عراق در آستانه اربعین حسینی سال ۱۴۴۱ روزهای متفاوتی با سال‌های گذشته را پشت سر می‌گذارد؛ اعتراض و تظاهراتی که ظاهرا رهبر ندارد، ظاهرا مردمی است، ظاهرا مستقل است اما بسیار در ابعاد مختلف، سؤال‌برانگیز است.
اعتراض‌ها کجاست و از کی آغاز شد؟
به گزارش فارس تظاهرات و اعتراض خیابانی، از روز سه‌شنبه نُهم مهر (اول اکتبر) آغاز شد. امروز پنجشنبه سوم اکتبر، سومین روز متوالی اعتراض‌هاست.
استان‌های بغداد، نجف، کربلا، ذی‌قار (ناصریه) و میسان (عماره)، بابل (حِلّه) و بصره تاکنون شاهد تظاهرات و اعتراض بوده و اخباری نیز از اعتراض در «کوت» مرکز استان واسط هم منتشر شده است.
مناطقی که شاهد اعتراض است جز بغداد همه مناطقی است که به مناطق شعیه‌نشین معروف است. هر چند شایعاتی در خصوص انتقال برخی افراد از غرب عراق به برخی از این استان‌ها برای حضور در تظاهرات منتشر شده اما به نظر می‌رسد مناطق اهل سنت شاهد چنین اعتراض‌هایی نبوده تا الان.
علت اعتراض‌ها چیست؟
از گزارش‌های متعدد رسانه‌های عراقی و همچنین شعارهایی که معترضان در تظاهرات سر می‌دهند، روشن است که خواست اصلی آنان رفع مشکلات اقتصادی و در وهله دوم، مبارزه با فساد سیاسی است. رفع بیکاری از مهم‌ترین خواسته‌های جوانان و پس از آن تأکید بر بهبود خدمات دولتی که شامل آب و برق و سایر امور خدماتی دولت می‌شود، از جمله علل اعتراض‌هاست. اما اینکه برخی لابه‌لای این شعارها علیه ایران شعار بدهند نشان‌دهنده پشت‌پرده و ماهیت حامیان این وضعیت است.
آیا اعتراض‌ها خودجوش است؟
هر چند برخی در عراق تلاش میکنند که اعتراضات را فاقد رهبر سیاسی نشان دهند و بگویند مستقل و کاملا مردمی است، اما به دلیل برخی نشانه‌ها، قطعا خودجوش نیست به چند دلیل:
۱- اوضاع نابسامان معیشتی و اقتصادی که علت اعتراض‌ها معرفی شده، پدیده نوظهور و تازه و یکباره‌ای نیست که سبب انفجار خشم مردم شود.
۲- افشاگری رهبر جنبش مقاومت عصائب اهل الحق بیش از یک ماه پیش. چهارم شهریور ماه (26 اوت) قیس الخزعلی در دیداری رسانه‌ای گفت، برخی جریان‌های داخلی سیاسی عراق با قدرت‌های خارجی در حال تدارک تظاهرات‌هایی هستند چون از سیاست خارجی عراق ناراضی‌اند. مشکل در «معامله قرن» است. مطلوبشان این است که این دولت را مطیع خود کنند... بنابراین در عراق ما دوباره شاهد تظاهرات خواهیم بود. این تظاهرات‌ها هم قرار است ماه دهم (اکتبر) شروع شود. اگر دوست داشتید، این حرف مرا ثبت کنید. این حرف من تحلیل نیست، اطلاع و اطلاعاتی است که دارم. این کار را هم از شبکه‌های اجتماعی شروع میکنند تا آن را خواسته افکار عمومی وانمود کنند اما در حقیقت رهبری آن طرف‌های خارجی هستند.
اکنون اگر به تاریخ شروع تظاهرات‌ها نگاه کنیم می‌بینیم که آغاز آن از سه‌شنبه اول ماه دهم (اکتبر) است؛ همان که الخزعلی گفته است.
۳- شروع دعوت‌ها برای تظاهرات و اعتراض، از یک ماه پیش در شبکه‌های اجتماعی در فضای مجازی آغاز شده و عموم کسانی که دعوت‌های تند و تحریک‌آمیز داشته، به نوعی بعثی یا مرتبط با حزب بعث بوده‌اند. با آغاز تظاهرات‌ها، رغد صدام، دختر دیکتاتور معدوم بعثی عراق، در توییتی از این اعتراض‌ها حمایت کرد و آنان را «نسل قادسیه» خواهند و نوشت «کل عراق با شماست» و «خدا شهدای ما را رحمت کند».
تکرار دی 96 تهران
۴- طرح پیشنهادی عربستان به دولت ترامپ برای ناآرام کردن تهران، بغداد و بیروت. این طرح که روزنامه الاخبار لبنان آن را فاش کرده نشان می‌دهد سه کشور ایران و عراق و لبنان هدف این طرح هستند که اساس آن تحریک رسانه‌ای افکار عمومی برای رسیدن به تظاهرات و اعتراض‌های خیابانی و در نهایت تضعیف دولت مرکزی است. در گزارش الاخبار آمده است که زمانیکه محمد بن سلمان ولی‌عهد سعودی با بازداشت ولید ابراهیم رئیس مجموعه شبکه تلویزیونی ام.بی.سی (MBC)، توانست از طریق اجبار ولید برای چشم‌پوشی از بخشی از سهام مجموعه، بر هیأت مدیره آن مسلط شود، صد میلیون دلار در این مجموعه سرمایه‌گذاری جدید کرد تا این پول صرف شبکه‌هایی شود که جامعه هدف آن لبنان، عراق و ایران باشد. شاید بسیاری ندانند که همزمان با اتفاقات عراق، در لبنان نیز چندین تجمع در بیروت برگزار شد اما نتوانست مانند عراق، توجهات را به خود جلب کند. این هم‌زمانی قابل توجه نکته‌سنجان قرار خواهد گرفت.
اکنون این طرح سعودی، در عراق در حال اجراست و به همین دلیل شخص مشخصی رهبری آن را بر عهده ندارد تا با موج‌سواری بر وضع نابسامان اقتصادی، کاملا مردمی جلوه کند. اعتراض‌های کنونی بسیار به اعتراضی که قرار بود در دی ماه ۱۳۹۶ در تهران و ایران فراگیر شود، شبیه است. آن اعتراض‌ها هم رهبر مشخصی نداشت و تکیه بر هماهنگی در فضای مجازی داشت.
۵- همزمان شدن آغاز تظاهرات‌ها با آغاز حرکت مردم برای راهپیمایی اربعین، اصلا اتفاقی نیست. آغاز این آشوب یک تیر و چند نشان است؛ اول آنکه راهپیمایی اربعین تحت الشعاع قرار می‌گیرد و از سویی دیگر مقدمه برای ساقط شدن دولت عادل عبدالمهدی که هنوز یک ساله هم نشده، فراهم می‌شود؛ دولت عادل از دو جهت بسیار تحت فشار آمریکا قرا گرفته است؛ اول آنکه دولت او بر خلاف دولت سابق (حیدر العبادی) علاوه بر نگاه به غرب، به شرق هم نگاه دارد و اخیرا از سفری رسمی از چین بازگشت که ما حصل آن توافق‌های متعدد تجاری و اقتصادی بود. نکته مهمتر دیگر اینکه دولت او اخیرا آشکارا اعلام کرد که رژیم صهیونیستی عامل حمله به مواضع الحشد الشعبی است؛ موضعی که خودبه‌خود به معنای عزم بغداد برای مقابله با این حملات است.
تعداد کشته شدگان
در روز سوم (پنجشنبه) خبرگزاری رویترز به نقل از پلیس عراق، شمار کشته شدگان در اعتراضات خیابانی در عراق را یازده نفر اعلام کرد. یکی از کشته شدگان از نیروهای پلیس است. بیشترین کشته هم در شهر ناصریه مرکز استان ذی‌قار در جنوب عراق است که هفت نفر جان باخته‌اند. بیشترین کشته بعد از آن نیز در العماره مرکز استان میسان است. شمار زخمی‌ها چند صد نفر و بیش از پانصد نفر برآورد شده است.
شبکه رووداو متعلق به کردستان عراق که به نوعی از این اعتراض‌ها حمایت می‌کند، مدعی شد که شمار کشته‌شدگان به 21 نفر رسیده است.
موضع سیاسیون عراقی
هر چند همه احزاب و سیاسیون و حتی عادل عبدالمهدی نخست‌وزیر عراق بر حق مردم برای اعتراض و تظاهرات تأکید کرده‌اند اما برخی سیاسیون با گرفتن مواضعی دوپهلو یا برخی در حمایت از مردم، ژست دموکراتیک به خود گرفته‌اند.
مخالفان دولت عادل عبدالمهدی هر چند اعلام کرده‌اند که خواستار تظاهرات‌های کنونی نشده‌اند، اما چندان هم از این وضع ناراضی نیستند. آنان در چند ماه گذشته با آنکه عمر دولت فعلی هنوز یک سال هم نشده، تلاش‌های شدیدی برای استیضاح وزرای دولت و حتی خود نخست‌وزیر کرده‌اند.
مقتدی الصدر در روز دوم اعتراض‌ها در توییترش گفت: ما نمی‌خواهیم و به سود عراق هم نیست که تظاهرات مردمی به تظاهرات حزبی تبدیل شود وگرنه به انقلابیون (ائتلاف) الاصلاح می‌گفتیم که بیایند تظاهرات. اما ما میخواهیم مردمی بودنش و مسالمت‌آمیز بودنش کاملا حفظ شود... ما همچنین تعدی به تظاهرات‌کنندگان بی‌دفاع را که دنبال فساد و خشونت نیستند، رد می‌کنیم».
نوری المالکی نخست‌وزیر پیشین عراق هم در روز نخست اعتراض‌ها گفت، آنچه امروز در میدان التحریر (بغداد) رخ داد، تأسف برانگیز است و به سود هیچ کس نیست. از معترضان می‌خواهم که خوددار باشند و به قانون تمکین کنند و مسالمت‌آمیز بودن تظاهرات را حفظ و از برخورد با نیروهای امنیتی و به خطر انداختن منافع عمومی و خصوصی و تخریب دوری کنند. دستگاه‌های امنیتی هم باید از معترضان و اموال عمومی و خصوصی محافظت کنند.
ایاد علاوی، نخست‌وزیر اسبق عراق نیز تظاهرات را حق قانونی مردم دانست به شرط آنکه مسالمت‌آمیز باشد و متعرض اموال عمومی و خصوصی نشود. او خواستار خوددار بودن مردم معترض شد و گفت از خواسته‌های آنان حمایت می‌کند.
عمار الحکیم (رئیس پیشین مجلس اعلا) نیز در روز دوم، معترضان را «فرزندان ما» خواند و خطاب به نیروهای امنیتی گفت، «با فرزندان ما مدارا کنید... به آنها گوش کنید». او طی چند ماه گذشته نیز تلاش کرد که از هواداران خود بخواهد در اعتراض به عملکرد دولت در چندین شهر عراق تظاهرات کنند اما این فراخوان با حضور بسیار کم‌رنگ مردم، شکست خورده بود.
منع آمد و شد و آرام‌تر شدن اوضاع
بعد از آنکه در بغداد ممنوعیت تردد افراد و خودروها اعلام شد، مقامات محلی امروز پنجشنبه دایره استان‌های مشمول این قانون را افزایش داده‌اند تا بتوانند وضعیت را بیش از پیش کنترل کنند.
مقامات عراقی در استان‌های نجف، بابل، میسان و ذی‌قار ممنوعیت آمد و شد اعلام کرده‌اند. برخی منابع از آرام‌تر بودن اوضاع امروز در شهرهای عراق خبر داده‌اند هر چند که برخی رسانه‌ها مثل العربیه مدعی شده‌اند که معترضان در چند شهر به خیابان آمده‌اند.
شبکه العربیه همچنین گزارش کرده که نخست‌وزیر با نماینده معترضان دیدار کرده تا خواسته‌های آنان را بشنود. این اقدامات به آرام‌تر شدن عراق کمک خواهد کرد.
