سه روز دیگر به پایان فرصت ۶۰ روزه چهارم ایران (۲۴۰ روز) به طرف‌های باقیمانده در برجام به ویژه طرف‌های اروپایی باقیمانده و به نظر می‌رسد که در این مدت نیز شاهد اقدامی از سوی اروپا و مشخصا سه عضو اروپایی ۱+۴ (آلمان، فرانسه و انگلیس) نباشیم و ایران هم همانگونه که پیش از این اعلام کرده بود، وارد گام پنجم کاهش تعهدات برجامی خواهد شد.
به گزارش فارس در همین خصوص علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی اخیرا (اول دی ماه) در اظهاراتی عنوان کرد که اگر اروپا همچنان به انجام تعهدات خود پایبند نباشد، ایران گام پنجم کاهش تعهدات برجامی خود را برخواهد داشت.
البته همچون قبل جزییات گام پنجم تا زمان اعلام آن مشخص نیست و همانگونه که علی‌اکبر صالحی دوم دی ماه در حاشیه مراسم راه اندازی بخش ثانویه راکتور اراک عنوان کرده، «اعلام گام پنجم به عهده رئیس جمهور است و هنوز صحبتی جدی در این باره نکردند.» وی افزود: «ما آمادگی لازم برای گام‌های لازم را داریم. اما دیگر خیلی گامی به لحاظ فنی باقی نمانده است با این حال می‌توانیم برخی فرآیندها را شتاب دهیم. لذا صحبت در این باره زودهنگام است. دو سه هفته پیش جلسه‌ای بود و سؤال و جواب‌هایی شد و ما توضیحات لازم را خدمت رئیس جمهور ارائه دادیم.»
رئیس سازمان انرژی اتمی درباره تصمیم ایران برای غنی سازی ۲۰ درصد هم با بیان اینکه ما الان محدودیت سقف غنی سازی نداریم، اظهار داشت: بسته به تصمیم مسئولان کشور است که به سمت غنی سازی ۲۰ درصد برویم یا نرویم. اگر امروز بگویند این کار را انجام دهید، سه چهار روز بعد کار را شروع می‌کنیم.
از سوی دیگر سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر خارجه ایران ۱۸ آذر ماه گفت: در شرایط کنونی حدود یک ماه تا رسیدن به نقطه مورد نظر برای اجرای گام پنجم فاصله داریم، از این رو درباره چگونگی اجرای این گام ایده‌های مختلفی وجود دارد. در روزهای آخر تصمیم گیری می‌شود که جمهوری اسلامی چه گامی را با چه کیفیتی بردارد، البته در نشست اخیر ایران با ۱+۴، بر این مسئله تأکید شد که در صورت عدم انتفاع ایران از برجام، کشورمان گام‌های جدیدی برای کاهش تعهدات برخواهد داشت.
*ظریف: بعید می‌دانم اروپا از برجام خارج شود
از سوی دیگر محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز دهم دی ماه به ایرنا گفت که بعید می‌داند اروپا از برجام خارج شود و افزود: مشکل اصلی برجام که طرف‌های چینی و روسی هم روی آن توافق دارند این است که آمریکا از آن خارج شده و مزاحمت‌هایی هم برای دیگران ایجاد کرده است و به این شکل برجام را تهدید می‌کند.
وی بار دیگر بر عمل به تعهدات از سوی اروپا تأکید کرد و افزود: در صورتی که با اقدام عملی اروپا برای ایفای تعهدات خودشان نه در واقع برای جبران تعهدات آمریکا، مواجه شویم ما هم آمادگی داریم اقداماتی که انجام دادیم را به تدریج به عقب برگردانیم.
به گزارش فارس، در حالی به روزهای پایانی گام چهارم کاهش تعهدات برجامی نزدیک می‌شویم که برخی گمانه‌زنی‌ها درباره جزییات گام پنجم وجود دارد که بیشتر ناظر بر افزایش تعداد سانتریفیوژهاست. پیش از این روزنامه خراسان در گزارشی گزینه‌های احتمالی در گام پنجم را نصب حدود ۱۱ هزار سانتریفیوژ IR-1 و بیش از ۸۰۰ سانتریفیوژ IR2m که می‌تواند ظرفیت غنی سازی را از حالت فعلی به سه برابر افزایش دهد یا افزایش غنی سازی به ۲۰ درصد و نیز کنار گذاشتن اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی عنوان کرده بود.
برخی منابع مطلع عنوان می‌کنند که بحث غنی سازی 20 درصد و کنار گذاشتن اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی جزو گزینه‌های گام پنجم نخواهند بود.
*مهمان‌پرست: عاقبت خوبی برای برجام پیش بینی نمی‌شود
«رامین مهمان‌پرست» سفیر سابق ایران در ورشو و سخنگوی پیشین وزارت خارجه در این خصوص و درباره بدعهدی‌های اروپا در اجرای برجام به خبرنگار فارس گفت: متأسفانه بحث برجام تا الان فرجام خوبی نداشته و همانطور که همه شاهدیم حتی در زمانی که دولت آمریکا موافق برجام بود و آقای اوباما حمایت می‌کرد و جان کری وزیر خارجه بود و پای قرارداد را امضا کرده بود، شاهد عملیاتی شدن برجام نبودیم.
وی با بیان اینکه هیأت‌های مختلفی از کشورهای غربی در این مدت رفت و آمد کردند، یادآور شد: ولی چیزی دستمان را نگرفت و اتفاق بزرگی نیفتاد و همان موقع سایه تحریم‌هایی که جدا از بحث‌های هسته‌ای مطرح می‌کردند، شرکت‌های مختلف را تهدید و در بین آنها ترس ایجاد می‌کرد و کسی از کشورهای غربی به ویژه ۱+۵ تلاش نمی‌کرد که فضا را در جهت حمایت از برجام آماده کرده و نگرانی‌ها را برطرف کند.
سفیر سابق ایران در لهستان اضافه کرد: بعد از تغییر دولت آمریکا، ترامپ با سیاست خارجی معروف خودش که شاخصه‌های آن را می‌توان در عدم ثبات و عدم دید کلان راجع به روابط با سایر کشورها تعریف کرد و به ظاهر منافع کوتاه مدت آمریکا را هدف قرار داده، ولی واقعیت این است که در بلندمدت از اعتبار و حیثیت ایالات متحده آمریکا کاسته و به آن ضربات جدی وارد می‌شود، یکی از دستاوردهای او و دولتش خروج از برجام و ناکام‌تر گذاشتن این توافق بود که کسی نتواند شاهد دستاوردی از این توافق باشد.
مهمان‌پرست خاطرنشان کرد: در این مدت یک زمانی برای اروپایی‌ها ایجاد شد که خودشان را محک بزنند و ببینند واقعا به عنوان مجموعه مستقلی از سیاست‌های آمریکا می‌توانند در دنیا تاثیرگذار باشند و آیا استقلال آنها در عمل معنی دارد و توانایی مقابله با اقدامات آمریکا یا خثنی کردن اقدامات آن را دارند یا خیر.
وی ادامه داد: اروپایی‌ها از یک طرف تلاش می‌کردند از برجام به عنوان دستاوردی که تلاش اتحادیه بود و محور فعالیت‌هایش را اتحادیه اروپا دنبال کرده بود، حفاظت کنند و از طرف دیگر با مخالفت آمریکایی‌ها در یک آزمون بسیار سخت قرار گرفته بودند.
مهمان‌پرست گفت: آنچه تا الان مشاهده کردیم این است که آمریکا آنچنان مسلط بر تاثیرگذاری خودش در سیاست خارجی کشورهای اروپایی است که آنها عملا توانایی مقابله با سیاست‌های آمریکا را ندارند، یا اگر در یک محدوده کوچک‌تری بتوانند تاثیرگذاری داشته باشند، به نظر می‌رسد اراده لازم در کشورهای اروپایی وجود ندارد.
وی با اشاره به فراز و نشیب‌هایی که از ابتدای مذاکرات در قالب برجام وجود داشت، عنوان کرد: پس از آنکه آمریکا از برجام خارج شد، اروپایی‌ها قول‌های زیادی دادند و ادعاهای زیادی کردند، ولی عملا شاهد اقدامی نبودیم و فکر نمی‌کنم این قضیه در ادامه‌اش با تحولی روبرو باشد و تغییرات بزرگی را شاهد باشیم که انتظار زنده ماندن برجام را بتوان از آن داشت.
سخنگوی اسبق وزارت خارجه با بیان اینکه متاسفانه عاقبت خوبی برای برجام پیش بینی نمی‌شود، اظهار داشت: طبیعی است وقتی وارد معاهده‌ای می‌شویم، هر دو طرف باید به تعهداتشان عمل کنند، اگر قرار باشد فقط ایران به تعهداتش عمل و طرف مقابل اظهار عجز و ناتوانی کند، هیچ بهانه‌ای قابل قبول نیست و دیگر چیزی به عنوان معاهده باقی نمی‌ماند.
سفیر سابق ایران در ورشو همچنین بیان کرد: هیچکس نباید انتظار داشته باشد در شرایطی که اعضای برجام نمی‌توانند به وظایف و تعهداتشان عمل کنند، ایران همچنان به آن تعهدات پایبند بماند و طبیعی است گام به گام این تعهدات از بین خواهد رفت.
وی با بیان اینکه ما عضو معاهده NPT و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هستیم، خاطرنشان کرد: ما بر این اساس، از حقوقی برخورداریم. برای راستی آزمایی و اثبات حقانیت خودمان و اینکه برای همه روشن شود پای تعهداتمان هستیم، تاکنون به تعهداتمان عمل کرده‌ایم و ماندن در برجام و رعایت خیلی از تعهدات، مستندی بر منطقی بودن و حقانیت ایران و جدی بودن آن در معاهدات بین‌المللی است.
مهمان‌پرست یادآور شد: ولی به نظر نمی‌آید ادامه این شرایط دلیلی بر این باشد که همچنان بخواهیم به همه تعهدات پایبند بمانیم چرا که کاهش تعهدات امر بدیهی و منطقی و حق کشور ماست.
* صالحی: اروپا از اقدامات ایران دردش آمده است
صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی نیز دوم دی ماه در پاسخ به سؤالی درباره بی تفاوتی اروپایی‌ها نسبت به گام‌هایی که تا به حال ایران برداشته، گفت: تصمیم مسئولان کشور است که بگویند تعداد سانتریفیوژ ها را افزایش دهید یا سطح غنی‌سازی را بالا ببرید. در عین حال گام‌های ما خیلی اثر داشته است و این را در مطالبی که در اندیشکده‌های آمریکایی و اروپایی گفته می‌شود، می‌توان دید. اینکه آنها از این اقدامات ما دردشان آمده، درست است، اما اینکه قدم جدی بر می‌دارند یا نه بحث دیگری است. ما نمی‌دانیم در ذهن آنها چیست. ما این گام ها را برای ایجاد توازن در برجام برمی‌داریم. اینکه اروپا تا کی می‌خواهد بی تفاوت باشد که البته معتقدم اقدامات ما تفاوت‌هایی را ایجاد کرده است، به آنها بستگی دارد.
در همین خصوص «محمدابراهیم رضایی» رئیس کمیته هسته‌ای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در گفتگویی با خبرگزاری میزان درباره گام‌های کاهش تعهدات گفت: این مسئله یکی از بهترین راهبرد‌هایی است که جمهوری اسلامی ایران در پیش گرفته و نباید متوقف شود و باید ادامه پیدا کند. به طور قطع باید گام پنجم کاهش تعهدات هسته‌ای را برداریم و انشاءالله این گام هم به درستی برداشته می‌شود. ما در حال حاضر ابزار‌های بسیار زیادی در اختیار داریم از جمله اینکه ما می‌توانیم اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را منتفی کنیم.
*ابتکارات ژاپن و فرانسه
با وجود رایزنی‌های دیپلماتیک در ۶۰ روز اخیر و به ویژه سفر حسن روحانی به ژاپن آن هم بعد از ۱۹ سال و تحلیل‌هایی که این مدت مطرح شد، مبنی بر اینکه ممکن است پس از این سفر گشایشی در رفع تحریم‌ها علیه ایران صورت گیرد، ولی کماکان روند گذشته برقرار است و به نظر می‌رسد این سفر هم دستاوردی به همراه نداشته است.
علی ربیعی سخنگوی دولت دوم دی ماه درباره سفر روحانی به توکیو گفت: در این سفر طرح‌هایی از سوی ژاپن مطرح شد و ما هم طرح‌هایی ارائه کردیم. ما در سفر به ژاپن تبادل طرح‌هایی داشتیم، اما برخی طرح‌ها رد شده، مشکل اصلی برداشته شدن تحریم‌ها است، چارچوب ها وجود دارد که بر اساس آنها طرح‌هایی ارائه شده است. اگر الگو و نظر جدیدی باشد، مجدد بررسی می‌شود اما تبادل طرح‌ها وجود دارد.
وی درباره طرح فرانسه هم بیان کرد: طرح ابتکاری فرانسه به علت عدم انعطاف آمریکایی‌ها و مواضع اولیه ما که نخست باید تحریم‌ها برداشته شود، به مشکل همیشگی برخورد کرد. با این همه از هر طرحی که منافع ملی ما را تضمین کند و در چارچوب‌های نظام باشد، دوباره بررسی می‌کنیم.
گفتنی است، روزنامه «ژاپن تایمز» پیش از سفر روحانی به توکیو پیش بینی کرده بود که آبه شینزو احتمالا نمی‌تواند به پیشرفتی قابل توجه در نشست آتی خود با حسن روحانی دست یابد.
علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی هم دوم دی در حاشیه مراسم راه اندازی بخش ثانویه راکتور اراک گفت: فرانسوی‌ها خواستند پادرمیانی کنند و طرحی را پیشنهاد کردند. بر اساس آن طرح طرف آمریکایی می‌گفت ما می خواهیم ایران به سمت سلاح هسته‌ای نرود و هیچ شرط دیگری نداریم و این را ترامپ دو سه بار مطرح کرد. از طرفی ما اعلام کردیم، بر اساس برجام تکلیف‌تان این است که تحریم ها را بردارید. از این رو اگر این دو شرط برای دو طرف احراز شود بقیه مسائل باقی مانده همان طور که رئیس جمهور هم گفتند در ۱+۵ قابل طرح است.
به گزارش فارس، در این مدت یک دور نشست کمیسیون مشترک برجام در وین در سطح معاونان و مدیران کل سیاسی وزارت خارجه‌های ایران و ۱+۴ با حضور نماینده اتحادیه اروپا در ۱۵ آذر ماه برگزار شد و بار دیگر طرف‌های برجامی بر تلاش برای حفظ برجام تأکید کردند، ولی تاکنون گامی عملی از سوی آنها به خصوص اروپایی‌ها که بعد از خروج آمریکا از برجام نیز تعهداتی ۱۱ گانه به ایران دادند، برداشته نشده است.
عباس عراقچی پس از نشست کمیسیون مشترک برجام در وین در 15 آذر ماه اعلام کرد: قرار شد گروه کاری مربوط به رفع تحریم‌ها تشکیل جلسه دهد و روی ایده‌های جدید کار کنند، ولی به هر حال موضع ما کاملا روشن بود و در این جلسه نیز تکرار کردیم، بدون هیچ شوخی و با جدیت کامل که تا زمانی راه حل‌هایی برای برخورداری ایران از منافع برجام و همچنین رفع تحریم ها پیدا نشود، روند کاهش تعهدات ایران ادامه خواهد یافت.
به گزارش فارس، در این میانه ۶ کشور اروپایی اعلام کردند که به اینستکس می‌پیوندند و عراقچی نیز ۱۵ آذر ماه پس از نشست کمیسیون مشترک برجام در وین اعلام کرد که اینستکس به مراحل پایانی خود نزدیک شده است، ولی با توجه به اظهارات اخیر «عبدالناصر همتی» رئیس کل بانک مرکزی مبنی بر اینکه «ما از نظر مقررات و سازماندهی همه چیز را آماده کرده‌ایم، تا زمانی که از ما نفت نخرند و در آمد نفت برای ما نیاید اینستکس فقط حرف است،» به نظر می‌رسد این سازوکار نیز جوابگو نیست.
علاوه بر این در این مدت رفت و آمدها و رایزنی‌هایی با دو عضو غیر اروپایی برجام صورت گرفت، سفر عراقچی به پکن و مسکو در آبان و آذر و همچنین سفرهای روزهای اخیر (اوایل دی ماه) ظریف به روسیه و چین.
براساس این گزارش، خبرگزاری «رویترز» روز جمعه ۲۹ آذر ماه به نقل از چند دیپلمات گزارش داد احتمالا اروپایی‌ها با هدف به عقب بازگرداندن گام‌های کاهش تعهدات برجامی ایران، مکانیسم حل اختلافات برجام را فعال می‌کنند، اما برای احیای تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران که باعث فروپاشی کامل برجام می‌شود، عجله نمی‌کنند.
رویترز به نقل از شش دیپلمات غربی و اروپایی بدون ذکر نامشان نوشت کشورهای آلمان، فرانسه و انگلیس با یکدیگر توافق کرده‌اند که این فرآیند را آغاز کنند اما فعلا صبر می‌کنند تا ببینند ایران پیش از تصمیم نهایی (رفتن به شورای امنیت) چه گام‌هایی برمی‌دارد.
در همین خصوص محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران روز دوشنبه نهم دی ماه در مسکو تلویحا به استفاده از مکانیسم ماشه توسط اروپا هشدار داد و گفت که گام‌های کاهش تعهدات برجامی ایران در ۹ ماه گذشته در راستای این توافق بوده و هیچکس نمی‌تواند در برابر این اقدامات، اقدامی صورت دهد.
آنگونه که از اظهارات دولتمردان ایرانی استنباط می‌شود این است که اولویت تهران در حال حاضر حفظ برجام است. در همین خصوص «علی ربیعی» سخنگوی دولت دوم دی ماه عنوان کرد: اولویت ما حفظ برجام است. البته بارها تاکید کرده‌ایم که برجام توافق جمعی است و بقای آن بدون پایبندی همه طرفین توافق به تعهدات خود قطعا امکانپذیر نیست. هنوز تغییری در مواضع برجامی ما رخ نداده است. ما مشغول رصد مواضع شرکایمان در برجام هستیم و قطعا اگر به آن نتیجه برسیم تصمیم رئیس جمهوری دنبال می‌شود و متناسب با مواضع مثبت یا منفی و خنثی آنها تصمیمات خودمان را به موقع اتخاذ می‌کنیم.
ربیعی با اشاره به اینکه معتقدیم سه کشور اروپایی به خوبی می‌دانند که گام‌های کاهش تعهدات ایران در صورت عمل آنها به تعهداتشان برگشت پذیر است؛ گفت: آنها را دعوت می‌کنیم درباره تصمیمات و واکنش‌های احتمالی و ناموجه خود در آینده بیشتر دقت کنند چون ممکن است آسیب ترمیم‌ناپذیری به برجام وارد شود. موکدا باید تصریح کنیم که جمهوری اسلامی ایران با این تهدیدات از مطالبه به حق و قانونی خود عقب نخواهد نشست و برای هر سناریویی آماده هستیم.
* نیم نگاهی به گام‌های قبلی
به گزارش فارس، از زمانی که شورای عالی امنیت ملی ایران در ۱۸ اردیبهشت ماه و در اولین سالگرد خروج آمریکا از برجام در بیانیه‌ای از کاهش برخی تعهدات برجامی و ارائه فرصت ۶۰ روزه به طرف‌های مقابل و به ویژه اروپایی‌ها خبر داد و در همین راستا چهار گام از سوی ایران برداشته شد، رایزنی‌هایی در این مدت صورت گرفت و رفت و آمدهایی انجام و ابتکاراتی از ناحیه فرانسه و ژاپن عنوان شد، ولی هیچ کدام نتوانست قفل موجود بر سر راه برجام را باز کند، چرا که مانع تراشی‌های آمریکا و دولت ترامپ عملا این راهکارها را بی خاصیت کرد.
شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران ۱۸ اردیبهشت ماه سال جاری و در نخستین سالگرد خروج آمریکا از برجام، در بیانیه‌ای ضمن اعلام کاهش برخی تعهدات برجامی، فرصت ۶۰ روزهای را به طرف‌های باقیمانده در برجام از جمله سه کشور اروپایی داد تا تعهدات بانکی و نفتی خود در قبال ایران را عملیاتی کنند و اعلام کرد که اگر کماکان این روند ادامه یابد و شاهد پایبندی طرف مقابل به تعهداتش نباشیم، ایران گام‌های دیگری را در این راستا برخواهد داشت. در گام اول ایران از ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده ۳.۶۷ درصد عبور کرد و در پایان این گام و زمان ورود به گام دوم (۱۶ تیر ماه) نیز عنوان شد که ایران از این به بعد سقف غنی سازی ۳.۶۷ درصد را رعایت نمی‌کند و یک روز بعد هم بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی در گفتگو با فارس خبر داد که سقف اورانیوم غنی شده ایران به ۴.۵ درصد رسیده است.گام سوم هم براساس اعلام حسن روحانی رئیس جمهور از روز جمعه ۱۵ شهریور آغاز و سازمان انرژی اتمی موظف شد در زمینه تحقیق و توسعه هر آنچه نیاز فنی کشور است، بلافاصله شروع کند و تمام تعهداتی که در زمینه تحقیق و توسعه در برجام مدنظر بوده را کنار بگذارد. در گام چهارم هم که از ۱۵ آبان ماه کلید خورد گازدهی به سانتریفیوژها در مجتمع غنی سازی شهید علیمحمدی (فردو) آغاز شد.
حسن روحانی ۱۴ آبان ماه در مراسم افتتاح کارخانه نوآوری آزادی با صدور دستور به سازمان انرژی اتمی برای آغاز گام چهارم، یادآور شد که گام چهارم مثل گام‌های دیگر قابل بازگشت است و افزود: هر وقت آنها به تعهداتش عمل کردند ما دو مرتبه گاز را قطع می‌کنیم.
رئیس‌جمهور با بیان اینکه تمام مذاکراتی که پشت پرده با برخی کشورها داریم برای حل و فصل ادامه دارد به آن مذاکرات متعهد هستیم، آن مذاکرات را هم ادامه می‌دهیم و جلو می‌رویم، دو ماه به طرف‌های برجامی فرصت داد و گفت: ظرف دو ماه آینده فرصت مذاکره داریم و صحبت می‌کنیم و اگر راه‌حل درستی را یافتیم اینکه تحریم‌ها برداشته شود و به راحتی بتوانیم نفتمان را بفروشیم و از پول‌های بانک‌مان استفاده کنیم و سایر تحریم‌هایی که در فلزات و بیمه انجام دادند بردارند، ما هم به شرایط گذشته برمی‌گردیم.
