سلول درمانی روش درمانی نوین در عرصه پزشکی بوده که انقلابی در این عرصه ایجاد کرده است؛ امروزه زمانی که موضوع سلول درمانی مطرح می‌شود، منظور از آن درمان با سلول‌های بنیادی است؛ سلول‌های بنیادی به آن دسته از سلول‌های بدن اطلاق می‌شود که توانایی تکثیر دارند و می‌توانند به سلول‌های بخش‌های مختلف بدن تبدیل شوند، بنابراین از ویژگی‌های کارآمد این سلول‌ها در درمان می‌توان به قابلیت تکثیر به تعداد زیاد در آزمایشگاه و امکان تأمین شدن از بافت‌های مختلف بدن اشاره کرد.
به گزارش باشگاه خبرنگاران امروزه سلول‌های بنیادی از منابع مختلف مانند خون بند ناف، مغز استخوان، خون محیطی و بافت چربی تأمین می‌شوند، اما این منابع به دلایلی همچون دشواری نمونه‌گیری و دسترسی، ناممکن بودن تکرار نمونه‌گیری و تحمیل درد به دهنده نمونه، قابلیت کافی برای درمان همه بیماری‌ها را ندارند، منبع جدید سلول‌های بنیادی که هیچ یک از محدودیت‌های گفته شده را ندارد، خون قاعدگی است که منبع غنی سلول‌های بنیادی به شمار می‌رود.
هدف از راه‌اندازی بانک سلول‌های بنیادی خون قاعدگی چیست؟
سمیه کاظم‌نژاد جنین شناس و مدیر گروه مهندسی بافت پژوهشگاه و مرکز درمان ناباروری ابن سینا در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه کلینیک درباره هدف از راه‌اندازی بانک سلول‌های بنیادی خون قاعدگی اظهار کرد: این بانک با هدف درمان ناباروری در ابتدای کار راه‌اندازی شده است. البته با توجه به نوع سلول‌ها این قابلیت وجود دارد که برای درمان بیماری‌های مختلف در سن یائسگی بتوان از آنها استفاده کرد، به عبارتی در سنین باروری فرد سلول‌های خود را ذخیره سازی کرده سپس در سنین یائسگی برای درمان بیماری‌های گوناگون از آن استفاده می‌کند.
خون قاعدگی
او بیان کرد: دسترسی به سلول‌های بنیادی با منشأ‌های دیگر مانند مغز استخوان، بافت چربی یا خون بند ناف چندان آسان نیست و گرفتن سلول‌های بنیادی از این منابع روشی تهاجمی و دردناک بوده و عوارضی را برای فرد به همراه دارد، همچنین در مورد خون بند ناف ما با محدودیت دسترسی مواجه هستیم، زیرا امکان تکرار نمونه‌گیری وجود ندارد و تنها امکان نمونه‌گیری در بدو تولد نوزاد وجود داشته و در صورت از دست رفتن این زمان، فرصت دیگری برای گرفتن نمونه و جمع‌آوری سلول‌های بنیادی وجود ندارد، از سوی دیگر سلول‌های بنیادی بانک خون بند ناف را تنها حدود ۲۰ تا ۲۵ سال می‌توان ذخیره‌سازی کرد، بنابراین زمانی که فرد با مشکل ناباروری مواجه می‌شود به طور عملی سلول‌های این بانک برای درمان مشکلش چندان کارایی ندارد.
مدیر گروه مهندسی بافت پژوهشگاه و مرکز درمان ناباروری ابن سینا افزود: بانک سلول‌های بنیادی خون قاعدگی توانسته مشکلات سلول‌های بنیادی با منشأ‌های دیگر را حداقل در مورد زنان برطرف کند؛ دسترسی به نمونه خون قاعدگی آسان است و حالت تهاجمی ندارد همچنین امکان نمونه‌گیری از آن به راحتی فراهم است، بنابراین هر خانم در دوره ماهیانه قاعدگی خود می‌تواند به طور متناوب این نمونه را جمع‌آوری، ذخیره‌سازی و نگهداری کند، از سوی دیگر امکان تکرار نمونه‌گیری وجود دارد.
کاظم‌نژاد تأکید کرد: اگر در فردی مشکل ناباروری در خانواده وجود داشته باشد یا به هر علت دیگری خانم قصد داشته باشد فرزند آوری را به تأخیر بیندازد، می‌تواند سلول‌هایش را در سنین جوان‌تر که کیفیت بهتری دارد، ذخیره سازی کند و در سنین بالاتر که نگران فرزندآوری است و امکان کاهش عملکرد تخمدان وجود دارد با تزریق این سلول‌ها عملکرد تخمدان خود را تقویت کند و قدرت باروری‌اش را افزایش دهد.
نمونه خون قاعدگی
او تصریح کرد: از سلول‌های بنیادی خون قاعدگی می‌توان علاوه بر درمان ناباروری در دوران یائسگی که امکان بروز برخی بیماری‌ها به علت اختلالات هورمونی وجود دارد، استفاده کرد.
بانک سلول‌های بنیادی خون قاعدگی ایران چندمین بانک سلول‌های بنیادی در دنیاست؟
مدیر گروه مهندسی بافت پژوهشگاه و مرکز درمان ناباروری ابن سینا گفت: تا کنون کشور‌هایی مانند آمریکا و هند بانک سلول‌های بنیادی خون قاعدگی راه‌اندازی کرده‌اند؛ در پژوهشگاه ابن سینا هم این بانک تأسیس شده است، بنابراین زنان می‌توانند از سلول‌های بنیادی خود برای درمان بیماری‌هایی که در آینده ممکن است به آنها دچار شوند، استفاده کنند؛ در مورد ذخیره‌سازی خون بند ناف دو نوع خصوصی و عمومی وجود دارد، بنابراین اگر فرد قصد داشته باشد برای خود نمونه خون بند نافش را ذخیره‌سازی کند به آن خصوصی گفته می‌شود.
کاظم‌نژاد اظهار کرد: بانک خون بند ناف اتولوگ (از سلول‌های خود فرد) نمی‌تواند به درمان ناباروری چندان کمک کند، بنابراین در صورتی که قصد داشته باشیم برای درمان ناباروری از بانک خون بند ناف استفاده کنیم تنها روش آلوژن (از سلول‌های فرد دیگر) کارآمد است.
بانک خون بند ناف
او بیان کرد: مطالعه کارآزمایی بالینی درباره اثر بخشی درمان به کمک سلول‌های بنیادی خون قاعدگی درباره خانم‌هایی که پاسخ دهنده ضعیف تخمدان بودند، انجام و مشخص شد، آنهایی که تعداد فولیکول و تخمک‌هایشان کمتر از سه تا چهار عدد بوده و پاسخ باروری آنها خیلی ضعیف است، به عبارتی امکان باروری آنها با روش IVF (لقاح آزمایشگاهی) وجود نداشته و در نهایت مجبور بودند از تخمک اهدایی استفاده کنند؛ در این افراد مشاهده شد که اگر سلول‌های بنیادی خون قاعدگی از آنها گرفته و کشت داده سپس تست‌های کنترل کیفیت روی آنها انجام و به خودشان تزریق شود، میزان موفقیت این روش بسیار بارز و چشمگیر است به عبارتی حدود ۴۶ درصد بارداری اتفاق افتاد و ۳۳ درصد تولد زنده نسبت به گروهی که دوباره در دوره درمانی IVF قرار گرفتند که از این ۴۶ درصد حدود ۲۶ درصد بارداری طبیعی داشتند که دیگر نیازی به استفاده از روش IVF نبود و تنها به کمک سلول‌های بنیادی خون قاعدگی باردار شدند و بقیه (۲۰ درصد) با روش IVF باردار شدند.
همچنین در ادامه علی صادقی‌تبار عضو هیئت علمی پژوهشگاه ابن سینا و مدیر مرکز درمان ناباروری ابن سینا در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه کلینیک درباره مزیت سلول‌های بنیادی خون قاعدگی نسبت به سلول‌های بنیادی با منشأ دیگر اظهار کرد: مهم‌ترین ویژگی این سلول‌ها در دسترس بودن آسان آنهاست به عبارتی خیلی راحت می‌توان نمونه‌گیری را انجام داد، ولی در مورد خون بند ناف تنها یکبار در زندگی فرد آن هم هنگام تولد و به شرطی که تمام امکانات لازم پیش‌بینی شده باشند نمونه خون گرفته سپس منجمد و نگهداری می‌شود و از این بافت برای درمان بیماری‌ها می‌توان استفاده کرد.
مدیر مرکز درمان ناباروری ابن سینا درباره منشأ دیگر سلول‌های بنیادی بیان کرد: منشأ دیگر سلول‌های بنیادی سلول‌های مغز استخوان است که در این صورت باید از یکی از استخوان‌های جناغ سینه (استرنوم) یا از استخوان ایلیاک در ناحیه لگن خاصره به مقدار ۵۰ سی‌سی بافت از مغز استخوان کشیده شود، سپس سلول‌ها را از آن بافت تهیه کرد که این کار عملی تهاجمی و دردناک است.
سلول‌های بنیادی
صادقی‌تبار افزود: گرفتن خون دوران قاعدگی زنان عمل تهاجمی نبوده، نمونه‌گیری آن آسان است و امکان تکرار نمونه‌گیری وجود دارد، البته نمونه‌ی مغز استخوان را می‌توان در طول عمر چند بار تهیه کرد، ولی هر باری که این عمل انجام می‌شود، با آسیب‌های ناشی از سوراخ شدن استخوان و گرفتن نمونه مواجه هستیم.
او تأکید کرد: در حال حاضر کاربرد سلول‌های بنیادی خون قاعدگی در حوزه درمان ناباروری اثبات شده است، به این معنا که خانم‌هایی که از داشتن فرزند ناامید شده بودند و نابارور مطلق تلقی می‌شدند با استفاده از این سلول‌ها توانستند بارداری موفق و سالم داشته باشند و در نهایت صاحب فرزند شوند به طوری که برخی از این خانم‌ها بدون استفاده از روش‌های کمکی درمان ناباروری موفق به بارداری شدند، در حوزه ناباروری کاربرد این سلول‌ها جنبه درمانی پیدا کرده است و هم‌اکنون در پژوهشگاه و مرکز درمان ناباروری ابن سینا ما از سلول‌های بنیادی خون قاعدگی در درمان تنبلی تخمدان زنان که می‌تواند عامل نازایی باشد، استفاده می‌کنیم؛ همچنین مطمئن هستیم در آینده این سلول‌های بنیادی در درمان بیماری‌های دیگر مانند مشکلات عضلانی، غضروف و پوست هم به کار می‌آیند.
خون بند ناف
صادقی‌تبار یادآوری کرد: بانک سلول‌های بنیادی خون قاعدگی پژوهشگاه ابن سینا با هزینه‌هایی بسیار اندک در مقایسه با سایر بانک‌های سلول‌های بنیادی خون قاعدگی دنیا نمونه‌گیری از خون قاعدگی را انجام می‌دهد و این نمونه را ذخیره سازی می‌کند؛ ما در این مرکز نمونه‌ها را در دمای ۱۹۶ درجه سانتی‌گراد زیر صفر و ازُت مایع چندین سال نگهداری می‌کنیم.
