت فعال کنید تا هم هزینه تراکنش‌های شاپرک را به سیستم تحمیل نکنید و هم سکه مورد سوءاستفاده قرار نگیرد. این نکته شما درست است و پیشنهادی بود که به بانک مرکزی مطرح شد که به جای اجرای این کار پردردسر اجرایی فین‌تک‌ها را توسعه دهید که این کار چند مشکل دیگر را هم حل می‌کند.
فارس: اگر مشکل تورم حل نشود و همین روند ادامه یابد فکر می‌کنید تا چند سال دیگر ما به نقطه فعلی بازخواهیم گشت؟
خسروی: متوسط تورم در اقتصاد ما 18 درصد است و در چند سال متوسط تورم چند دهه اخیر به 20-22 درصد رسیده اگر با همین فرمان پیش برویم 40 سال دیگر باید 4 صفر حذف کنیم. 10 سال دیگر باید یک صفر حذف کنیم. با این شیوه حکمرانی اقتصادی باید خدا کمک کند که با همین تورم جلو برویم. چون مشکلات متعددی در حوزه بانکی وجود دارد که تاکنون به تاخیر افتاده است. اگر تورم به 40 تا 50 درصد برود در دوره زمانی 6-7 سال دوباره باید 4 صفر را حذف کنیم.
بنابراین نکته این است که مساله اصلی را گم نکنیم. مساله اصلی این است که تورم 50 سال است که بر گرده مردم سنگینی می‌کند و مردم را تحت فشار قرار داده است. یکی از پیامدهای این تورم افزایش صفر‌های پول ملی است. سرمایه‌گذار در این شرایط نمی‌تواند سرمایه‌گذاری بلندمدت انجام دهد و این مولفه مهم‌ترین است. ممکن است این لایحه بعد از تایید شورای نگهبان به مرحله اجرا برسد اما معمولا اولویت بانک‌های مرکزی در دنیا ثبات اقتصاد کلان با کنترل نرخ تورم است. این راهکار هم مشخص است. باید اصلاحات ساختاری در نظام بانکی و بودجه‌ای انجام شود. رابطه بانک مرکزی با دولت و رابطه بانک مرکزی با بانک‌ها باید اصلاح شود تا نقدینگی صرفا متناسب با نیاز اقتصاد خلق شود. با این اقدام تورم کاهش و ثابت به اقتصاد ملی برمی‌گردد.
فارس: توصیه شما به نمایندگان مجلس یازدهم چیست؟ آیا پیشنهاد می‌کنید با تصویب طرحی مانع از اجرای حذف صفرها از پول ملی شوند؟
خسروی: اگر این کار را انجام دهند جلوی اسراف بزرگ منابع انسانی را خواهند گرفت. یک استدلالی در پاسخ به عرایض ما میشد که شما چرا فکر می‌کنید فقط صفرها را حذف می‌کنیم، ما تورم را هم کنترل می‌کنیم. اما ما می‌گوییم منابع شما محدود است و نمی‌توانید یک انرژی زیادی از بخش اقتصادی بانک مرکزی را صرف این کار (حذف صفرها) کنید و دیگر این بخش را از پیگیری شکل‌گیری حکمرانی پولی صحیح بازمی‌‌دارید. این کار اتلاف منابع است و تصمیم بهینه‌ای نیست. بنابراین هر کسی مانع از اجرای این طرح شود، جلوی یک اسراف را گرفته است و به بهینه‌گی تخصیص منابع کمک کرده است.
فارس: درواقع جمع‌بندی این گفت‌وگو این است که حذف صفرها را باید به زمانی موکول کنیم که تورم به صورت پایدار تک رقمی شده و تکلیف ما در خیلی از بخش‌ها مشخص شده باشد. در آن صورت در گام آخر می‌توانیم صفرها را حذف کنیم.
خسروی: دقیقا. این نکته کلیدی است. آخرین حلقه از اصلاحات پولی حذف صفرهاست نه اولین حلقه. با توجه به اینکه در سال آخر دولت دوازدهم قرار داریم هم نمایندگان مجلس و هم مردم باید وظیفه نظارت بر دولت را بیشتر مورد توجه قرار دهند چون همیشه سال‌های آخر دولت‌ها دنبال کارهایی هستند که عموما به دلیل کوتاه‌مدت بودن آن خیلی بی‌تاثیر اما پرسر و صداست و زحمات زیادی را برای دولت آینده به وجود خواهد آورد.
