از خواب بیدار شدیم و چیزی را دیدیم و شنیدیم که در روز‌های پس از حادثه بار‌ها در موردش شنیده بودیم، اما نمی‌خواستیم و دوست نداشتیم باورش کنیم: هواپیمای مسافربری اوکراینی در اثر خطای انسانی و با شلیک سیستم پدافند هوایی نیرو‌های هوافضای سپاه ساقط شده بود.
به گزارش برترین ها در هفته‌ای پرحادثه و پرتنش، این خبر برای بسیاری تیر خلاص به شمار می‌آمد که علاوه بر اندوه مرگ بیش از ۱۷۶ نفر انسان که عمدتاً ایرانی یا ایرانی‌تبار بودند، بار دیگر همان داستان تکذیب‌های همیشگی و در نهایت درست از آب درآمدن شایعات را برایمان تداعی کرد و اعتماد مردم به سخن مسئولین را به شدت خدشه دار کرد.
سخن در مورد این فاجعه بسیار است و رسانه‌های زیادی در روز‌های اخیر و به خصوص از زمانی که علت وقوع حادثه آتش خودی و خطای انسانی عنوان شده در مورد آن قلم‌فرسایی کرده‌اند. وقوع چنین اتفاقاتی در تاریخ بی‌سابقه نبوده و دستکم در سال‌های اخیر شاهد مواد متعددی از ساقط شدن هواپیماهای مسافربری به دلیل خطای انسانی و شلیک اشتباهی سیستم‌های پدافندی یا دیگر انواع سلا‌ح‌های زمین به هوا و یا حتی بمب‌گذاری بوده‌ایم، اما شوربختانه این اولین باری است که یک هواپیمای مسافربری توسط خود کشوری که هواپیما از آن برخاسته و بیشترین مسافرین آن شهروند خود آن کشور هستند مورد هدف قرار می‌گیرد.
آشناترین و دردناکترین این موارد شلیک ناو آمریکایی وینسنس در سال ۱۹۸۸ به هواپیمای مسافربری ایرانی بود که در آن ۲۹۰ ایرانی جانشان را از دست دادند. تازه‌ترین مورد این گونه حوادث نیز مربوط به سال ۲۰۱۷ و یک هواپیمای مسافربری خطوط هوایی مالزی با ۲۹۸ خدمه و مسافر بود که در آسمان اوکراین و به اشتباه توسط نیرو‌های مورد حمایت روسیه ساقط شد و البته هیچگاه روسیه و نیرو‌های طرفدار آن در شرق اوکراین مسئولیت آن را نپذیرفتند. مورد شناخته شده، اما قدیمی دیگر مربوط به یک هواپیمای خطوط هوایی کره جنوبی در سال ۱۹۸۳ بود که توسط سیستم پدافند هوایی اتحاد جماهیر شوروی مورد اصابت قرار گرفته، به مرگ ۲۶۹ نفر مسافر آن انجامید و یکی از اولین موارد ساقط شدن هواپیماهای مسافربری به دلیل خطای انسانی بود.
بدین بهانه در ادامه این مطلب قصد داریم شما را با بدترین و فاجعه‌بارترین حوادثی که در اثر خطای انسانی در طول تاریخ مدرن رخ داده آشنا کنیم.
۱. نابودی دریاچه آرال
دریاچه آرال یک حوزه آبریز محصور و یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های جهان بود. این دریاچه از شمال به قزاقستان و از جنوب به مرز ازبکستان متصل بود. حوزه آبریز این دریاچه، کشور‌های ازبکستان، ترکمنستان، تاجیکستان، قرقیزستان و قزاقستان بود. این دریاچه زمانی ۶۸.۰۰۰ کیلومتر مربع مساحت داشت، اما از دهه ۱۹۶۰ مساحت آن به دلیل پروژه‌ها و سیاست‌های آبیاری اتحاد جماهیر شوروی رو به کاهش گذاشت.
در سال ۲۰۰۷ این دریاچه به ۴ دریاچه کوچکتر تقسیم شده، اما تصاویر ماهواره‌ای سال ۲۰۱۴ نشان می‌دهد که بخش شرقی دریاچه آرال به طور کلی خالی از آب است که اکنون از آن با نام بیابان آرالکوم یاد می‌شود. بان کی مون، دبیر کل سابق سازمان ملل از این فاجعه به عنوان یکی از بدترین فجایع زیست محیطی سیاره زمین یاده کرده است.
اکوسیستم‌های داخل و اطراف دریاچه از بین رفته، مردمی که روزگارشان را با ماهیگیری می‌گذراندن اکنون بیکار شده و از امواج خروشان دریاچه تنها مواد شیمیایی سمی به جای مانده که یادگار آزمایشات تسلیحاتی و استفاده بیش از حد از کود‌های شیمیایی هستند. نرخ مرگ و میر کودکان در منطقه افزایش یافته و بیماری سل به شدت شیوع یافته است. اگر چه تلاش‌های محدودی برای احیای این دریاچه صورت گرفته، اما در بخش جنوبی دریاچه، دولت ازبکستان سعی دارد از بستر خشک شده آن برای اکتشاف و استخراج نفت استفاده کند.
۲. فاجعه چرنوبیل
در میان فجایع اتمی جهان فاجعه چرنوبیل شناخته‌شده‌ترین و مرگبارترین آن‌هاست. از لحاظ بزرگی، این فاجعه بعد از فاجعه فوکوشیما قرار می‌گیرد، اما در ماجرای چرنوبیل مقادیر بسیار بیشتر از مواد رادیواکتیو وارد هوا شده و به بخش‌های غربی اتحاد جماهیر شوروی و اروپا نفوذ کرد. نیروگاه اتمی چرنوبیل در نزدیکی شهر پریپرت در اوکراین و تحت مدیریت مستقیم مقامات رسمی اتحاد جماهیر شوروی قرار داشت.
در ۲۶ آوریل ۱۹۸۶، در جریان یک تست سیستمی، راکتور شماره ۴ این نیروگاه شاهد افزایش غیرطبیعی انرژی بود که با انفجار هسته آن همراه شد. بدین ترتیب مواد رادیواکتیو وارد هوا شده و به سرعت به نقاط دیگر منتقل گردید. در نتیجه ۳۱ نفر از مردم شهر کشته شده و شهر پریپرت بعد از تاخیری ناشی از سوء مدیریت تخلیه شد. بررسی ماجرا و تحقیقات صورت گرفته نشان داد که عامل و خطای انسانی نقش اصلی را در این فاجعه داشته است و پیش از شروع تست‌ها، یکی از کارکنان نیروگاه مکانیزم‌های خاموش کردن اتوماتیک سیستم را غیرفعال کرده بود.
در ادامه نگرانی‌هایی در مورد عدم توجه مقامات شوروی به روزآمدسازی نیروگاه‌ها و رآکتور‌ها نیز مطرح شد. اکنون این رآکتور در احاطه یک مخروط غول‌پیکر قرار گرفته تا مواد رادیواکتیو بیشتری به هوا وارد نشود و تنها تعداد معدودی از محققان و دانشمندان به این منطقه دسترسی دارند و کار‌های تحقیقاتی، تعمیر و نگهداری و البته آلودگی‌زدایی را انجام می‌دهند.
۳. انفجار در شاتل چلنجر
وارد شدن مجدد به جو زمین تنها بخش ترسناک از سفر به فضا نیست. در ۲۸ ژانویه ۱۹۸۶، شاتل فضایی چلنجر در هوا و بر فراز کیپ کاناورال در فلوریدا منفجر شد. باز شدن قطعات شاتل زمانی شروع شد که یک واشر اورینگی مربوط به بوستر راکت جامد در هنگام پرتاب دچار نقص عملکرد شد. وقتی که این واشر پاره شد، گاز داغ از آن نشت کرده و به تانکر سوخت خارجی آسیب وارد کرد که انفجاری را در پی داشت. میلیون‌ها نفر از مردم آمریکا در روی زمین و از طریق تلویزیون شاهد بلند شدن چلنجر و در ادامه انفجار آن و پخش شدن قطعاتش در اقیانوس بودند.
۷ فضانوردی که در داخل سفینه بودند کشته شدند. بدنبال این حادثه، رونالد ریگان، رییس جمهور وقت ایالات متحده، کمیته‌ای را مسئول رسیدگی به ماجرا کرد. تیم تحقیق به این نتیجه رسید که روز در نظر گرفته شده برای پرتاب سفینه چلنجر بسیار سرد بوده و دمای بسیار پایین باعث نقص عملکرد واشر اورینگی شده است. علاوه بر این، آن‌ها به این نتیجه رسیدند که کمپانی تولید کننده بوستر‌های راکت اخطار‌ها در مورد احتمال نقص عملکرد آن‌ها را نادیده گرفته است. مدیران ناسا نیز به این بی‌اعتنایی ادامه داده و به مدت ۱۷ سال این نقص‌ها را نادیده گرفتند.
۴. فاجعه فرودگاه تنریف
در مارس ۱۹۷۷، بدترین فاجعه تاریخ هوانوردی تاکنون در تنریف، اسپانیا رخ داد در شرایطی که حادثه نه در هوا بلکه روی باند فرودگاه رخ داد. به دلیل ترکیب شدن عوامل مختلفی مانند کاهش دید به دلیل مه و ارتباط نامناسب بین بخش کنترل هوایی و خلبانان دو هواپیمایی که روی زمین قرار داشتند، بیش از ۵۸۳ نفر از سرنشینان هر دو هواپیما جانشان را از دست دادند.
برخورد دو هواپیما زمانی رخ داد که یکی از هواپیما‌ها به اشتباه فکر می‌کرد که پیام مساعد بودن شرایط برای بلند شدن از روی باند را دریافت کرده در حالی که یک هواپیمای دیگر هنوز روی باند پرواز و در مسیر آن قرار داشت. خلبان و کمک خلبان پرواز KLM خیلی دیر متوجه این اشتباه شدند و در میان مه با هواپیمای PanAm برخورد کرد.
۵. نشت نفت به دریا در ماجرای سکوی نفتی دیپ‌واتر هرایزن
در ۲۰ آوریل ۲۰۱۰، در حال حفاری اکتشافی عمیق در چاهی نفتی در خلیج مکزیک، سکوی نفتی دیپ‌واتر هرایزن (Deepwater Horizon) دچار انفجار و آتش‌سوزی شد. در جریان این حادثه، ۱۱ نفر از ۱۲۶ خدمه سکو کشته شدند در حالی که ۱۷ نفر دیگر نیز به شدت دچار جراحت و سوختگی شده بودند. این سکوی نفتی بعد از دو روز سوختن بالاخره در ۲۲ آوریل غرق شد و نشت نفت به دریا آغاز گردید. در طی ۸۷ روز، از دریچه صدمه دیده چاه نفتی بین ۱۳۴ تا ۲۰۸ میلیون گالن نفت خام وارد خلیج مکزیک شد.
بر اساس برآورد‌هایی که ۵ سال پس از این حادثه انجام شده، بیش از ۸۰۰.۰۰۰ پرنده، ۶۵.۰۰۰ لاکپشت و ۱۲ درصد از جمعیت پلیکان‌های قهوه‌ای منطقه جانشان را در نتیجه این فاجعه از دست داده و آمار مرگ و میر دلفین‌ها ۴ برابر بیشتر از مرگ و میر آن‌ها در بدترین مورد قبل از آن شد. بیش از ۱۰ درصد از نفت نشت کرده از سکوی نفتی دیپ‌واتر هرایزن نیز در بستر دریا جا خوش کرده که برای دهه‌ها اکوسیستم‌های کف این منطقه را تحت تاثیر قرار خواهد داد. بعد‌ها مشخص شد که این حادثه ناشی از خطای انسانی در غیرفعال کردن مکانیزم‌های ایمنی متعدد بوده که حتی پرسنل روی سکو نیز از خرابی آن‌ها بی‌اطلاع بوده و سال‌ها به همین شکل به حال خود رها شده بودند.
۶. نشت گاز سیانید در هند
در ۲ دسامبر ۱۹۸۴، انفجاری در یک مرکز تولید حشره‌کش به نام Union Carbide در بهوپال، هند رخ داد. این انفجار باعث نشت بیش از ۴۵ تن گاز متیل ایزوسیانات و رسیدن به شهر‌های مجاور شد که در نهایت مرگ سریع و فوری ۳.۰۰۰ نفر را در پی داشت. در ادامه آمار کشته‌ها بین ۱۵.۰۰۰ تا ۲۰.۰۰۰ نفر تخمین زده شد هر چند سازمان‌های غیررسمی ادعا کردند که نزدیک به ۵۰۰.۰۰۰ نفر در معرض استنشاق و اثرات این گاز سمی قرار گرفته‌اند. بعد از این حادثه، نشت گاز به خوبی مدیریت نشده و بیش از ۳۰۰ تن زباله در این محل به حال خود رها شد که تا سال ۲۰۱۶ همچنان باقی بودند.
این زباله‌های سمی باعث آلوده شدن آب منطقه شده و باعث بیماری‌های مزمن و نارسایی‌های جسمی در نوزادان شد. در سال ۲۰۰۴ دولت هند مجبور شد آب سالم در اختیار مردم منطقه قرار دهد، زیرا آب زیرزمینی آلوده شده و در سال ۲۰۱۰ نیز ۷ نفر از پرسنل سابق مرکز تولید حشره‌کش به دلیل سهل‌انگاری در رابطه با ماجرا گناهکار شناخته شدند.
۷. فرو ریختن ساختمان در بنگلادش
مرگبارترین سانحه مربوط به کارخانه‌های نساجی در تاریخ و مرگبارترین ویرانی ساختمانی تاریخ در ۲۴ آوریل ۲۰۱۳ در رانا پلازا در بنگلادش رخ داد، زمانی که یک ساختمان ۸ طبقه در داکا، پایتخت کشور، به ناگاه ویران شد. این ساختمان محل فعالیت چندین کارگاه نساجی بزرگ و بانک و اداره بود. در روز ۲۳ آوریل، به دلیل ترک‌هایی که در پایه سازه دیده شد، کل ساختمان تخلیه گردید. کارگران روز بعد تهدید شدند که در صورت بازنگشتن به سر کارشان، حقوق روزانه خود را دریافت نخواهند کرد.
در حالی که جریان برق ساختمان قطع شده بود، ژنراتور برق شروع به کار کرده و کارگران به سر کارهایشان در زمینه تولید البسه برای برند‌های معتبر خارجی بازگشتند. ساختمان در ساعت ۸:۵۷ دقیقه صبح و تنها دقایقی پس از شروع کار روزانه فرو ریخت. به سرعت عملیات برای بیرون کشیدن زندگان و مردگان آغاز شده که ۳ هفته به طول انجامید و در نهایت ۱.۱۲۹ جسد از زیر آوار بیرون کشیده شدند.
در طول سال‌های قبل و بعد از این ماجرا، حوادث مشابه متعددی در بنگلادش رخ داده بود، اما فرو ریختن این ساختمان بود که مسائلی مانند کار اجباری و شرایط نامناسب در محیط کار را برجسته کرد. مالک ساختمان دستگیر شده و علیرغم ارائه وثیقه، به دلیل اتهامات دیگر هنوز در زندان به سر می‌برد.
