حکومت حدود پنج ساله امیرالمؤمنین امام علی (ع) سرمشقی برای هر حکومت است که قصد دارد بر مبانی توحید شکل بگیرد و بر اساس آن حرکت کند. در این میان یکی از مهم‌ترین موضوعات حکومت علوی، شیوه برخورد ایشان با مخالفان حکومت است؛ موضوعی که از ابتداء حکومت مولای متقیان علی (ع) آغاز شد و تا آخرین لحظات عمر شریف ایشان ادامه داشت.
تبیین صحیح از مواضع امام علی (ع) در این زمینه می‌تواند راهگشای تمام حکومت‌های اسلامی باشد.
آنچه باید در مورد حکومت امام علی (ع) دقت داشت، این است که برخورد آن حضرت (ع) با مخالفان خویش هیچ گاه برخورد چکشی و قهرآمیز نبوده است و این برخورد تا زمانی که رفتار مخالفان سبب تفرقه در جامعه نشده و ضربه به حکومت وارد نمی‌کرد، همواره جاری بود. آن چنان که ایشان در حدیثی این گونه می‌فرمایند: «و من تا آنجا که براى وحدت اجتماعى شما احساس خطر نکنم، صبر خواهم کرد». (۱)
به همین خاطر در همان ابتدای برپایی حکومت ایشان افرادی مانند عبدالله بن عمر، سعد بن ابی‌وقاص و... با ایشان بیعت نکردند، ولی حضرت هیچ گاه به خاطر این بیعت نکردن، ایشان را تحت فشار قرار نداد.
از تبیین و شفاف‌سازی تا عدم مماشات با اهل فتنه
امام علی (ع) در زمان حکومت خویش با ۳ جریان عمده مخالفان که عبارت بودند از ناکثین، مارقین و قاسطین روبرو بود؛ جریاناتی که هر کدام با اهداف و اغراض خاص خویش در تلاش بودند به حکومت علوی ضربه وارد کنند که تحلیل هر کدام از این جریانات و برخورد حضرت با هر کدام از ایشان نیاز به نوشتاری مفصل و زمانی طولانی دارد که از اهداف این نوشته دور است. از این رو تنها به تبیین ۲ حرکت عمده مولای متقیان (ع) در مقابل این جریانات اشاره می‌کنیم:
الف: اولین راهکار امام علی (ع) آن بود که به تبیین و شفاف‌سازی بپردازد تا صف افرادی که به خاطر جهل به سپاه دشمن پیوسته‌اند، از صف افرادی که با عناد و دشمنی در مقابل ایشان ایستاده‌اند، جدا شود. به همین خاطر معمولاً در تمام جنگ‌های حیدر کرار (ع) ایشان یا خودشان یا برخی از یاران خویش را به سوی دشمن گسیل می‌داشته تا ایشان را نسبت به حقایق آگاه کنند.
آنچنان که نمونه این رفتار را می‌توان در جنگ نهروان مشاهده کرد. حضرت، عبدالله بن عباس و صعصعة بن صوحان را به سوی خوارج فرستاد تا با ایشان به گفت‌وگو نشسته و آن‌ها را از حرکت در مسیر باطل باز دارند. (۲) به همین خاطر از حدود ۴ هزار نفر که در جنگ نهروان در مقابل ایشان صف کشیده بودند، تنها ۳ هزار و اندکی وارد جنگ شدند و دیگران به خانه‌های خویش بازگشتند و مورد عفو امام قرار گرفتند. (۳)
ب: امام علی (ع) بعد از روشن‌سازی و تبیین تمام جوانب اگر می‌دید که جریانی می‌خواهد به جامعه و حکومت اسلامی ضربه‌ای وارد کند، آن حضرت دیگر نسبت به آن مماشات نشان نمی‌داد؛ بلکه چشم فتنه را بیرون می‌آورد تا خطری جامعه را تهدید نکند. آنچنان که ایشان درباره جنگ جمل و برخورد با کسانی که با پیامبر اسلام (ص) نسبتی داشتند و به این شیوه قصد داشتند که به جامعه ضربه بزنند، این گونه می‌فرمایند: «اى مردم! من بودم که چشم فتنه را کندم، و جز من هیچ کس جرأت چنین کارى را نداشت». (۴)
پی‌نوشت‌ها
۱ـ نهج البلاغة، هجرت، ۱۴۱۴ ق،ص: ۲۴۴
۲ـ لاذری، انساب الاشراف، تحقیق محمدباقر محمودی، مؤسسه اعلمی، بیروت.ج ۲، ص ۳۵۲
۳ـ همان، ج ۲، ص۳۷۱.
۴ـ نهج البلاغة، ص: ۱۳۷.
