هر فردی در صنف‌های مختلف که مشغول به کار است می‌تواند خود را بیمه کند و از خدمات بیمه بهره‌مند شود و سازمان تامین اجتماعی یک سازمان بیمه گر اجتماعی است که وظیفه ارائه خدمات به افراد تحت پوشش خود است.
تقریبا ۴۲ میلیون نفر جمعیت جامعه از بیمه تامین اجتماعی خدمات دریافت می‌کنند و بیش از ۳ ونیم میلیون نفر مستمری بگیر و بازنشسته هستند که از خدمات مالی و رفاهی وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی بهره می‌برند.
در سازمان تامین اجتماعی دو نوع بیمه که شامل بیمه اجباری و اختیاری است وجود دارد، بیمه اجباری شامل افراد کارفرما و کارگر و بیمه اختیاری که نام دیگر خویش فرما است مشمول افرادی است که بیمه اجباری نیستند و کارفرمایی ندارد، برای خود کار می‌کنند و خود را بیمه کرده اند.
از دیگر انواع بیمه این سازمان بیمه بیکاری است که مربوط به زمانی است که فرد شغل ندارد و این بیمه زمانی اجرایی و عملیاتی می‌شود که کارگر نزد سازمان تأمین اجتماعی سابقهٔ بیمه داشته و به‌صورت غیرارادی بیکار شده باشد، اما اگر تخلفی کرده باشد و یا به دلیل محکومیت قضایی شغل خود را از دست دهد نمی‌تواند از این بیمه بهره‌مند شود.
یک تفاوت بیمه اجباری و اختیاری در این است که بیمه بیکاری فقط به افرادی که دارای بیمه اجباری باشد تعلق می‌گیرد و در صورتی که فرد بیمه اختیاری داشته باشد نمی‌تواند از بیمه بیکاری بهره‌مند شود، زیرا این بیمه شدگان دارای کارفرما نیستند به همین دلیل غرامت دستمزد ایام بیکاری نیز بهره‌مند نمی‌شوند.
افرادی که دارای بیمه اختیاری هستند مانند بیمه اجباری مستمری بازنشستگی، فوت و از کار افتادگی خدمات درمانی، هزینه کفن و دفن، وسایل کمک پزشکی، کمک هزینه ازدواج، از کار افتادگی جزئی، غرامت دستمزد ایام بیماری و بارداری را دریافت می‌کنند.
در پرداخت هزینه‌های بیمارستان، بیمه اختیاری ۱۰ درصد به عنوان فرانشیز (در بیمه بخشی از خسارت را بیمه‌گذار باید پرداخت کند) باید پرداخت شود، اما در بیمه اجباری هیچ هزینه به بیمارستان‌های تامین اجتماعی پرداخت نمی‌شود و رایگان است.
سه نرخ حق بیمه در بیمه‌های اختیاری و بیمه زنان خانه دار وجود دارد، ۱۲، ۱۴ و ۱۶ درصد که در هریک از این پرداخت‌ها دولت دو درصد حق بیمه پرداخت می‌کند در حالی‌که ۳۰ درصد حق بیمه شامل بیمه‌های اجباری می‌شود.
در بیمه اختیاری از نظر سنی محدودیت وجود دارد به طوری که افراد باید دارای حداقل یک ماه سابقه بیمه بوده و زیر ۵۰ سال سن داشته باشند و زنان خانه دار بالای ۴۵ سال نمی‌توانند بیمه اختیاری شوند.
