کرونا ۲ ماهی است، مهمان ناخوانده مردم ایران است، تاکنون شمار بسیاری از مردم جهان قربانی این ویروس مو‌ی و بی رحم شده اند و مردم بیش از ۲۱۰ کشور دنیا در حال دست و پنجه نرم کردن با این ویروس منحوس هستند، در بسیاری از کشور‌های پیشرفته دنیا مثل ایتالیا و اسپانیا شاهد انتقال اجساد با کامیون و گور‌های دسته جمعی در کشوری مانند آمریکا بودیم وحتی زمزمه دفن اجساد در پارک‌های شهر نیویورک به گوش می‌رسید، خوشبختانه با مدیریت بیماری کووید ۱۹ در ایران صحنه‌های این چنینی را شاهد نبودیم و اجساد با احترام کفن و دفن شدند.
این روزها، کرونا حتی گریه کردن در آغوش عزیزان را هم ممنوع کرده است، خانواده‌های داغدار دیگر نمی‌توانند در سوگ عزیزانشان مراسم بگیرند، بستگان در مراسم حضور پیدا کنند، آنها را تسلی بخشند و یک کفن و خانواده های داغ دیده دفن غریبانه عزیزشان را تجربه می‌کنند، کرونا به قدری بی رحم است که حتی در یک مراسم فرد کرونایی در کمین نشسته است تا فردی دیگری را آلوده کند و قربانی دیگری بگیرد.
این قاتل نامرئی داغ مراسم غریبانه و نبود بستگان را هم بر دل می‌گذارد، مراسم خاکسپاری به خودی خود سخت و ناراحت کننده است، اما اینکه نتوانی سر بر شانه‌های دیگران بگذاری و گریه کنی تا کمی سبک شوی، شرایط را سخت‌تر می‌کند.
بسیاری از خانواده‌ها در روزهای نخست شیوع کرونا که به تدریج تعداد مرگ و میر افزایش پیدا می کرد، نگران نحوه غسل و کفن عزیزان خود بودند، برخی هم نگران بودند که کرونا از جسد منتقل شود و دیگران را آلوده کند، تا نیمه فروردین کفن و انتقال جسد با پروتکل‌های بهداشتی انجام می‌شد و اجساد با تیمم غسل میت داده می‌شدند، اما بنابر استفتاء مقام معظم رهبری و تاکید ایشان بر تغسیل اموات، پروتکل‌های بهداشتی تغسیل هم تدوین شد.
فرهادی معاون مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت در گفتگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان با اشاره به تدوین پروتکل‌های بهداشتی تغسیل و تدفین فوت شدگان بر اثر کرونا گفت: پروتکل‌های دفن و غسل فوت شدگان کرونایی را به همه دانشگاه‌های علوم پزشکی ابلاغ و درسایت مرکز سلامت محیط کار وزارت بهداشت بارگذاری کرده ایم.
او ادامه داد: چون پاندمی کرونا را داریم، باید تمام غساله‌ها و کسانی که در امر جابه جایی و تدفین اموات نقش دارند، وسایل حفاظتی لازم را داشته باشند.
فرهادی گفت: ما حتی عمق دفن و میزان کلر مصرفی را مشخص کردیم و شست و شوی آمبولانس حمل جسد هم با محلول گندزدا باید صورت گیرد و اعلام کردیم، در استان‌هایی که سطح آب بالاست، می‌توانند جسد را در عمق کمتری دفن کنند، اما ایزولاسیون با پلاستیک صورت گیرد تا ترشحات جسد وارد آب‌های زیرزمینی نشود.
او بیان کرد: اگر فوت شده ترشحاتی در بینی و بافت ملتحمه چشم داشته باشد می‌تواند غسال را در حین تغسیل آلوده کند، به همین دلیل باید محافظت‌های شخصی صورت گیرد و نکات بهداشتی رعایت شود.
آغاز تغسیل فوتی‌های کرونا از نیمه فروردین
بنابر اعلام سازمان بهشت زهرا (س) با همکاری طلاب ایثارگر در کنار پرسنل این سازمان کار تغسیل با آب در فوتی‌های کرونا از ۱۶ فروردین با همراهی و حمایت‌های همه دستگاه‌ها و نهاد‌های کشور به ویژه سازمان تبلیغات اسلامی استان تهران، سپاه حضرت محمد رسول الله (ص)، دادستانی تهران، پزشکی قانونی، وزارت کشور، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها، سازمان بازرسی کل کشور، سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، سپاه سید الشهدا (س)، سازمان آب و فاضلاب استان تهران، اداره کل محیط زیست، سازمان آتش نشانی وسازمان پسماند به منظور اجرای فتوای مقام معظم رهبری با رعایت پروتکل‌های بهداشتی آغاز شد.
علیرضا رییسی معاون بهداشت وزارت بهداشت با بیان اینکه از ۱۶ فروردین فرایند تغسیل فوتی‌های کرونا آغاز شده است، درباره ورود آب حاوی ویروس به فاضلاب، آب‌های زیرزمینی و رعایت پروتکل‌های بهداشتی در هنگم تغسیل اموات کرونایی گفت: این اولین باری نیست که ما با بیماری‌های عفونی و فوتی ناشی از آن روبرو هستیم و پیش از این هم پروتکل‌هایی در این زمینه داشتیم، اما در عین حال ما پروتکلی مخصوص دفن فوتی‌های ناشی از کرونا تدوین کردیم. باید توجه داشت که کسی که بر اثر ابتلا به کرونا فوت می‌کند یک انسان است، خانواده دارد و نباید به هیچ وجه به میت بی احترامی کرد بنابراین تمام موارد شرط شرعی در دفن فوتی‌های کرونایی باید رعایت شود.
نکات بهداشتی در تغسیل اموات کرونایی
رییسی با اشاره به تشریح روند عفونت زدایی فوتی‌های ناشی از کرونا و تغسیل بهداشتی اظهار کرد: فرد فوت شده بر اثر کرونا را در یک وان حاوی محلول هیپو کلرید سدیم به مدت ۱۵ دقیقه قرار می‌دهند تا ضدعفونی شود، سپس او را بر روی سنگ مخصوص تغسیل قرار می‌دهند، آبی که روی جسد ریخته می‌شود بسیار کم ویروس بوده و جسدی که گندزدایی شده است، مثل سطحی می‌ماند که آن را با مواد ضدعفونی گندزدایی کرده‌ایم و با آب روی سطح پاک را شستشو می‌دهیم، در این صورت آب ناشی از تغسیل فوق العاده کم ویروس است.
معاون بهداشت وزارت بهداشت ادامه داد: اگر غسالخانه به سیستم تصفیه و فاضلاب متصل داشته باشد هیچ مشکلی وجود ندارد، اما اگر غسالخانه به سیستم تصفیه متصل نباشد، می‌توانند چاه جذبی ایجاد کنند و مقداری هیپو کلرید سدیم در داخل چاه بریزند تا آب پاک شود یا می‌توانند آب را داخل سپتیک تانک بریزند و مواد ضدعفونی به تانک اضافه کنند، این آب پس از یک ساعت به طور کامل عاری از ویروس است.
خداکرمی رییس کمیته سلامت شورای شهر تهران با اشاره به اینکه قسمت تغسیل فوت‌شدگان کرونا مجزا از دیگر سالن‌هاست، ادامه داد: آبی که برای غسل بیماران کرونایی استفاده می‌شود ضدعفونی شده و در تصفیه‌خانه تصفیه می‌شود و نماینده شرکت آب و فاضلاب نیز که در سازمان مستقر است، بر این فرآیند نظارت دارد.
ناهید خداکرمی با بیان اینکه براساس دستورالعمل‌ها تغسیل و شست‌وشوی فوت‌شدگان ناشی از کرونا تنها باید در آرامستان‌های سراسر کشور و در سازمان بهشت زهرا (س) تهران انجام شود، گفت: برهمین اساس شست‌وشوی فوت‌شدگان در بیمارستان یا منازل ممنوع است و باید فوت شده کرونایی تحت تدابیر مخصوص به سازمان بهشت زهرا (س) منتقل شود و تنها غسال‌های آموزش دیده سازمان بهشت زهرا (س) باید نسبت به شست‌وشوی این فوت‌شدگان اقدام کنند، هرچند که پیش از این نیرو‌های داوطلبی به صورت افتخاری در غسالخانه مشغول به کار بودند، اما در این برهه تنها از افرادی استفاده می‌شود که آموزش‌های لازم را دیده باشند.
محافظت دست اندرکاران کفن و دفن در برابر کرونا
رییس کمیته سلامت شورای شهر تهران با بیان اینکه به صورت مدام سلامت تطهیرکننده، حمل‌کنندگان متوفی و قبرکن‌ها چک می‌شود، اظهار کرد: خوشبختانه تا به امروز حتی یک نفر از تطهیرکنندگان نه مشکوک به کرونا بوده و نه به کرونا مبتلا شده است که این نشان می‌دهد تمام موازین بهداشتی رعایت می‌شود.
او با بیان اینکه تطهیرکنندگان وسائل و البسه مخصوص دارند، گفت: ستاد کل نیرو‌های مسلح تعدادی از وسائل حفاظت شخصی مخصوص نظامی‌هایی که در جنگ‌های بیولوژیک استفاده می‌شود، به سازمان بهشت زهرا (س) اهدا کرده است.
احتمال انتقال ویروس از جسد کم است
سخنگوی وزارت بهداشت با اشاره به برخی افراط و تفریط ها در دفن اموات کرونایی گفت: متاسفانه موارد افراط و زیاده‌روی در برخی مناطق در حوزه دفن دیده‌ایم. باید توجه کرد که این ویروس پر پروازی ندارد. باید واقع‌بینانه و بر اساس پروتکل‌های بهداشتی انجام دهیم که مغایرتی با مسائل فرهنگی و مذهبی ما هم ندارد.
معاون بهداشت وزارت بهداشت با بیان اینکه فرد فوت شده بر اثر کرونا کم خطرتر از فرد زنده مبتلا به کروناست، گفت: فردی که زنده است عطسه و سرفه دارد و می‌تواند با این عطسه‌ها و سرفه‌ها آلودگی را منتشر کند، اما فرد فوت شده نمی‌تواند آلودگی را به این شکل منتقل کند و تنها عفونت در بدن فرد فوت شده اهمیت پیدا می‌کند، از طرفی استفتائاتی از مراجع مختلف و رهبر معظم انقلاب در زمینه دفن فوتی‌های ناشی از کرونا وجود دارد.
رییسی تاکید کرد: مخالف سرسخت آن هستیم که فوتی‌های ناشی از کرونا تغسیل داده نشوند. باید توجه داشت فردی که علامت کرونا ندارد و بر اثر بیماری قلبی فوت می‌کند، غسل داده و دفن می‌شود چرا که تست از او گرفته نشده است و می‌تواند ناقل ویروس باشد. نباید تصور کنیم کسی که بر اثر کرونا فوت کرده است کرونای او مثل بمب اتمی می‌ماند و به طور کلی انتقال آلودگی از اجساد بسیار کم صورت می‌گیرد.
ماجرای استفاده از آهک زیاد در دفن فوت شدگان
در فضای مجازی ویدیو‌ها و اخبار بسیاری درباره استفاده از حجم وسیعی از آهک به ویژه بر روی اجساد منتشر شده بود که واکنش سخنگوی وزارت بهداشت درباره این اقدام در تدفین برخی فوت شدگان را به دنبال داشت.
جهانپور درباره دفن بیماران کرونایی با مقادیر زیاد آهک در برخی آرامستان های کشور گفت: پروتکل بهداشتی دفن مشخص است. درباره این ویروس خاص هم نکته جدید خاصی نداریم و اگر هم مباحثی وجود دارد بیشتر در حوزه تغسیل و شست‌وشوی بازماندگان است. در پروتکل دفن موارد خاصی را درباره تماس افراد با جسد در نظر گرفته شده است. حال اینکه بخواهیم جسدی را در عمق معمول خاکسپاری کنیم و حتی بعد از گذاشتن لحد در سطوح بالاتر یک لایه آهک ریخته شود، مشکلی ندارد اما اینکه بخواهند جسد را با انبوهی از آهک خاک کنند، این درست نیست.
سخنگوی وزارت بهداشت گفت: دفن بدون تغسیل توصیه نشده و طبق اعلام مراجع باید حداقل‌های شرعی تغسیل برای افراد انجام شود. در تغسیل، کفن کردن و تدفین رفتار افراطی، وسواس‌گونه و زیاده روی نداریم. جسدی که با پروتکل‌های بهداشتی معمول دفن می‌شود در عمق معمول تدفین می شود و هیچ ویروسی را هم منتقل نمی‌کند.
مخالفت وزارت بهداشت با ایجاد قطعه کرونایی‌ها
متاسفانه در برخی آرامستان‌ها به ویژه در شهرستان‌های کوچک به دلیل ترس و وحشت مردم، دیده شده است که برخی اجساد در مناطقی دور افتاده یا یک قطعه جدا تدفین می‌شوند که این بر خلاف پروتکل بهداشتی بوده و این اقدام واکنش وزارت بهداشت را هم به دنبال داشته است.
سخنگوی وزارت بهداشت با تاکید بر اینکه جداسازی قطعه کرونایی‌ها در قبرستان کار صد درصد اشتباهی است، گفت: چرا که این اموات با پروتکل‌های ساده بهداشتی، به راحتی قابل دفن هستند. نباید انگ برای این بیماری ایجاد کنیم. این کار بسیار آسیب‌زا خواهد بود. در بعضی جا‌ها از خاکسپاری فوت شدگان کرونایی در آرامستان‌ها ممانعت می‌کنند و باید توجه داشت نیازی به جداسازی نیست و باید حداقل‌های لازم شرعی که امنیت خاطر روان را برای بازماندگان ایجاد می‌کند، انجام شود.
جهانپور گفت: این ویروس پر پرواز ندارد و به هیچ عنوان از گور بیرون نمی‌آید و در آسمان منتشر نمی‌شود. این یک سوء برداشت غلط از پروتکل دفن بهداشتی است. افراط و برداشت‌های غلط از این موضوع آثار زیانبار اجتماعی و فرهنگی برای جامعه خواهد داشت.
گام بهداشتی در دفن فوت شدگان بر اثر کرونا
گام اول: مشخص نمودن فضای مناسب در نزدیکی محل فوت برای گندزدایی جسد و آماده سازی مواد گندزدایی قبل از ارسال متوفی به سردخانه اجساد در صورت فراهم بودن شرایط
گام دوم: فراهم کردن تجهیزات مورد نیاز از جمله وسایل حفاظت فردی، مواد گندزدا و امثال آن
گام سوم: پوشیدن تمام وسایل حفاظت فردی
گام چهارم: قرار دادن جسد در کیسه مخصوص حمل جسد وگندزدایی محفظه حمل جسد
گام پنجم: گندزدایی ترالی حمل جسد
گام ششم: دفع تجهیزات فردی استفاده شده به عنوان پسماند عفونی و رعایت دستورالعمل بهداشت دست‌ها
گام هفتم: تحویل جسد به سردخانه
گام هشتم: انتقال جسد با کیسه محافظ به نزدیکترین آرامستان مشخص شده
گام نهم: حفر قبر متناسب با شرایط منطقه و اقلیم محل
گام دهم: غسل، کفن ودفن با رعایت نکات بهداشتی و موازین شرعی
پروتکل بهداشتی تشیع و دفن اموات کرونایی
بر متوفی در نزدیکترین محل به محل تدفین با رعایت فاصله از نمازگزاران (حداقل فاصله ۲ متر بین متوفی و نمازگزاران و همچنین با رعایت فاصله در ردیف نمازگزاران) نماز خوانده شود.
از انتقال متوفی به مساجد، اماکن متبرکه و منزل برای وداع ویا نمازگزاری اکیدا خودداری شود.
بهتر است تشیع جنازه با حداقل جمعیت (خانواده و بستگان درجه یک) جهت کم کردن حداکثر تماس‌های تشیع کنندگان صورت پذیرد.
درصورت انجام تشیع جنازه با حداقل جمعیت فاصله حداقل یک متر توسط تشیع کنندگان رعایت شود.
در هنگام تردد با اتومبیل جهت جابجایی و تحویل متوفی، خانواده در داخل ماشین حداقل فاصله ایمن را رعایت کنند. (حداکثر ۳ نفر در یک خودرو سواری با راننده)
تعداد پرسنلی که وارد مجموعه پذیرش غسالخانه یا آرامستان می‌شوند محدود شود.
در هنگام تحویل جسد درصورت مواجهه و روبرو شدن با خانواده متوفی حداقل فاصله یک متری را رعایت کنید. از برگزاری مراسمات ختم به منظور جلوگیری از اجتماعات خودداری شود.
