امروزه با گسترش فضا‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی شاهد هستیم که بیشتر کودکان و نوجوانان ساعات زیادی از شبانه‌روز را در این محیط‌ها سپری می‌کنند که اگر استفاده از فضای مجازی مدیریت و کنترل شده نباشد، فرزندان در معرض آسیب‌های زیادی قرار می‌گیرند، اما آنچه اهمیت دارد، چگونگی نحوه مدیریت است تا کودکان و نوجوانان در مقابل این موضوع مقاومت نکنند.
خانوادهها کودکان را با فضای مجازی آشنا می‌کنند
به گزارش باشگاه خبرنگاران شکوفه اویارحسینی کارشناس ارشد مشاوره خانواده و کودک در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه کلینیک گروه علمی پزشكی باشگاه خبرنگاران جوان، درباره نحوه آشنایی کودکان با فضای مجازی اظهار کرد: پژوهش‌های کیفی انجام شده در کشور نشان می‌دهد که بسیاری اوقات آغاز آشنایی کودکان با فضای مجازی به این شکل بوده است که خانوادهها روی تبلت‌ها یا گوشی‌های تلفن‌های همراه خود بازی‌هایی را نصب می‌کنند، کودکان در سنین پایین با این بازی‌ها آشنا و با آنها سرگرم می‌شوند.کودکان همچنین مشاهده می‌کنند که خانواده‌های آنها از طریق شبکه‌های اجتماعی مانند تلگرام و واتساپ برای هم صدا یا تصویر می‌فرستند و با هم در ارتباط هستند.
او بیان کرد: آغاز آشنایی کودکان با شبکه‌های اجتماعی از طریق خانواده‌هاست، کودکان می‌فهمند که در شبکه‌های مجازی، اطلاعات و ارتباطات منتقل می‌شود. تا قبل از ۱۰ سالگی کودکان اغلب صفحه شخصی یا فضایی مستقل در شبکه‌های اجتماعی ندارند و بیشتر آنها از صفحات شخصی والدین خود استفاده می‌کنند تا بتوانند در فضای مجازی اطلاعات مورد نظر خود را به دست بیاورند.
بلای خانمان‌سوز فضای مجازی ارمغان عصر ارتباطات برای خانوادهها
این کارشناس ارشد مشاوره خانواده و کودک افزود: کودکان از ۱۰ سالگی به بعد، خودشان تمایل دارند که وارد شبکه‌های اجتماعی شوند و تصاویر و فیلم‌های خنده‌دار را ببینند یا آنها را به یکدیگر نشان بدهند همچنین آنها از والدین خود سئوالاتی از این قبیل را می‌پرسند که من چگونه برای خود صفحه شخصی بسازم یا عکس پروفایلم را چطور انتخاب کنم؟کودکان پس از سن ۱۰ سالگی اغلب تمایل پیدا می‌کنند که هویتی مجازی داشته باشند و مستقل از خانواده تعاملات و ارتباطات غیر واقعی خود را برقرار کنند.
اعتیاد نوجوانان به شبکه‌های اجتماعی
اویارحسینی تأکید کرد: اگر خانوادهها بر استفاده از فضای مجازی کودکان و نوجوانان نظارت و مدیریت نداشته باشند، آنها سریع‌تر و بی محاباتر در این محیط‌ها پیش می‌روند و ممکن است تجربه‌هایی را در این فضا‌ها داشته باشند که آسیب‌هایی مانند بلوغ زودرس را برای آنها ایجاد کند.
او تصریح کرد: امروزه فضای مجازی، محیطی را برای کودکان و نوجوانان ایجاد کرده است که آنها می‌توانند برای خود هویتی مستقل بسازند، هویتی که شاید در فضای حقیقی قادر به ابراز آن نیستند. از جمله پیامد‌های منفی فضای مجازی دور شدن کودکان و نوجوانان از فضای گرم خانواده است چراکه آنها دیگر برای کوچک‌ترین پرسش‌های خود هم به والدینشان مراجعه نمی‌کنند و در پی گرفتن پاسخ از این فضا هستند. کودکان و نوجوانان می‌توانند صفحه‌های شخصی تقلبی در شبکه‌های اجتماعی برای خود بسازند و حتی سن خود را بالاتر از سن واقعی نشان دهند، بنابراین آنها می‌توانند بدون اینکه هویت واقعی‌شان آشکار شود، با افراد مختلف گفت‌وگو کنند و پرسش‌های خود را از آنها بپرسند.
این کارشناس ارشد مشاوره خانواده و کودک گفت: اگر خانوادهها زمان استفاده از فضای مجازی را برای فرزندان خود محدود کرده، اما سواد رسانه‌ای آنها رشد پیدا نکرده باشد، کودکان و نوجوانان می‌توانند تجاربی را داشته باشند که خانوادهها از آنها بی‌اطلاع هستند، بنابراین والدین باید سواد رسانه‌ای را یاد بگیرند تا بتوانند هدایتگر فرزندانشان باشند.
ضرورت آگاه‌سازی کودکان و نوجوانان از سوء استفاده‌های موجود در فضای مجازی
اویارحسینی اظهار کرد: برخی اوقات کودکان بالای ۱۰ سال از طریق اعضای خانواده یا دوستان خود آسیب‌های موجود در فضای مجازی را متوجه می‌شوند که این موضوع ترس آنها را به همراه دارد، زیرا آشنایی بدون راهکار و آموزش ترس را در کودکان و نوجوانان افزایش می‌دهد، بنابراین علاوه بر خانوادهها پلیس فتا و دولت هم باید آموزش‌های لازم را به کودکان و نوجوانان بدهند تا آنها این آگاهی را پیدا کنند که اگر مشکلی برای آنها به وجود آمد، چگونه آن را رفع کنند.
این کارشناس ارشد مشاوره خانواده و کودک بیان کرد: امروزه خانوادهها باید این آگاهی را پیدا کنند که روش فرزندپروری نسبت به گذشته تغییر پیدا کرده است. یکی از آموزش‌هایی که خانوادهها لازم است آن را ببینند در کلمه کدگذاری شده «سمت» خلاصه می‌شود؛ حرف «س» در کلمه سمت نشان دهنده سرگرمی‌های مجازی است، خانوادهها باید بدانند که کودکان و نوجوانان امروزی برای اینکه تنش‌ها و هیجانات خود را تخلیه کنند دیگر همچون گذشته به کوچه و خیابان نمی‌روند و فعالیت‌های فیزیکی انجام نمی‌دهند بلکه آنها به کمک بازی‌های رایانه‌ای و بازی‌های موجود روی گوشی‌های تلفن همراه هیجانات خود را تخلیه می‌کنند.
اویارحسینی افزود: حرف «م» در کلمه سمت نشان دهنده مشارکت کردن است. کودکان و نوجوانان امروزی نسلی هستند که خود در شبکه‌های اجتماعی جست و جو می‌کنند و نظر می‌دهند، بنابراین آنها اهل مشارکت کردن بوده و دیگر نمی‌توانیم به آنها بگوییم که بی‌چون و چرا تسلیم صحبت‌های ما شوند. ما باید از این مشارکت برای برقراری ارتباط موثر با کودکان و نوجوانان استفاده کنیم.
استفاده از فضای مجازی در کودکان
نظارت والدین در استفاده از فضای مجازی
این کارشناس ارشد مشاوره خانواده و کودک تاکید کرد: والدین باید از فرزندان خود نظرشان را درباره برنامه‌های موجود در شبکه‌های مجازی جویا شوند، به عبارتی والدین باید روحیه پرسشگری و انتقاد پذیری را در فرزندان خود ایجاد کنند.
او تصریح کرد: حرف «ت» در کلمه سمت نشان دهنده تنوع است. کودکان و نوجوانان امروزی افرادی تنوع طلب هستند و خود در اینترنت برنامه‌های گوناگون را دانلود می‌کنند، بنابراین خانوادهها باید به این تنوع طلبی آگاه باشند و به آن جهت بدهند. خانوادهها باید برای فرزندان خود مفهوم‌هایی مانند نیاز و میل را تعریف کنند. نیاز، حداقل‌هایی است که اشخاص به آنها احتیاج دارند برای اینکه از طریق آنها به آرامش برسند و میل هوس‌های بیکران افراد است.
اویارحسینی گفت: پدر یا مادر باید به دختر یا پسر خود بگوید گه برای شکوفایی استعدادی خاص در وجودت به چند تا بازی نیاز داری؟ والدین باید به فرزندان خود بگویند که داشتن همه برنامه‌ها برای آنها مفید نیست و آسیب‌هایی را ایجاد می‌کند، بنابراین تنوعی خوب است که بر پایه نیاز باشد. والدین امروزی باید تنوع طلبی نسل جدید را بپذیرد، اما در عین حال مفهوم نیاز را هم به آنها آموزش بدهد.
در ادامه مرجان پلویی کارشناس ارشد روانشناسی عمومی در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه کلینیک گروه علمی پزشكی باشگاه خبرنگاران جوان، درباره ضرورت نظارت والدین در استفاده از فضای مجازی اظهار کرد: ما نمی‌توانیم بگوییم که فضای مجازی یا شبکه‌های اجتماعی برای کودکان و نوجوانان به طور کامل آسیب‌زاست، زیرا این فضا نقاط قوت و مزایایی را هم دارد، اما والدین باید استفاده از فضای مجازی فرزندان خود را مدیریت کنند، بنابراین کودک یا نوجوان نباید ساعات طولانی شبانه روز را در این محیط‌ها سپری کند.
کودکان از چه سنی می‌توانند گوشی تلفن همراه داشته باشند؟
این کارشناس ارشد روانشناسی عمومی بیان کرد: داشتن گوشی تلفن همراه برای دانش آموزان سنین دبستان و راهنمایی مناسب نیست، اما نوجوانان مقطع دبیرستان می‌توانند گوشی تلفن همراه داشته باشند، اما والدین باید بر اساس سبک فرزند پروری مقتدرانه خود قوانینی را در خانه وضع کنند و آموزش‌های لازم را برای پیشگیری از بروز خطر‌های احتمالی در فضا‌های مجازی به فرزندان خود بدهند. والدین می‌توانند برای دادن آموزش‌های خود به کودکانشان از روش‌هایی مانند قصه یا داستان گویی استفاده کنند، بنابراین کودک یا نوجوان باید نخست آموزش‌های لازم را دیده باشد سپس وارد شبکه‌های اجتماعی شود.
او افزود: داشتن گوشی تلفن همراه برای کودکان نشان دهنده مدرن بودن نیست اگر کودک در این سنین گوشی تلفن همراه داشته باشد، می‌تواند وارد شبکه‌های اجتماعی شده و آسیب‌های زیادی در کمین او باشد. استفاده از فضای مجازی با حفظ محدودیت زمانی و در ساعات خاصی با نظارت والدین برای کودکان و نوجوانان مانعی ندارد.
پلویی تاکید کرد: کودکان و نوجوانان نباید بدون برنامه ریزی ساعات طولانی از شبانه‌روز خود را در فضا‌های مجازی سپری کنند، زیرا این موضوع در طولانی مدت می‌تواند آسیب‌های زیادی را برای سلامت جسمی و روانی فرزندان به همراه داشته باشد. گاهی برخی نوجوانان با سپری کردن زمان‌های طولانی در شبکه‌های اجتماعی به این فضا‌ها اعتیاد پیدا می‌کنند و در امور تحصیلی خود با افت عملکرد مواجه می‌شوند. اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی می‌تواند بر خلق و خوی نوجوان اثر منفی بگذارد و افسردگی را در او ایجاد کند.
پلویی تاکید کرد: کودکان و نوجوانان نباید بدون برنامه ریزی ساعات طولانی از شبانه‌روز خود را در فضا‌های مجازی سپری کنند، زیرا این موضوع در طولانی مدت می‌تواند آسیب‌های زیادی را برای سلامت جسمی و روانی فرزندان به همراه داشته باشد. گاهی برخی نوجوانان با سپری کردن زمان‌های طولانی در شبکه‌های اجتماعی به این فضا‌ها اعتیاد پیدا می‌کنند و در امور تحصیلی خود با افت عملکرد مواجه می‌شوند. اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی می‌تواند بر خلق و خوی نوجوان اثر منفی بگذارد و افسردگی را در او ایجاد کند.
او یادآوری کرد: والدین باید برای کودکان و نوجوانان خود برنامه ریزی دقیق داشته باشند و امکان استفاده از فضای مجازی را برای آنها به شکل هدفمند و دقیق فراهم کنند تا میزان آسیب‌ها بسیار کمتر شود.
