امروز ۳۰ روز از فرصت ۶۰ روزه دوم ایران به طرف‌های باقیمانده در برجام می‌گذرد و جمهوری اسلامی ایران پیش از این بارها اعلام کرده بود که اگر طرف‌های باقیمانده در این توافق، اقدامی را در راستای عمل به تعهداتشان صورت ندهند، تهران گام سوم را به مراتب قاطع‌تر از ۲ گام قبلی برخواهد داشت.
به گزارش فارس در همین خصوص دیروز (دوشنبه) ۱۴ مرداد ماه محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه در نشستی خبری در تهران عنوان کرد: «اتحادیه اروپا از ابتدای خروج آمریکا از برجام تعهداتی را داده و تعهداتی هم در برجام وجود دارد و اگر امکانش باشد اینها اجرا شوند، امکان عبور از این مرحله وجود دارد و اگر این امکان نباشد، ایران برنامه خود را اعلام کرده که در چارچوب برجام است. ۲ قدم برداشتیم و قدم سوم هم در راه است.»
اظهارات ظریف در حالی بیان شد که حسن روحانی رئیس جمهوری کشورمان نیز روز پنجشنبه دهم مرداد ماه در تبریز طی اظهاراتی با اشاره به ناتوانی طرف‌های باقیمانده در برجام در عمل به تعهداتشان عنوان کرد: «با کشورهای مختلف مکاتبه کردیم و آنها قول‌ها و وعده‌هایی دادند، اما در مقام عمل ناتوان بودند، لذا در چنین شرایطی اقداماتی را آغاز کردیم و به دنیا گفتیم که اگر نتوانیم از فواید این توافق استفاده کنیم، ما هم تعهدات خود را قدم به قدم کاهش می‌دهیم.»
وی با تأکید بر این نکته که «کاهش تعهدات برای این است که دنیا بداند دست ما هم بسته نیست و اگر آنها به تعهدات خود عمل نکنند راهکارهای فراوانی پیش روی ما قرار دارد و می‌توانیم از اقتصاد و کشور خودمان دفاع کنیم»، خاطرنشان کرد: «تاکنون کاهش تعهدات در ۲ مرحله انجام شده و در هر مرحله ۲ تعهد را کنار گذاشتیم، البته همزمان مشغول مذاکره و گفتگو هستیم، اما در عین حال بر مبنای اینکه به نتیجه نمی‌رسیم، عملکردها و برنامه‌های مدیریتی خود را پیش می‌بریم.»
رئیس جمهور با بیان اینکه «امروز هم با برخی از کشورها در حال مذاکره هستیم و آنها پیشنهاداتی ارائه کردند که متوازن نمی‌دانیم، لذا آن پیشنهادات را نپذیرفتیم،» عنوان کرد: «ممکن است در هفته‌های آینده به نتیجه قابل قبول دست پیدا کنیم و امکان دارد که به این نتیجه نرسیم و اگر به نتیجه‌ای نرسیم مرحله بعدی کاهش تعهدات را انجام خواهیم داد.»
* اگر پیشنهادات اینها متعادل و متوازن بود ما می‌پذیرفتیم
حسن روحانی دوم مرداد ماه نیز در جلسه هیأت دولت طی اظهاراتی عنوان کرده بود: «در این مدت تلاش‌های زیادی شده و همین الان هم دارد می‌شود. پیشنهاداتی به ما از طرف کشورهای مختلف شده که کاهش تعهدات را متوقف کنیم و آنها هم اقداماتی را انجام دهند. این اقدامات از نظر ما متوازن و متعادل نبود. اگر پیشنهادات اینها متعادل و متوازن بود ما می‌پذیرفتیم.کاهش تعهدات که گفتیم موقتی است برای اینکه فرصت مذاکراتی جدید به وجود بیاید. اگر فردا یا یک هفته دیگر آنها در برابر اقدامات ما یک اقدام درست و متعادلی انجام دهند و یک آتش بس در این جنگ اقتصادی به وجود بیاید، باز هم فرصت می‌ماند برای اینکه ما حرف بزنیم و مذاکره کنیم به نتیجه برسیم. در این رابطه کشورهایی هم واسطه هستند یا خودشان می‌گویند البته ما میانجی نیستیم و نظر خودمان را می‌گوییم و مکاتباتی هم در این زمینه از دو طرف انجام شده و ما داریم ادامه می‌دهیم. ما هیچ وقت فرصت مذاکره را از دست نخواهیم داد. تا زمانی مسؤولیت اجرای کشور را به عهده دارم اعلام میکنم همیشه برای یک مذاکرات عادلانه، قانونی و با احترام کامل به ملت ایران و حقوق ملت ایران و با عزت آماده‌ایم تا مشکلات را حل کنیم، ولی حاضر نیستیم به اسم مذاکره کنار میز تسلیم بنشینیم. تسلیم را غیرجایز می‌دانیم و ملت ما و قانون اساسی ما نمی‌پذیرد، اما برای مذاکره عادلانه محترمانه‌ای که به نتیجه عادلانه منجر شود آماده بودیم و هستیم.»
وی خاطرنشان کرد: «با کشورهای اروپایی غیر اروپایی به صورت مکاتبه, نامه، تلفنی حرف می‌زنیم و مذاکره می‌کنیم تا امروز به آن نقطه مطلب نرسیدیم. البته پیشنهاداتی داشتند که برخی تحریم‌ها کاهش یابد، ما هم اقداماتی را انجام دهیم، ولی چون این پیشنهادات متعادل نبوده ما تا امروز نپذیرفتیم. ما روند فعالیت سیاسی خود را ادامه می‌دهیم و اگر به نتیجه نرسیم و ۶۰ روز دوم پایان یابد حتما قدم سوم را برخواهیم داشت. در عین حال در قدم سوم ۶۰ روز فرصت می‌دهیم که حرف بزنیم و مذاکره کنیم و راه‌حل بیابیم. مردم ایران بدانند ما اهل لجبازی نیستیم و دنبال جنگ و تنش نیستیم، ولی در عین حال آمادگی هم نداریم که حرف زوری را گوش دهیم و در برابر قلدری‌ها تسلیم شویم.»
محمدجواد ظریف هم اخیرا در گفت‌وگویی با خبرگزاری خانه ملت با اشاره به خواست برخی کشورهای عضو ۱+۴ برای لغو اجرای گام سوم کاهش تعهدات برجامی گفت: این در اختیارات جمهوری اسلامی است که در این باره تصمیم بگیرد و حتما اگر تعهدات طرف‌های خارجی برجام اجرا نشود، این گام در امتداد اقدامات قبلی برداشته خواهد شد.
*فعلا چیزی که بشود با آن امیدوار بود که گام سوم در پیش نخواهد بود، ندیده‌ایم
در این راستا، بهروز کمالوندی معاون و سخنگوی سازمان انرژی اتمی نیز روز دوشنبه ۱۴ مرداد ماه در جمع خبرنگاران در تشریح گام سوم کاهش تعهدات برجامی ایران عنوان کرد: «اگر طرف مقابل در یک ماه باقیمانده همچنان به تعهداتش عمل نکند، براساس آنچه قبلا رئیس جمهور اعلام کرده است، حدود یک ماه دیگر گام سوم کاهش تعهدات برجامی برداشته خواهد شد.»
وی با اشاره به گزینه‌های متعدد ایران برای پیشبرد برنامه هسته‌ای افزود: در همین زمینه جلساتی را نیز برگزار می‌کنیم و تصمیم نهایی در سطح مسئولان عالی کشور بوده و بسته به شرایط اتخاذ شده و پس از ابلاغ اجرایی خواهد شد. بسیار مهم است که وزارت امور خارجه مشخص کند شرایط چگونه پیش می‌رود و طرف مقابل چه قدم‌هایی را برداشته و چه امید‌هایی وجود دارد. همانطور که قبلا اعلام شده، اقدامات بعدی ایران شامل تعلیق تعهدات است، بنابراین تعهدات کنار گذاشته نمیشود بلکه تعلیق می‌شود و اگر آنها به تعهدات خود بازگردند، طبیعتا ما نیز باز خواهیم گشت و به تعهداتمان عمل می‌کنیم.
کمالوندی افزود: اگر اقدام آنها جدی باشد ممکن است نیازی به برداشتن گام سوم نباشد، اما اگر طرف مقابل قدم جدی برندارد حتما گام دیگری در پیش است؛ به این صورت که هرچه جلوتر برویم، تعهدات کمتر شده و در عمل دیگر برجامی باقی نخواهد ماند.
وی گفت: وزارت امور خارجه باید جمع بندی و ارزیابی داشته باشد تا ما نهایتا در جلسات مشترک با دستگاه‌های مختلف به این تصمیم برسیم که آیا زمان آن رسیده که گام بعدی را برداریم یا خیر؟ البته زمان آن از قبل مشخص شده یعنی حدود یک ماه دیگر خواهد بود و این یک ماه منتظر تحولات هستیم، فعلا چیزی که بشود با آن امیدوار بود که گام سوم در پیش نخواهد بود، ندیده‌ایم.
اروپا در این مدت چه کرد؟
در این مدت اقداماتی از سوی یکی از اعضای تروئیکای اروپایی یعنی فرانسوی‌ها صورت گرفت. دومین سفر «امانوئل بُن» مشاور دیپلماتیک امانوئل ماکرون رئیس جمهور فرانسه به ایران پس از ورود ایران به گام دوم انجام و در این سفر پیام کتبی ماکرون را به روحانی تسلیم کرد. مشاور دیپلماتیک ماکرون روز چهارشنبه ۲۹ خرداد و دو روز بعد از اظهارات بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی در اعلام شمارش معکوس از سوی ایران برای عبور حجم اورانیوم غنی شده ۳.۶۷ درصد از سقف ۳۰۰ کیلوگرم نیز به تهران سفر کرده بود.
امانوئل بُن ۱۹ تیر ماه در دیدار با علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی تأکید کرد که به عنوان میانجی به تهران نیامده و حامل هیچگونه پیامی از سوی آمریکا برای ایران نیست. مشاور دیپلماتیک رئیس جمهور فرانسه گفت: امانوئل ماکرون به دنبال دستیابی به ابتکارات مشترک برای ایجاد آتش بس در جنگ اقتصادی آمریکا علیه ایران بوده و معتقد است که این اقدام به کاهش تنش‌های رو به تزاید در منطقه منجر خواهد شد.
علی شمخانی نیز در این دیدار با انتقاد از بی عملی کشورهای اروپایی برای اجرای تعهداتشان در برجام و فقدان اراده کافی برای مقابله با اقدامات تخریبی آمریکا در این توافقنامه چند جانبه اظهار داشت: با توجه به عدم استفاده اروپا از فرصت یک ساله اجرای تعهدات یک طرفه از سوی ایران، تصمیم قاطع کشور ما اجرای تعهدات، متناسب با اقدام متقابل طرف‌های دیگر است و زمان انجام اقدامات یک طرفه به پایان رسیده است.
شمخانی اجرای برنامه کاهش مرحله به مرحله تعهدات هسته‌ای را راهبرد غیر قابل تغییر ایران برشمرد و گفت: این مسیر در چارچوب بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام تا زمان تحقق کامل حقوق ایران ادامه خواهد یافت.
ظریف هم ۱۹ تیر ماه و پیش از دیدار امانوئل بُن در حاشیه جسله هیأت دولت به خبرنگاران گفته بود: مشکل اروپایی‌ها خودشان هستند که آمادگی ندارند برای امنیت خودشان هزینه کنند و مشکل اصلی‌شان آمریکاست که از برجام خارج شده و باید بیایند این مشکل را حل کند. جمهوری اسلامی موضع صریح دارد؛ هیچگاه تحت فشار، مذاکره امکان پذیر نیست. باید فشارها و جنگ و تروریسم اقتصادی را علیه مردم ایران متوقف کنند و برای اجرای برجام می شود صحبت کرد.
وزیر خارجه روز پنجشنبه ۲۰ تیر ماه در جمع خبرنگاران نیز درباره طرحی که رسانه‌ها عنوان می‌کنند در سفر «امانوئل بن» مشاور دیپلماتیک ماکرون به تهران تحت عنوان «توقف در برابر توقف» مطرح شده نیز خاطرنشان کرد: «نخیر؛ ایشان پیشنهادی آوردند برای اینکه از افزایش تنش جلوگیری شود. گفتند ما میانجی نیستیم، به ایشان گفته شد تا زمانی آمریکا در جنگ اقتصادی علیه ایران است نباید توقع داشته باشند ایران اقداماتش را متوقف کند. یا اروپا باید اقدامات لازم را انجام دهد یا آمریکا جنگ اقتصادی علیه ملت ایران را متوقف کند».
در این مدت نشست فوق العاده کمیسیون مشترک برجام ششم مرداد ماه به ریاست عراقچی و هلگا اشمید معاون مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در وین برگزار و طرفین توافق کردند که نشست وزرای خارجه ایران و گروه ۱+۴ را برگزار کنند و البته تاریخی در این زمینه اعلام نشد.
*سه گفتگوی تلفنی ماکرون و روحانی
در ۲ ماه اخیر هم روسای جمهور ایران و فرانسه سه مرتبه تلفنی گفتگو کردند.
حسن روحانی هشتم مرداد ماه در تماس تلفنی ماکرون خطاب به رئیس جمهور فرانسه گفت: هر چه زمان بگذرد و گام‌‌های بعدی در کاهش تعهدات برجامی توسط ایران به انجام برسد، بازگشت به نقطه اول برای ایران و اروپا سخت‌تر خواهد شد.
یکشنبه ۱۵ تیر ماه و یک روز قبل از پایان فرصت ۶۰ روزه اول روسای جمهور ۲ کشور تلفنی گفت‌وگو کردند و ماکرون در این تماس تلفنی عنوان کرد: «می‌پذیریم که اقدامات اروپا برای جبران تحریم‌های آمریکا موفق و کارآمد نبوده است، اما همه تلاش خود را برای جبران این موضوع به کار می‌گیریم.»
در گفتگوی چهارم تیر ماه روسای جمهور ۲ کشور، حسن روحانی با اشاره به اینکه پایبندی ایران در برجام پس از خروج آمریکا بر مبنای وعده طرف‌های اروپایی برای تضمین منافع اقتصادی از جمله حل و فصل مسائل مربوط به روابط بانکی و فروش نفت بود که متاسفانه هیچ یک از آنها در مقام عمل تحقق پیدا نکرده، افزود: اگر ایران نتواند از فواید برجام بهره مند شود، بر اساس بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام مرحله به مرحله تعهدات خود را کاهش خواهد داد.
*سفر عبدالمهدی و بن علوی به تهران
در این میانه نیز «عادل عبدالمهدی» نخست وزیر عراق ۳۱ تیر ماه سفری چند ساعته به تهران داشت و با حسن روحانی دیدار کرد و اخبار منتشر شده از دیدارهای انجام شده متمرکز بر بحث امنیت در خلیج فارس، تنگه هرمز و دریای عمان بود. شنبه پنجم مرداد ماه نیز یوسف بن علوی وزیر خارجه عمان که ۳۰ اردیبهشت ماه نیز سفری چند ساعته به تهران داشت، در سفری ۲ روزه به ایران با مقامات کشورمان از جمله ظریف، شمخانی، روحانی و لاریجانی دیدار کرد.
سید عباس موسوی سخنگوی وزارت امور خارجه ایران هفتم مرداد ماه در نشست هفتگی با خبرنگاران گفت: اگر این آمد و شدها به نتیجه عملی نینجامد، ایران در فرصت باقیمانده گام سوم را با قاطعیت برخواهد داشت. از توافقات حاصله، برگزاری نشست کمیسیون مشترک با حضور وزرای خارجه ایران و 1+4 است که نیاز به برخی مقدمات و بررسی ها دارد که به محض آماده شدن، این نشست برگزار خواهد شد.
*تمدید معافیت‌های هسته‌ای ایران برای ۳ ماه دیگر
البته در این مدت معافیت‌های هسته‌ای ایران برای سه ماه دیگر از سوی آمریکا تمدید شد. این مطلب را ابتدا روز پنجشنبه (دهم مرداد) «جان بولتون» مشاور امنیت ملی کاخ سفید در مصاحبه با فاکس نیوز اعلام کرد و گفت: دولت آمریکا تصمیم گرفته معافیت‌های مربوط به همکاری هسته‌ای با ایران را برای سه ماه دیگر تمدید کند. «فکر میکنم مسئله این است که ما فعالیت هسته‌ای آنها را بسیار بسیار به دقت زیر نظر داریم. این هم یک تمدید کوتاه ۹۰ روزه است».پس از آن نیز وزارت خارجه آمریکا با صدور بیانیه‌ای رسما از تمدید معافیت‌های باقیمانده همکاری‌های هسته‌ای با ایران خبر داد و هدف از این کار را ادامه نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران اعلام کرد.
*گام‌هایی که برداشته شد
به گزارش فارس، یکشنبه ۱۶ تیر ماه و در پایان اولین فرصت ۶۰ روزه ایران به اعضای باقیمانده در برجام مبنی بر عمل به تعهداتشان و اعلام گام اول ایران در توقف برخی تعهدات برجامی در زمینه اورانیوم غنی شده و آب سنگین تولیدی و عبور ایران از سقف تولید ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده ۳.۶۷ درصد، سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر خارجه ایران به همراه بهروز کمالوندی معاون و سخنگوی سازمان انرژی اتمی در نشست خبری مشترک با حضور علی ربیعی سخنگوی دولت ورود ایران به گام دوم توقف برخی تعهدات برجامی را اعلام کردند.
در این نشست اعلام شد که ایران از این به بعد سقف غنی سازی ۳.۶۷ درصد را رعایت نمی‌کند و از این سقف عبور خواهد کرد و یک روز بعد هم بهروز کمالوندی در گفتگو با فارس عنوان کرد که ایران به سقف ۴.۵ درصد رسیده است و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز این موضوع را تأیید کرد.
اعلام این دو گام در راستای بیانیه‌ای بود که شورای عالی امنیت ملی ۱۸ اردیبهشت ماه سالجاری (+) و در اولین سالگرد خروج آمریکا از توافق وین صادر کرد. در این بیانیه ضمن اعلام گام اول ایران مبنی بر اینکه جمهوری اسلامی ایران در مرحله فعلی دیگر خود را متعهد به رعایت محدویت‌های مربوط به نگهداری ذخایر اورانیوم غنی شده و ذخایر آب سنگین نمی‌داند، فرصت ۶۰ روزه‌ای به طرف‌های باقیمانده در برجام داده شد که تعهدات بانکی و نفتی خود در قبال ایران و در چارچوب برجام را عملیاتی کنند.
امروز ۳۰ روز از فرصت ۶۰ روزه دوم به طرف‌های باقیمانده در برجام باقی مانده است و همانطور که مسئولان ایرانی اعلام کرده‌اند در صورت عدم پایبندی طرف‌های مقابل، گام سوم در راه است. البته جزییاتی از گام سوم تاکنون عنوان نشده، ولی آنگونه که پیش از این هم برخی مقامات ایرانی گفته بودند گام سوم به مراتب محکم‌تر و قاطع‌تر از ۲ گام قبلی است.
البته محمدجواد ظریف وزیر امورر خارجه روز دوشنبه (چهاردهم مرداد ماه) در پاسخ به سؤال خبرنگار تلویزیون ترکیه در خصوص اینکه آیا گام سوم می‌تواند آخرین قدم باشد و بعد از خروج از برجام برنامه ایران چه خواهد بود؟ افزود: گام سوم نه آخرین قدم است و نه خروج از برجام، گام سوم در چارچوب برجام است. البته برجام چیز مقدسی نیست و اگر لازم باشد از برجام خارج می‌شویم.فعلا نیازی نمی‌بینیم از برجام خارج شویم. راجع به اقدامات بعد از خروج از برجام صحبت نمی‌کنیم.
آیا طرف‌های باقیمانده از ۳۰ روز آینده برای عمل به تعهداتشان استفاده می‌کنند؟ با اینکه تعدادی از کشورهای اروپایی آمادگی خود را برای پیوستن به سازوکار مالی «اینستکس» اعلام کرده‌اند ولی تحول خاصی در این خصوص صورت نگرفته و ظریف هم عنوان کرده که این سازوکار مقدمه اجرای تعهدات اروپایی‌هاست، شواهد حاکی از آن است که این بار هم تحول خاصی از سوی طرف مقابل صورت نخواهد گرفت.
