به موجب ماده ۱۱۰۲ قانون مدنی همین که ازدواجی به طور صحیح واقع شد روابط زوجیت بین طرفین ایجاد می‌گردد و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر برقرار می‌شود یکی از آثار ازدواج صحیح تمکین است تمکین عبارت از اطاعت کردن زوجه در انجام وظایف زناشویی، سکونت در منزل مشترک که شوهر اختیار کرده و حسن معاشرت است حال که به طور کلی با معنا و مفهوم تمکین آشنا شدید لازم است بدانید که تمکین دو مفهوم عام و خاص دارد که در ادامه با این دو مفهوم نیز آشنا می‌شویم.
تمکین در معنای عام
به گزارش فرارو تمکین در معنای عام یعنی اینکه خانم وظایف خود را نسبت به همسر انجام دهد و از او در حدود قانون و عرف اطاعت نماید و ریاست شوهر را در خانواده پذیرا باشد، زیرا به موجب ماده ۱۱۰۵ قانون مدنی در روابط زوجین ریاست خانواده از خصایص شوهر است. البته اگر آقایی از همسرش توقعات نامشروع یا نامتعارفی داشته باشد، خانم مکلف به اطاعت از او نیست به عنوان مثال اگر آقا بر خلاف عرف از خروج همسر خود از منزل و بازدید خانواده و دوستان جلوگیری کند، رفتارش سوءِ معاشرت تلقی می‌شود.
تمکین در معنای خاص
منظور از تمکین در معنای خاص روابط زناشویی است و در واقع مفهوم تمکین خاص اطاعت از نیاز‌های غریزی مرد از طرف زن می‌باشد(تأمین نیاز‌های جنسی زوج) البته تمکین خاص امر مطلقی نیست و زن موظف به انجام این امر بر طبق زمان، مکان و عرف می‌باشد به همین دلیل مواردی که زن مجاز است تمکین نکند نیز وجود دارند مثلاً در شرایطی که شوهر مبتلا به یکی از بیماری‌های مقاربتی جنسی باشد زن می‌تواند از تمکین امتناع کند که در این موارد زن حق دریافت نفقه دارد.
مفهوم عدم تمکین
اگر هر یک از زوجین به هر علت وظایف زناشویی خود را ایفا نکند نُشوز کرده است، عدم تمکین یا به عبارتی عدم ایفای هر یک از وظایف و تکالیف زناشویی خواه از نوع تکالیف مشترک باشد و خواه از نوع تکالیف اختصاصی که نشوز نامیده می‌شود، از سوی هریک از زوجین می‌تواند اتفاق بیفتد، اما در قلمروی اصطلاحات حقوقی معمولاً نشوز به عدم انجام وظایف زناشویی از جانب زن گفته می‌شود و بیشتر به زنان اشاره دارد تا مردان.
آثار عدم تمکین
۱- عدم استحقاق زن نسبت به نفقه
۲- کسب اجازه ازدواج مجدد از دادگاه
بنابراین برای آن که مرد بتواند زن دوم بگیرد باید به دادگاه رجوع و با اثبات عدم تمکین همسرش از دادگاه اجازه ازدواج مجدد بگیرد.
۳- امکان طرح دعوی طلاق از سوی مرد
نشوز شوهر یا عدم ایفای وظایف زناشویی از جانب وی نیز دارای ضمانت اجرای حقوقی است و زن می‌تواند با مراجعه به دادگاه الزام شوهر را به انجام وظایف وی درخواست نماید به علاوه نشوز شوهر سوء معاشرت به شمار می‌آید و اگر مصادیق عسر و حرج باشد، زن می‌تواند از دادگاه درخواست طلاق کند.
در چه مواردی زن می‌تواند از شوهر تمکین نکند؟
تمکین یک حکم مطلق و بی، چون و چرا نیست و یک سری استثنائاتی در قانون پیش بینی شده که در آن شرایط زن می‌تواند از شوهرش اطاعت نکند و در عین حال از تمام حقوقی که دارد برخوردار شود این استثنائات که عذر موجه زن برای تمکین نکردن محسوب می‌شوند به شرح ذیل است:
۱- به موجب ماده ۱۱۱۴ قانون مدنی در صورتی که حق سکونت به زن داده شده باشد زن می‌تواند از حضور در منزل شوهر خودداری کند و شوهر را ملزم به حضور در خانه‌ای کند که او تعیین می‌نماید که در این صورت شوهر در همان منزل با همسر خود زندگی خواهد کرد و زوجه نیز موظف به اطاعت از شوهر خود و ادای سایر وظایف زوجیت در همان منزل می‌باشد.
۲- به موجب ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی اگر بودن زن با شوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن باشد زن می‌تواند مسکن دیگری اختیار کند و در صورتی که ضرر مزبور ثابت شود محکمه حکم بازگشت به منزل شوهر نخواهد داد و مادام که زن در بازگشتن به منزل مزبور معذور است نفقه بر عهده شوهر خواهد بود.
۳- در صورتی که شوهر منزل مناسب با وضعیت زن برای سکونت او پیدا نکند در این صورت زن می‌تواند به خانه شوهر نرود، مانند آن که شوهر زن خود را که شایسته داشتن خانه مستقلی است در خانه‌ای مشترک با خانواده خود ساکن کند.
۴- به موجب ماده ۱۱۲۷ قانون مدنی هر گاه شوهر بعد از عقد مبتلا به یکی از امراض مقاربتی و جنسی گردد زن حق دارد از نزدیکی با او خودداری کند امتناع به علت مزبور مانع از حق نفقه نخواهد بود. همچنین در صورتی که شوهر به یکی از امراض واگیر دار مبتلا گردد زن می‌تواند تا حدودی که از سرایت آن مصون بماند از شوهر دوری کند.
۵- در صورتی که زن بیمار باشد و پزشک نزدیکی جنسی با شوهر را منع نماید و یا در دوره عادت زنانگی زن می‌تواند از نزدیکی خودداری نماید.
۶- اگر شوهر بخواهد که نفر سومی اعم از زن یا مرد در رابطه جنسیشان شریک باشد یا اینکه اگر مرد براساس اختلالات جنسی مثل سادیسم جنسی، ضرب و شتم هنگام رابطه یا … درخواست‌های جنسی نامتعارف از زن داشته باشد در همه‌ی موارد زن می‌تواند تمکین نکند در عین حال ناشزه نمی‌شود و نفقه اش قطع نمی‌گردد.
۷- به موجب ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی زن می‌تواند تا وقتی که مهریه به او تسلیم نشده از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط بر اینکه مهریه او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود. حق حبس یعنی زوجه از زمانی که باکره است می‌تواند تمکین خاص در مقابل شوهر نداشته باشد و ابتدا درخواست حقوق مالی خود از جمله مهریه را کند.
لازم به ذکر است که حق حبس فقط مربوط به تمکین خاص است و زن باید وظایف دیگری که در مقابل شوهر دارد مثل سکونت در منزل مشترک و .. را انجام دهد. این فرض مربوط به زمانی است که زن و مرد ازدواج کرده اند، اما زوجه همچنان باکره است، پس می‌تواند تا زمانی که تمام مهریه به او پرداخت نشده رابطه‌ی جنسی با شوهر برقرار نکند. حتی اگر دادگاه پرداخت مهر را قسط بندی کند، تا آخرین قسط پرداخت نشده زن می‌تواند تمکین خاص نکند بدون اینکه نفقه را از دست بدهد البته این حق با اولین رابطه جنسی بین زن و شوهر از بین می‌رود.
همان طور که گفته شد یکی از شرایط استفاده زن از حق حبس آن است که مهریه زن حال باشد در واقع مهریه حال مهریه‌ای است که برای پرداخت آن مهلتی تعیین نشده باشد و زن این حق را داشته باشد که پس از عقد هر زمان که اراده کند، آن را مطالبه نماید بنابراین اگر حین عقد مهریه به نوعی تعیین شود که برای پرداخت آن از سوی مرد مهلتی تعیین شده باشد به آن مهریه موجل گفته می‌شود علاوه بر این در صورتی هم که پرداخت مهریه منوط به استطاعت یا توانایی مالی مرد باشد زن از حق حبس خود محروم خواهد شد به این نوع مهریه اصطلاحاً مهریه عند الاستطاعه نیز گفته می‌شود لذا زن تنها در شرایطی می‌تواند با استناد به حق حبس خود از تمکین سرباز زند که مهریه او عند المطالبه باشد.
نحوه اثبات عدم تمکین
چنانچه زن از مرد تمکین نکند، مرد می‌تواند با مراجعه به دادگاه الزام به تمکین زوجه را درخواست کند قبل از این کار مرد می‌تواند اظهارنامه‌ای را برای زن بفرستد این اظهارنامه بعداً می‌تواند اثبات کننده عدم تمکین زن باشد. مدارک دیگری نیز می‌تواند در این زمینه مورد تایید قاضی قرار بگیرد از جمله شهودی که عدم تمکین زن را شهادت می‌دهند. شکایت مرد از عدم تمکین زن یک دعوای خانوادگی است که در صورت اثبات منجر به نشوز زن شده و لازم نیست دیگر به زن نفقه بپردازد.
در مقابل چنانچه مرد منزل مشترک را ترک نماید یا نفقه را نپردازد و یا وظایف خود را انجام ندهد به طوری که مصداق سوء معاشرت باشد، زن می‌تواند با مراجعه به دادگاه الزام مرد یا حقوق مالی خود ازجمله مهریه و نفقه خود یا نفقه فرزندان را مطالبه نماید حتی در مواردی که توانایی مالی مرد اثبات شود، عدم پرداخت نفقه از سوی مرد جرم محسوب شده و زن می‌تواند شکایت کیفری نماید تا مرد زندانی شود.
