رانندگی خود را درنظر بگیرید، اغلب اوقات چطور رانندگی می‌کنید؟ چقدر به حقوق دیگران احترام می‌گذارید؟ چقدر خود را ملزم به رعایت قوانین رانندگی می‌کنید؟ در برخورد با رانندگان متخطی چطور واکنش نشان می‌دهید، آیا کنترل خود را از دست می‌دهید؟ آیا روی دنده لج می‌افتید و ضربان قلب خود و عزیزان‌تان را بالا می‌برید؟ آیا در اغلب اوقات با سرعت رانندگی می‌کنید؟ در مواقعی که عجله دارید چطور؟
به گزارش صبح نو افراد به دلایل مختلف ممکن است با سرعت رانندگی کرده و خطرات شدید و مرگباری را برای خود یا دیگران ایجاد کنند. اتفاقی که هر روز در معابر شهری یا خارج شهری رخ می‌دهد و منجر به حوادث دلخراش و هولناک می‌شود. اتفاقاتی که حتی دیدن آن توسط یک ناظر بیرونی منجر می‌شود چندین روز یا بیشتر زندگی‌اش متأثر از آن رخداد مختل شود چه برسد به اینکه خود ما آسیب دیده این اتفاق باشیم. کافی است نگاهی به آمار فوت، نقص عضو یا قطع نخاع ناشی از تصادفات بیندازیم. آسیب‌هایی که جبرانی برایشان وجود ندارد!
دکتر فرشاد شیبانی، متخصص روانشناسی بالینی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران با بیان اینکه برخی از افراد که در روانشناسی آن‌ها را شخصیت تیپ A (تحت تنش) می‌نامیم مستعد رانندگی‌های پرخطر هستند، گفت: آن‌ها شتابزده حرف می‌زنند و رفتار می‌کنند. این افراد، نه تنها در گوش دادن حرف‌های دیگران کم‌حوصله‌اند، حتی در حرف زدن خودشان هم بی‌حوصله هستند. رانندگی و غذا خوردن و کارهایشان را با سرعت بالایی انجام می‌دهند چراکه صبوری و سرعت مطمئنه را اتلاف وقت می‌دانند.
ترجیح می‌دهند چند کار موازی را با هم انجام دهند. با این کار، احساس گناه کمتری می‌کنند. مثلاً در حالی‌که رانندگی می‌کنند به تلفن‌های خود جواب می‌دهند یا به مسائل و چالش‌های دیگرشان فکر می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهد افرادی که این تیپ شخصیتی را دارند نسبت به دیگران بیشتر در معرض بیماری‌های قلبی و عروقی قرار دارند چراکه دائماً تحت فشار روانی و استرس قرار دارند. وی با تاکید بر اینکه گاهی اوقات افرادی که از سرعت مجاز تجاوز می‌کنند ممکن است توانایی قضاوت و درک واقعیت را ازدست داده باشند، افزود: استفاده از الکل، مواد و مبتلابودن به برخی اختلالات روانپزشکی ممکن است زمینه‌ساز این موضوع باشد. همچنین افرادی که مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی یا اختلال شخصیت خودشیفته هستند ممکن است انسان‌های دیگر و حقوق آن‌ها را نادیده بگیرند.
این افراد خود را برتر از دیگران می‌دانند و در نتیجه احترام به امنیت دیگران و قوانین موجود برایشان بی‌معناست. شیبانی با بیان اینکه افرادی که عزت نفس و اعتماد به نفس کاذبی پیدا می‌کنند ممکن است در توانایی خود برای کنترل وسیله نقلیه اغراق کنند و دچار اشتباه شوند، ادامه داد: مثلاً افرادی که تجربه رانندگی کافی ندارند و یا افرادی که در دوره مانیا (شیدایی) که یکی از حالات اختلال دوقطبی است، در این دسته طبقه‌بندی می‌شوند. بیماران مبتلا به اختلال دوقطبی توانایی قضاوت درست را از دست می‌دهند و رفتار‌های پرخطر زیادی از قبیل رانندگی بی‌محابا انجام می‌دهند.
همچنین برخی افراد قادر به مدیریت عواطف منفی خود نیستند. این افراد هیجان‌هایی مثل خشم، غم، استرس و ... را نمی‌توانند تنظیم کنند. به عبارتی زمانی که پشت فرمان قرار می‌گیرند تحت تأثیر هیجانات منفی خود رانندگی می‌کنند و نمی‌توانند آرامش و تمرکز خود را در حین رانندگی حفظ کنند. مثلاً فردی که با همسر یا همکار خود مشاجره داشته است نمی‌تواند خشم خود را کنترل کند و رانندگی پرخطر انجام می‌دهد.
تحمل کم
این متخصص روانشناسی بالینی در ادامه بیان کرد: از سوی دیگر افرادی که آستانه تحمل پایینی دارند نمی‌توانند ترافیک را تحمل کنند و در نتیجه دست به رفتار‌های پرخطری مثل حرکات مارپیچ و لایی کشیدن می‌زنند. در برخی اختلالات روانپزشکی مثل اختلال افسردگی اساسی کاهش آستانه تحمل رخ می‌دهد. علاوه بر این افراد هیجان‌طلبی که نمی‌توانند هیجانات خود را در مسیر ایمن و سالمی تخلیه کنند ممکن است در شهر و جاده دست به انجام رفتار‌های پرخطر و سرعت زیاد حین رانندگی بزنند.
چنانچه امکانات لازم و تفریحات کافی برای این افراد در سطح جامعه فراهم شود (مثلاً پیست‌های اتومبیل‌رانی) و افراد بتوانند از پس هزینه‌های آن برآیند، احتمال رخ دادن اتفاقات دلخراش در سطح شهر یا جاده‌ها کاسته می‌شود. وی در ادامه در خصوص راهکار‌هایی در جهت کاهش رانندگی پرخطر گفت: به نظر می‌رسد آموزش پیرامون مقررات راهنمایی و رانندگی نباید محدود به زمانی باشد که افراد برای گواهینامه اقدام می‌کنند بلکه می‌توان از دوران کودکی در راستای اهمیت پایبندی به قوانین راهنمایی و رانندگی در مدارس برنامه‌هایی را تدوین کرد.
از سوی دیگر وجود برنامه‌های تشویق محور برای رانندگان منضبط و مسوول که جای خالی آن به شدت در کشور احساس می‌شود می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد این مشوق‌ها می‌تواند استفاده رایگان از خدمات شهری مثل پارکینگ‌ها، کاستن از عوارض سالانه خودرو، درنظر گرفتن تخفیف برای سوخت خودرو و بسیاری موارد دیگر باشد. همچنین نصب بیشتر دوربین‌های پیشرفته ثبت تخلفات، به‌کارگیری فناوری‌های نوین برای کنترل و پایش سرعت در خودرو‌های شخصی، جریمه‌های سنگین برای رانندگی پرخطر، محرمیت از رانندگی برای متخلفین، توقیف خودرو به مدت طولانی نیز می‌تواند سودمند باشد.
همه نباید گواهینامه بگیرند
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران همچنین خاطرنشان کرد: نکته‌ای که باید مسوولان راهنمایی و رانندگی به آن توجه ویژه‌ای داشته باشند این است که افرادی که متقاضی دریافت گواهینامه رانندگی هستند حتماً از نظر سلامت روان ارزیابی شوند و لزوماً هر فردی که مهارت رانندگی دارد، اما سلامت روان لازم برای این رفتار مهم و پیچیده را ندارد، مجوز رانندگی دریافت نکنند.
گفتنی است؛ در کشور‌های پیشرفته تخصصی به اسم روانشناسی ترافیک وجود دارد که به متغیر‌های مهم این حوزه از قبیل روش فرهنگ‌سازی مقررات راهنمایی و رانندگی، ارزیابی روانشناختی افراد متقاضی گواهینامه رانندگی، نحوه برخورد با رانندگان متخلف، نحوه طراحی خیابان‌ها و جاده‌ها از منظر روانشناسی، بررسی علل فردی دخیل در تصادفات می‌پردازد. به‌کارگیری روانشناسان متخصص در این حوزه در سازمان‌های ذی ربط می‌تواند این خلأ بزرگ را پر کند و کمک شایانی در راستای آرامش شهروندان و امنیت جانی و روانی آحاد مردم صورت پذیرد.
