عصرایران، علاوه بر این، حدود 1 میلیون کودک در سنین مدرسه هم از سندرم پای بی قرار (به اختصار RLS) با درجه متوسط تا شدید رنج می برند. گفتنی است که شیوع RLS در بانوان به طور میانگین 2 برابر بیشتر از آقایان خواهد بود.
علائم
بارزترین علامت سندرم پای بی قرار نوعی اضطرار و فشار شدید برای حرکت دادن پاها است. گاهی اوقات این نیروی محرکه به اندازه ای قوی است که فرد نمی تواند در برابر تغییرات تحمیل شده مقاومت کند. از جمله دیگر علائم اختلال مذکور می توان به حالاتی نظیر احساس حرکت حشره روی پوست، مور مور، گز گز، سوزش و یا درد و کشش اشاره کرد. البته باید توجه داشت که چنین احساسات ناخوشایندی تنها محدود به یک اندام نیست و از مچ پا گرفته تا ران و حتی در قسمت هایی مانند دست ها و شکم نیز امکان دارد تجربه شود. طبق اطلاعات بنیاد ملی خواب، این سندرم می تواند به صورت حرکات متناوب و بی اختیار اندام ها حین خواب هم خود را بروز دهد که باعث می شود کیفیت مطلوب خواب شبانه کاهش یابد و افراد طی روز دچار خواب آلودگی شوند. به این وضعیت در اصطلاح علمی اختلال دوره‌ای حرکت اندام (به اختصار PLMS) گفته و منجر به پرش پاهای بیمار در فواصل هر 20 الی 40 ثانیه می شود.
طبق مطالعات گسترده در مایو کلینیک یکی از معتبرترین مراکز علوم پزشکی جهان، RLS اغلب زمانی تظاهر می یابد که شخص در حال استراحت است و یا برای یک بازه نسبتا طولانی در حالت سکون باقی مانده است. تمایل فرد برای به حرکت درآوردن اندام ها و به خصوص پا نیز دقیقا به همین دلیل است. جا به جایی می تواند احساسات ناخوشایند نام برده را از بین ببرد.
دلایل
با استناد به پژوهش های صورت گرفته توسط شرکت پزشکی جانز هاپکینز و همچنین طیف متنوعی از مطالعات علمی، علت اصلی سندرم پای بی قرار تا به امروز همچنان ناشناخته باقی مانده است. اما نقش موثر برخی از عوامل ثابت شده است که در ادامه به شماری از مهم ترین آنها اشاره خواهد شد:
- آنمی فقر آهن
- کاهش تولید و ترشح دوپامین
- وراثت و فاکتورهای ژنتیکی
- بارداری به ویژه طی آخرین ماه ها
- امراض مزمن همچون نارسایی کلیوی، دیابت، نوروپاتی محیطی و التهاب مفاصل
- سن بالا
- سندرم ترک (مجموعه ای علائمی که به دنبال قطع یا کاهش دوز داروها و مواد مخدر تظاهر می یابند)
- استفاده بی رویه از ترکیبات حاوی کافئین و یا قهوه
کالبد شکافی افراد مبتلا به RLS نشان داده که مغز آنها ذخیره کافی از آهن به خصوص در سلول های تولید کننده دوپامین نداشته است. دوپامین یک انتقال دهنده عصبی است که برای فعالیت و حرکت راحت عضلات ضروری خواهد بود. با توجه به مجموعه عوامل فوق، دانشمندان معتقد هستند که درمان کم خونی می تواند به بهبود، کنترل علائم و در برخی موارد رفع کامل بیماری سندرم پای بی قرار منتهی شود.
لازم به ذکر است که طبق گزارش NINDS، سندرم پای بی قرار می تواند در اثر اختلال در مدارهای عقده های قاعده ای مغز نیز ایجاد شود. این هسته ها نقش ارزشمندی در کنترل اعمال حرکتی غیر ارادی بدن برعهده دارند. حال اگر چنین اجزای مهمی دچار مشکل شوند، تولید دوپامین نیز مختل خواهد شد و فرد در معرض حرکات سریع و بدون اختیار RLS قرار می گیرد.
بر اساس گزارش بنیاد ملی خواب، شایع ترین نوع سندرم پای بی قرار تحت عنوان RLS اولیه اغلب میان اعضای یک خانواده به صورت موروثی رخ می دهد. محققان ژنتیک دریافته اند که مسئول نیمی از موارد ابتلا به RLS، چیزی نیست جز کدهای ژنتیکی افراد. پس اگر شما نیز در گروه آنهایی هستید که احساس بی قراری در پاهای خود را به کرات تجربه کرده اند، بهتر است در ابتدای امر علت آن را از والدین خود جویا شوید. البته این موضوع بدین معنا نیست که تمامی اشخاص با ژن RLS به این بیماری گرفتار خواهند شد. در مقابل نوعی دیگر به نام RLS ثانویه نیز وجود دارد که به نظر می رسد یک بیماری مستقل باشد و یا در اثر عارضه جانبی داروهای خاص ایجاد شود. یافته های حاصل از مطالعات مرتبط نشان می دهند که استرس و عوامل محیطی در توسعه RLS ثانویه از هر فاکتوری مهم تر باشند.
تشخیص
تشخیص سندرم پای بی قرار روندی نسبتا ساده است. پزشکان معمولان با بررسی علائم بیمار و انطباق آن با 4 شاخص زیر ابتلا به RLS را تایید می کنند:
- تمایل شدید و غیر قابل مقاومت برای حرکت دادن پاها که اغلب با احساساتی ناخوشایند همراه می شود
- درست زمانی که بیمار دراز کشیده و یا در حال استراحت است علائم بیماری تشدید می شوند
- نشانه های بیماری با جا به جایی بیمار بهتر شده و تا حدودی تسکین می یابند
- علائم بیماری در شب هنگام تشدید می شوند
پزشک همچنین برای آن که تشخیص دهد آیا این علائم خود ناشی از اختلال در فاکتورهای دیگری هستند و یا خیر، ممکن است درخواست آزمایش خون و یا تست های عصبی کند. مشاوره با متخصصین خواب نیز در بسیاری از موارد یاری رسان خواهد بود.
درمان
درمان RLS معمولا علامتی و هدف اصلی آن تسکین علائم آزار دهنده بیماری است. جا به جایی اندام آزرده می تواند راه حلی موقتی برای این اختلال باشد اما در بسیاری از موارد تشخیص و معالجه بیماری های زمینه ای مانند نوروپاتی محیطی و یا کنترل دیابت، وضعیت بیمار را به صورت قطعی تغییر می دهد. به گفته دکتر Michael A. Smith محقق بنیاد توسعه زندگی، برای درمان RLS باید به دو اندام اصلی توجه شود که یکی از آنها مغز و دیگری عضلات است.
یکی از بهترین روش های درمان RLS، استفاده از متدهای طبیعی است. یکی از بهترین متدهای درمانی طبیعی، مصرف باقلا مخملی است که با افزایش دسترسی زیستی ترکیبی به نام ال- دوپا، تبدیل آن به دوپامین و افزایش سطح این ماده، علائم RLS را بهبود می بخشد. علاوه بر این مواد غذایی محتوی آمینو اسیدها مانند تیروزین، فنیل آلانین و ترکیبات دیگری مانند فولیک اسید، ویتامین B1 و کروم نیز برای سندرم پای بی قرار مفید هستند. از جمله سایر روش های درمانی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مصرف مکمل آهن در موارد ابتلای به آنمی فقر آهن
- مصرف مکمل منیزیم در مواردی که RLS منجر به اختلالات خواب شده باشد
- کاهش مصرف کافئین و قهوه
- کمپرس سرد پا
- ماساژ، ورزش های هوازی و یوگا
