تمامی شهروندان ایرانی این امکان را دارند که با مراجعه به مراکز سازمان ثبت احوال اقدام به تغییر نام و نام‌خانوادگی خود کنند.
متوسط زمان ارائه خدمت در زمینه تغییر نام و نام‌خانوادگی یک هفته است که فرد با ۲ مرتبه مراجعه حضوری در وقت اداری می‌تواند درخواست خود را به طور کامل انجام دهد.
برابر ماده ۲۰ قانون ثبت احوال کشور قوانینی درخصوص تغییر نام و نام‌خانوادگی وجود دارد که فرد با داشتن و درنظر گرفتن قانون و شرایط مشخص شده می‌تواند درخواست تغییر نام و نام فامیل را بدهد.
قوانین تغییر نام و نام‌خانوادگی:
انتخاب نام با اعلام کننده است، برای نام گذاری یک نام ساده یا مرکب (حسین، محمد مهدی، و مانند آن) که عرفاً یک نام محسوب می‌شود انتخاب خواهد شد.
انتخاب نامهائی که موجب هتک حیثیت مقدسات اسلامی می‌گردد و همچنین عناوین و القاب و نام‌های زننده و مستهجن یا نامتناسب با جنس ممنوع است.
تشخیص نام‌های ممنوع با شورایعالی ثبت احوال می‌باشد و این شورا نمونه‌های آن را تعیین و به سازمان اعلام می‌کند.
انتخاب نام در مورد اقلیت‌های دینی شناخته شده در قانون اساسی تابع زبان و فرهنگ دینی آنان است.
ذکر سیادت در اسناد سجلی ساداتی که سیادت آنان در اسناد سجلی پدر و یا جد پدری مندرج باشد و یا سیادت آنان با دلائل شرعی ثابت گردد الزامی است، مگر کسانیکه خود را سید ندانند و یا عدم سیادت آنان شرعاً احراز شود.
نام‌های قابل تغییر بشرح ذیل می‌باشد:
بموجب ماده ۲۰ قانون ثبت احوال و تبصره‌های آن انتخاب نام‌های زیر ممنوع و دارندگان آن‌ها می‌توانند با رعایت مقررات مربوطه نسبت به تغییر آن اقدام نمایند.
۱ - نام‌هایی که موجب هتک حیثیت مقدسات اسلامی می‌گردد. مانند: " عبدالات، عبدالعزی "
(لات و عزی نام دو بت در مکه معظمه دوران قبل از اسلام است)
۲ - اسامی مرکبی که عرفا" یک نام محسوب نمی‌شوند (اسامی مرکب ناموزون)
مانند: " سعید بهزاد، شهره فاطمه، حسین معروف به کامبیز و. "
۳ - عناوین - اعم از عناوین لشکری و یا کشوری و یا ترکیبی از اسم و عنوان. مانند: " سروان، سرتیپ، دکتر، شهردار و یا سروان محمد و و شهردار علی "
۴ - القاب - اعم از ساده و مرکب. مانند: " ملک الدوله، خان، یا شوکت الملک، حاجیه سلطان و سلطانعلی "
۵ - اسامی زننده و مستهجن - زننده و مستهجن آندسته از نامهائی است که بر حسب زمان، مکان یا مورد بدلایل و جهات زیر برای دارنده آن زننده و مستهجن باشد و مراتب به تأیید شورایعالی برسد.
۵ - ۱ - نامهائیکه معرف صفات مذموم و مغایر با ارزش‌های والای انسانی است.
مانند: گرگ، قوچی و... "
۵ - ۲ - نامهائیکه با عرف و فرهنگ غالب و مقدسات مذهبی مردم مغایر باشد.
مانند " لات، خونریز، چنگیز و ... "
۵ - ۳ - نامهائیکه موجبات اشاعه و ترویج فرهنگ بیگانه گردد.
مانند: " وانوشکا، ژاکاردو، شاهدوست و... "
۵ - ۴ – نام‌هایی که موجب تحقیر اشخاص بوده و یا معنای لغوی آن در جامعه قابل پذیرش نباشد.
مانند: " صد تومانی، گت آقا، کنیز، گدا و ... "
۶ - اسامی نامتناسب با جنس.
مانند: ماشاءاله برای اناث و یا انتخاب نام اشرف و یا اکرم برای افراد ذکور
۷ - حذف کلمات زائد و غیر ضروری در نام اشخاص.
مانند: " قلی، غلام، گرگ، ذولف و قوچ "
۸ - تصحیح اشتباهات املائی در نام اشخاص که بدلیل عدم آشنائی مامور با لهجه‌ها و الفاظ و معانی محلی و یا ناشی از تلفظ اظهار کننده پیش آمده.
مانند: " زهراب به سهراب و یا منیجه به منیژه و یا ... "
۹ - هم نام بودن فرزند با پدر و یا مادر در یک خانواده.
۱۰ - هم نام بودن برادران و یا خواهران در یک خانواده.
۱۱ - تغییر نام‌ها از صورت عربی به شکل فارسی از قبیل رحمن به رحمان، اسمعیل به اسماعیل، اسحق به اسحاق و ...
۱۲ - تغییر نام کسانیکه با تأیید مراجع ذیصلاح به دین مبین اسلام مشرف می‌شوند.
۱۳ - تغییر نام کسانیکه نام آن‌ها اسامی ایام هفته باشد
۱۴ - تغییر نام کسانیکه تغییر جنسیت داده و دادگاه صالحه حکم به تغییر نوع جنس در اسناد سجلی و شناسنامه آنان صادر نموده است.
پیشوند " عبد " خاص اسامی و صفات ذات پروردگار است و در سایر موارد متقاضی می‌تواند تقاضای حذف آنرا بنماید.
اشخاص زیر می‌توانند با مراجعه به ادارات ثبت احوال نسبت به درخواست تغییر نام اقدام نمایند:
۱ - اشخاص ۱۸ سال به بالا.
۲ - افراد کمتر از ۱۸ سال که دارای حکم رشد باشند.
۳- پدر یا جد پدری با ارائه شناسنامه خود جهت فرزندان کمتر از ۱۸ سال.
۴- سرپرست قانونی (قیم، امین، وصی) برای افراد صغیر و محجور با ارائه مدارک مستند که سمت او احراز شده باشد.
مدارک مورد نیاز:
۱ - ارائه اصل شناسنامه و دو برگ تصویر آن.
۲ - تکمیل فرم درخواست تغییر نام. (فرم شماره ۵)
۳ - پرداخت هزینه متعلقه طبق تعرفه جاری.
نحوه مراجعه:
۱ - برای تغییر نام کلیه ادارات ثبت احوال سراسر کشور آمادگی دریافت مدارک یاد شده را در ساعات و ایام اداری دارند.
ضمنا تنظیم و تسلیم درخواست تغییر نام در غیر از محل صدور شناسنامه بلامانع است که در این گونه موارد پس از پذیرش درخواست و ارسال آن به اداره ذیربط (محل صدور شناسنامه) و طرح در هیات حل اختلاف (فرم شماره ۶) اقدام لازم معمول و نتیجه جهت اطلاع متقاضی به اداره ارسال کننده اعلام خواهد شد.
۲ - نظر به اینکه درخواست تغییر نام می‌بایست در هیات حل اختلاف اداره ذیربط (محل صدور شناسنامه) مطرح و نسبت به آن با رعایت قوانین و مقررات مربوطه اتخاذ تصمیم گردد. فلذا موافقت با تغییر نام مورد درخواست موکول به رای صادره از سوی هیات حل اختلاف خواهد بود.
۳ - پس از وصول رای هیات حل اختلاف بشرح ذیل اقدام خواهد شد.
الف: در صورتی که رای صادره بر له (موافق) خواسته درخواست کننده صادر شده باشد پس از رؤیت متقاضی و تقاضای اجراء نسبت به تعویض شناسنامه با نام جدید اقدام خواهد شد.
ب: چنانچه رای صادره بر علیه (مخالف) خواسته درخواست کننده صادر شده باشد متقاضی پس از رؤیت آن در صورت تمایل می‌تواند باستناد ماده ۴ قانون ثبت احوال ظرف مهلت مقرر (۱۰ روز از تاریخ ابلاغ) نسبت به تصمیم متخذه به دادگاه محل اقامت خود مراجعه و اعتراض نماید.
