این روزها و به دنبال شیوع کرونا و جایگزینی تام و تمام آموزش مجازی به جای آموزش حضوری که دو ماه خود را پشت سر می‌گذارد، دیگر امیدی به بازگشایی مدارس پیش از اتمام سال تحصیلی نیست. آنقدر در این مدت سناریوهای مختلف برای چگونگی پایان یافتن سال تحصیلی، نحوه برگزاری امتحانات و کنکور مطرح شده است، که هم معلمان و هم دانش آموزان را سرگردان کرده است. از آن سو همچنان آموزش مجازی با وجود گوناگونی نحوه ارائه‌اش از آموزش تلویزیونی تا تدریس معلمان در فضای مجازی و حالا هم همه‌گیری شبکه شاد که ایده آل آموزش و پرورش است، جای خود را در میان معلمان و دانش آموزان باز نکرده است و چه بسا آنها که اول راه مشتاق تر به این آموزش‌ها بودند حالا از این فضا زده شده باشند.
برخی والدین گلایه دارند که دبیران مدرسه فرزندانشان به دلیل آنکه بازنشستگان آموزش و پرورش هستند، حوصله و توانایی آموزش مجازی را ندارند، برخی دیگر گلایه دارند که دسترسی به تلفن هوشمند و اینترنت ندارند، برخی دیگر گلایه دارند که معلم‌ها پیگیر نیستند و آموزش تلویزیونی نه ساعت مناسبی دارد و نه زمان کافی و نه برای بچه‌ها جذابیت لازم را دارد. از این سو آموزش و پرورش نیز با همه محدودیت‌هایی که دارد از ابتدا تلاش کرده با توجه به گستردگی فضای آموزشی در کشور و گوناگونی مدل مدارس و… راه حل های ممکن را ارائه دهد.
حالا در هفته‌ای که گذشت کم و بیش تکلیف حداقل امتحانات و نحوه به پایان رساندن برخی مقاطع روشن شده است. گرچه تعمیق یادگیری را تا شروع سال آتی و نشستن بچه‌ها در پایه‌های بالاتر عملاً نمی‌توان برآورد کرد و اینکه آیا روزهای کرونایی بحرانی برای سال بعد آموزشی خواهد بود یا نه، اما حالا دیگر در مقطع ابتدایی تمام پایه‌ها ارزیابی کیفی توصیفی دریافت خواهند کرد و حتی در پایه ششم ابتدایی نیز خبری از آزمون نخواهد بود.
در جدیدترین خبرها، علیرضا کمرئی معاون آموزش متوسطه اعلام کرد که در پایه‌های متوسطه به جز پایه دوازدهم نیز به نوعی ارزشیابی معلمان به جای آزمون محتمل‌ترین گزینه روی میز است ولی در پایه دوازدهم حتماً نیاز به برگزاری آزمونی حضوری و سراسری است. با علیرضا کمرئی درباره چند و چون این پیشنهاد جدی و همچنین دیگر مشکلاتی که دوری از فضای آموزش برای تعلیم و تربیت بچه‌ها در مقطع متوسطه به دنبال دارد گفتگویی کردیم.
طبق آنچه در برنامه تلویزیونی اعلام کردید قطعی شده است که امتحانات پایه دوازدهم به صورت حضوری برگزار شود و اعلام کرده‌اید برای پنج پایه دیگر مقطع متوسطه قرار است ارزشیابی معلمان به عنوان ملاک نمره پایان ترم لحاظ شود. اما درباره جزئیات این تصمیم سخن نگفتید ممکن است درباره امتحانات پایه دوازدهم و چگونگی حضوری برگزار شدن آن بگویید؟
-البته هیچ چیز قطعی نیست اما آنچه تاکنون قطعی شده است این است که کنکور به صورت حضوری برگزار می‌شود چون پیش از این شایعه‌هایی مبنی بر برگزاری کنکور سراسری به شکل‌های دیگر برگزار شده است. بنا بر همین مساله تصمیم گرفته شده که پایه دوازدهم نیز به دلیل اینکه هم نمرات آن منجر به دریافت دیپلم می‌شود و هم تأثیر در کنکور دارد به صورت حضوری برگزار شود. البته این در صورتی است که در نهایت ستاد ملی مبارزه با کرونا این مساله را تأیید کند و با رعایت فاصله اجتماعی هم امتحانات نهایی و هم کنکور به صورت حضوری برگزار شود. درباره سایر پایه‌های دوره متوسطه هنوز تصمیم نهایی گرفته نشده است و این مساله باز می‌گردد به اینکه آیا ما امکان برگزاری امتحانات حضوری را داریم یا نه چون هر چه می‌گذرد زمان تنگ‌تر می‌شود، پیش بینی برگزاری آزمون‌های حضوری برای این پایه‌ها کمرنگ‌تر می‌شود. اما ما همچنان دو سناریو را برای امتحانات متصور هستیم. یکی برگزاری آزمون حضوری و دیگری غیرحضوری.
اگر قرار باشد امتحانات پایه دوازدهم به صورت حضوری برگزار شود آیا به لحاظ تأمین پروتکل‌های بهداشتی این امکان مهیاست و دیگری اینکه آیا زمان آن همان خرداد ماه خواهد بود؟
منظور آموزش و پرورش این است که آمادگی برگزاری حضوری امتحانات نهایی را دارد و اگر این مساله را مطرح می‌کنیم برای این است که دانش آموزان در وضعیت نسبتاً روشن‌تری قرار بگیرند
-اینکه در نهایت چه اتفاقی می‌افتد بستگی به نظر ستاد مبارزه با کرونا و مراجع بهداشتی دارد ممکن است شیوع بیماری شدت پیدا کند و ممکن است از پیک بیماری بگذریم و بتوانیم با پروتکل‌هایی این امتحانات را به صورت حضوری برگزار کنیم در نهایت ما راسا نمی‌توانیم تصمیمی در این زمینه اتخاذ کنیم، اگر در بقیه پایه‌های دوره متوسطه آزمون‌ها غیر حضوری باشد، تمام فضا و ساعت مدرسه در اختیار پایه دوازدهم قرار می‌گیرد و ما می‌توانیم متناسب با رشته‌ها و به صورت تدریجی در شاخه‌های ریاضی، تجربی، معارف و … با رعایت بهتری امتحانات را به صورت حضوری برگزار کنیم. در سال‌های گذشته ما امتحانات پایه‌های دیگر را نیز داشتیم و زمان و فضا برای برگزاری امتحانات نهایی فشرده بود. ما در ۴۲۰۰ حوزه اجرای آزمون داریم و می‌توانیم تصمیم بگیریم فشردگی حوزه‌ها را کمتر کنیم. در نهایت منظور ما در آموزش و پرورش این است که آمادگی برگزاری حضوری امتحانات نهایی را دارد و اگر این مساله را مطرح می‌کنیم برای این است که دانش آموزان در وضعیت نسبتاً روشن‌تری قرار بگیرند.
به طور دقیق چه تعداد دانش‌آموز امسال پای امتحانات نهایی هستند؟
- ما ۵۵۰ هزار دانش‌آموز پایه دوازدهم داریم که در سال‌های قبل نیز ۱۲۰ هزار نفر هستند که به صورت تک درس یا برای آزمون تعدادی از دروس در امتحانات نهایی امسال شرکت می‌کنند که در مجموع ۶۷۰ هزار دانش‌آموز را برای امتحانات نهایی باید ساماندهی کنیم.
بحث پایه دوازدهم در بخش فنی و حرفه‌ای و کاردانش به چه صورت خواهد بود در حالی که دروس کارگاهی آنها برگزار نشده است؟
-پایه دوازدهم رشته‌های کاردانش و فنی و حرفه‌ای دروسی دارد که شامل شایستگی‌های فنی و هم دروس عمومی و دروسی که شامل شایستگی‌های غیرفنی است. در بحث شایستگی‌های فنی هم آموزش آنها و هم امتحان‌ها باید حضوری باشد اما در دروس عمومی پایه و شایستگی‌های غیرفنی، می‌توانیم امتحانات را به همین منوال برگزار کنیم اما توجه داشته باشیم که اگر همه این دروس در تمام رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش را جمع کنیم در دروس استاندارد و مهارت ۱۰۰۵ ماده درسی می‌شود. در فنی و حرفه‌ای و کاردانش قطعاً دروس مهارتی و کارگاهی نیاز به حضور دارد. ۵ پودمان را دانش آموزان می‌گذرانند که سه پودمان آنها تا پیش از تعطیلات آموزش داده شده و چون ارزش مستقلی دارند بعد از هر پودمان امتحانات آن نیز برگزار می‌شود.
در نتیجه دو پودمان که نیاز به آموزش حضوری بین ۱۵ تا ۲۰ جلسه دارد، می‌ماند که هنوز تا پایان خرداد برای برگزاری آنها و بعد امتحان و ارزشیابی فرصت است. البته ممکن است در مورد این دروس تمام شدن تدریس و رسیدن به امتحان به تعویق بیفتد اما در ضمن امتحانات می‌شود کلاس‌های مهارتی هم برگزار شود.
یکی از ابهاماتی که درباره امتحانات وجود دارد در ۵ پایه دیگر دوره متوسطه است که از یک سو معلمان می‌گویند که بسیاری از دانش آموزان خصوصاً در درس‌هایی به جز دروس فیزیک، ریاضی و … عملاً حضور نداشتند و چگونه می‌توانند معلمان ارزشیابی درباره دانش آموزان انجام دهند. حال بگذریم از اینکه برخی از معلمان و دانش آموزان نیز به ملزومات آموزش مجازی دسترسی نداشتند. از سوی دیگر اگر قرار باشد آنها آزمون آنلاین برگزار کنند باز هم نقدهای بسیاری بر آن وارد است از جمله امکان تقلب گسترده، می‌فرمایید این ارزشیابی قرار است طبق چه دستورالعملی به اجرا درآید؟
-نکته مهم این است که در سیاست گذاری برای اول سال تحصیلی ۹۹-۱۴۰۰ باید به گونه‌ای عمل کنیم که شرایط سال تحصیلی ۹۹-۹۸ آسیبی به آن نزند و با یک پایان خوب به سرانجام برسد.
*چگونه این پایان خوب رقم خواهد خورد؟
امتحان و ارزشیابی از مراحل یادگیری صورت می‌گیرد و هدفش این است که اگر در این ارزیابی معلم به این نتیجه رسید که یادگیری رخ نداده دوباره آن را آموزش دهد و از نظر بچه‌ها نیز این یک ارزیابی است که ببینند در کجاها ضعف و قوت دارند در نتیجه والدین و دانش آموزان نگران امتحان نباشند
-ما باید اطمینان حاصل کنیم که آموزش‌هایی که انجام شده و البته در شرایط بحران صورت گرفته است و در ایام باقی مانده نیز ادامه پیدا می‌کند منجر به یادگیری شده است. امتحان و ارزشیابی از مراحل یادگیری صورت می‌گیرد و هدفش این است که اگر در این ارزیابی معلم به این نتیجه رسید که یادگیری رخ نداده دوباره آن را آموزش دهد و از نظر بچه‌ها نیز این یک ارزیابی است که ببینند در کجاها ضعف و قوت دارند در نتیجه والدین و دانش آموزان نگران امتحان نباشند.
بر اساس مصوبه ستاد ملی کرونا آموزش غیرحضوری در تمام مقاطع تحصیلی جایگزین آموزش حضوری شده است و بر همین اساس است که ما ابتدا آموزش تلویزیونی در کنار آموزش مجازی و این روزها رسانه شاد را به عنوان رسانه سامانه آموزش تکمیلی فعال کردیم. در سامانه شاد این ارزیابی‌های نسبی قرار است انجام شود. توجه داشته باشید که بالاخره ما باید به شیوه‌ای یک ارزیابی داشته باشیم و در حالت عادی هم تشخیص نهایی با معلم بوده است. منتهی این ارزیابی یک ارزیابی مستمر است که بر اساس آنچه دانش‌آموز بیش از آن سر کلاس و بعد در فضای مجازی آموزش‌ها را دنبال می کرده صورت می‌گیرد. نکته دیگر این است که در متوسطه دوم ما عملاً دانش آموزی را رد نمی‌کنیم و تکرار پایه نداریم و هر دانش‌آموز نمره درسی را نگیرد به مقطع بالاتر می‌رود و می‌تواند در تابستان آن درس را امتحان دهد این از آن جهت است که صرفاً هدف ما این است که یادگیری رخ دهد و نمره ملاک نیست، جامعه باید ایمان داشته باشد حوزه‌های حرفه‌ای آموزشی در کشور از یادگیری فرزندان کوتاه نمی‌آید.
در هر صورت اگر قرار بر همین مدل ارزیابی باشد دستورالعمل چگونگی آن را اعلام خواهیم کرد.
بسیاری از کارشناسان معتقدند به جز پایه دوازدهم که به کنکور مربوط است می‌شد آزمون دیگر پایه‌های متوسطه را به زمانی دیرتر موکول کرد که بتوان حضوری آن را برگزار کرد چرا این راهکار در دستور نبوده و نیست؟
-باید یک مورد را همگی قبول کنیم و این است که در شرایط خاص هستیم. ۸۰ درصد نظام آموزشی دنیا در اثر کرونا دچار اختلال شده است وبرخی کشورها اعلام پایان سال تحصیلی را کرده است و برخی منتظرند تا تکلیف روشن‌تر شود و در این میان اگر رفتار آموزش و پرورش ایران را ارزیابی کنیم متوجه می‌شویم به چه میزان به تکلیف دانش‌آموز در حد توانش توجه کرده است.
چهار اصل را در آموزش در دوران بحران مورد توجه قرار دادیم. یک اینکه حداکثر فراگیری را داشته باشد دوم اینکه چون به واکنش سریع نیاز داشتیم باید از راهی وارد می‌شدیم که امکاناتش مهیا باشد، سوم اینکه با رعایت پروتکل‌هایی اجرا شدنی باشند و در نهایت اینکه انعطاف داشته باشد چهار اصل را در آموزش در دوران بحران مورد توجه قرار دادیم. یک اینکه حداکثر فراگیری را داشته باشد دوم اینکه چون به واکنش سریع نیاز داشتیم باید از راهی وارد می‌شدیم که امکاناتش مهیا باشد، سوم اینکه با رعایت پروتکل‌هایی اجرا شدنی باشند و در نهایت اینکه انعطاف داشته باشد برای همین در وهله اول و در قدم اول سراغ رسانه ملی رفتیم. ۱۲۵۰ برنامه آموزشی تا امروز اجرا شده است، بعد پوشش را کامل‌تر کردیم و بسته‌های آموزشی برای کسانی که به این امکان دسترسی نداشتند ارسال کردیم. آموزش‌های پراکنده فضای مجازی و در نهایت پلتفرم شاد را راه اندازی کردیم اما باید توجه داشته باشیم که ویژگی آموزش مجازی این است که آموزش مکمل است و آموزش اثربخش آموزش در ارتباط با معلم و دانش آموزش شکل می‌گیرد، برای همین از نظام تعلیم و تربیت سخن می‌گوئیم نه از آموزش صرف اما در شرایط اضطرار تدریس یک طرفه را دنبال کردیم و هر چه پیشرفتیم سعی شد فضای تربیتی هم به آن اضافه شود. نکته دیگر این است که در دنیا آموزش‌های مجازی مرسوم است حتی ما دانشگاه‌های مجازی داریم، رسانه‌های دیداری و فضای مجازی این امکان را می‌دهد که ۷۰ دقیقه تدریس حضوری را در ۲۵ دقیقه و با توجه به امکانات رسانه‌های تصویری منتقل کنیم. هرچند ما تا اینجا نتوانستیم خیلی از امکانات تصویری در فضای آموزش مجازی بهره ببریم.
یکی دیگر از مواردی که مطرح می‌شود بحث ثبت نام دانش آموزان خصوصاً برای ورودی‌های پایه هفتم و دهم است و آنچه بیشتر مورد ابهام است چگونگی اجرای هدایت تحصیلی در این شرایط است که عملاً بسیاری از فرآیندهای آن در سال پیش رو صورت نگرفته است، آیا این را یک بحران می‌دانید؟
ثبت نام‌ها که هنوز شروع نشده و در ستاد و حوزه دیگری پیگیری می‌شود و قرار است ساماندهی و دستورالعمل‌هایی برایش تهیه شود اما درباره هدایت تحصیلی چند جلسه تشکیل شده است و می‌دانیم برای آینده ابهاماتی را دارد که نتوانستیم به آنها پاسخ دهیم. با وجود آموزش‌های غیرحضوری نگرانی‌های دیگری هم داریم. ما معتقد هستیم هدایت تحصیلی باید از پایه چهارم ابتدایی شروع شود تا منشأ اثر جدی در پایه دهم شود. در واقع باید در فرآیند تحصیل کاری کنیم که دانش‌آموز وقتی به پایه دهم رسید خودآگاهی نسبی داشته باشد که آینده تحصیلی خود را مشخص کند و باید فرآیندهایی را در این مسیر آماده کنیم. اگر آزمون‌های رغبت سنج و نظرسنجی والدین را نتوانیم واقعی ثبت کنیم، نتیجه هم واقعی نخواهد بود برای همین است که نظام جامع مشاوره قرار است شکل بگیرد و تا الان هم کارهای مؤثری صورت گرفته است.
هر چند امسال تغییر محسوسی را در هدایت تحصیلی شاهد نخواهیم بود. اما تلاش می‌کنیم خصوصاً درباره شاخه نظری و فنی و حرفه‌ای و کاردانش اطلاعات بیشتری در همین فاصله زمانی که داریم به دانش آموزان بدهیم تا رشته‌های آن را بهتر بشناسند. یکی از نگرانی‌های ما این است که در شاخه ریاضی فراوانی دانش آموزان کم شده و در آینده ممکن است به این منجر شود که خزانه فنی و مهندسی ما را کم کند. اوج کار هدایت تحصیلی همین دو ماهی بود که در تعطیلات بودیم البته کارهایی در همین فضای مجازی صورت گرفته است و باید به همین منوال کار را پیش ببریم اما برای آینده و اصلاح این فرآیند برنامه‌هایی داریم. مثلاً کتاب کار و فناوری و فرهنگ و هنر قرار است به صورت پودمانها ارائه شود تا شناخت بچه‌ها را نسبت به رشته‌ها بیشتر کند و از سال تحصیلی آینده اجرا می‌شود. باید به گونه‌ای پیش برویم که وقتی دانش آموز به پایه دهم رسید با آگاهی آنچه می خواهد را انتخاب کند و ما هم به خواسته او احترام بگذاریم. اما خواسته اش بر اساس شناخت و توانایی های واقعی اش باشد.
یکی از گلایه‌های مهم دانش آموزان پایه دوازدهم این روزها این است که مانند بچه‌های سرراهی به آنها نگاه می‌شود و هیچ نهادی دغدغه آموزش‌های لازم برای آمادگی کنکور را به آنها ندارند، آنها می‌گویند آموزش و پرورش چون با کنکور مخالف است در این زمینه اقدامی نکرده است و در این شرایط کلاس‌های کمک آموزشی نیز تعطیل است آیا نمی‌شد برنامه‌ای برای آمادگی بیشتر دانش آموزان برای کنکور انجام داد؟
-اول این را بگویم که آموزش و پرورش با هیچ نوع سنجش و ارزیابی که بنیه تحصیلی دانش آموزان را با توجه به رعایت موازین ارزیابی مشخص کند مخالف نیست. برای همین است که در آموزش و پرورش مرکز سنجش و ارزیابی وجود دارد و می‌دانیم در پایه ورودی به مراکز آموزش عالی و مقاطع بالاتر تحصیلی طبیعی است که مدلی از آزمون وجود داشته باشد. آنچه نظام تعلیم و تربیت مخالف آن است این است که به جای تمرکز برای بارآوردن دانش آموزان بهنجار، خیرخواه، عدالتجو و با ویژگی‌هایی که در نظام تحولی آموزش بر آن تاکید شده است تمرکز را به سمت کنکور ببریم و تب کنکور یا هر سنجشی بر نظام تعلیم و تربیت سایه بیفکند. ما با چنین رویه‌ای مخالف هستیم وگرنه می‌دانیم در حال حاضر برای برخی دانشگاه‌ها و برخی رشته‌ها کنکور راه اجتناب ناپذیر است. همچنان که امروز سازمان سنجش نیز ۸۵ درصد ظرفیت خود را بر اساس سوابق تحصیلی پر می‌کند و این نشان می‌دهد به خروجی‌های نظام آموزش و پرورش باید امید داشت و ارزیابی آنها را اعتبار بخشید. برای همین است که ما از اولین روزهایی که آموزش تلویزیونی را شروع کردیم بیشترین وقت را برای پایه دوازدهم گذاشتیم چرا که تعداد امتحان نهایی و کنکور دانش آموزان بیشتر از دیگر پایه هاست، ما برای پایه‌های دوازدهم اهمیت قائل هستیم و آنها را سرمایه نظام تعلیم و تربیت می‌دانیم اما معتقدیم آموزش و پرورش برای دانشگاه انسان تربیت نمی‌کند و برای همین رویکردهای مهارتی را گسترش دادیم و سعی‌مان تقویت مهارت آموزی بود.
دانش آموزان کنکوری گلایه دارند که چرا امتحانات نهایی و کنکور از بخش هایی که سر کلاس تا پیش از عید آموزش دیدند نیست؟ شاید حذف ده تا ۲۰ درصدی دروس پایه دوازدهم کمی به آنها آرامش خاطر بدهد.
- ما نمی‌توانیم امتحانات نهایی را از ۸۰ درصد کتاب درسی بگیریم ولی کنکور از تمام کتاب درسی باشد. اما ما به فکر دانش آموزان پایه دوازدهم هستیم. با سازمان سنجش هم تا به حال گفتگوهایی انجام داده‌ایم تا شاید بشود از حجم کتاب‌های درسی کم کنیم. ما به طور مشخص این پیشنهاد را مطرح کردیم که ۸۰ درصد محتوای درسی که به صورت حضوری و قبل از عید تدریس شده است مبنا قرار بگیرد اما تصمیم قطعی با سازمان سنجش است. به هر حال دانش آموزان باید بدانند که برای ۲۰ درصد نباید دچار استرس شوند و همه وضعیت نسبتاً مشابهی دارند. ضمن اینکه در آموزش‌های تلویزیونی ما بسیار روی آموزش تمام دروس آنها تاکید کردیم.
