ابراهیم حاجیانی، معاون پژوهشی مرکز بررسی‌های استراتژیک نهاد ریاست جمهوری، در نشست بررسی راهکارهای توسعه صادرات صنعت گاز ایران، با بیان اینکه اگر تحریم‌ها علیه ایران اتفاق نمی‌افتاد، وضعیت کشور در بخش صادرات گاز بسیار بهتر از شرایط فعلی بود، گفت: در حال حاضر، علی‌رغم آنکه ۱۷ درصد منابع گاز دنیا را در اختیار داریم، اما صادرات آن تقریباً در نقطه صفر قرار دارد.
به گزارش مهر، وی با تأکید بر اینکه در کشور، راهبردی برای استفاده از منابع موجود گازی وجود ندارد، افزود: متأسفانه کشور در این بخش استراتژی مشخصی را اتخاذ نکرده است.
در ادامه این نشست محمدحسین عادلی، دبیرکل سابق مجمع کشورهای صادرکننده گاز با بیان اینکه این حامل انرژی، یک کالای استراتژیک و عامل قدرت در جهان محسوب می‌شود، گفت: تا زمانی که گاز به عاملی برای تولید ثروت یا افزایش GDP منجر نشود، کارکردی نخواهد داشت؛ همانطور که در تعاریف جهانی، تولید علم یا وجود جمعیت جوان را عامل قدرت می‌دانند و تا زمانی که GDP را افزایش ندهند، مؤلفه اقتصادی محسوب نمی‌شوند.
وی ادامه داد: ما زمانی که در ابتدای انقلاب، GDP نخست منطقه را در اختیار داشتیم، کشورهای ترکیه و عربستان در رتبه‌های بعدی بوده‌اند؛ اما در حال حاضر این وضعیت برعکس شده و ترکیه با ۳۰۰ میلیارد دلار و عربستان با ۲۰۰ میلیارد دلار GDP بیشتر، با اختلاف از ما جلوتر هستند؛ بنابراین سؤال این است که منابع کشور را چگونه در GDP متجلی کنیم.
رئیس کل اسبق بانک مرکزی با بیان اینکه در سه دهه گذشته، گاز در دنیا به عنوان عامل انرژی داخلی محسوب می‌شد، یادآور شد: این وضعیت به گونه‌ای بود که ۷۰ درصد گاز تولیدی جهان در داخل کشورها مصرف می‌شد و وارد بازار جهانی نمی‌شد، اما در ۳۰ سال اخیر، گاز به کالای استراتژیک در دنیا تبدیل شده و کشورهای دارای سهم صادرات بیشتر از این کالا مانند روسیه، به بازیگران بین‌المللی تبدیل شده‌اند؛ به گونه‌ای که ۳۸ درصد گاز اروپا وابسته به تولیدات روسیه است.
عادلی به سرمایه‌گذاری آمریکا در صنعت گاز اشاره کرد و اظهار داشت: آمریکا با سرمایه‌گذاری کلان توانست از سال ۲۰۱۶ میلادی، به صادرکننده گاز در جهان تبدیل شده و تولیدات خود را به ۷۷ میلیون تن برساند؛ به نحوی که گفته می‌شود در سال‌های آینده آمریکا و قطر، صادرکنندگان گاز در دنیا باقی خواهند ماند.
وی با تأکید بر اینکه باید ابتدا مصرف داخلی گاز را بهینه کنیم، گفت: من معتقد به حذف یارانه حامل‌های انرژی نیستم؛ اما باید یارانه گاز به حد معقول و عقلانی برسد؛ همچنین بهره‌وری مصرف گاز را افزایش داده و مازاد تولید را به صادرات اختصاص دهیم.
از ظرفیت گازی خود بهره نگرفتیم
رئیس کل اسبق بانک مرکزی با اشاره به موقعیت استثنایی ایران در منطقه غرب آسیا در بخش تولیدات گازی افزود: به جز قطر، تمام کشورهای منطقه کمبود گاز دارند و سایر کشورهای صادرکننده گاز در منطقه نیز، طی چند سال آینده به واردکننده این کالا تبدیل می‌شوند؛ بنابراین عمده واردات گاز این کشورها از آمریکا خواهد بود؛ ضمن اینکه امارات در حال حاضر، واردات LNG از آمریکا را آغاز کرده است و به جز ایران، آمریکا و قطر تا چند سال دیگر منابع گاز کشورها به اتمام می‌رسد.
این دیپلمات سابق ایرانی، کشورهای حوزه آسیا پاسیفیک شامل شرق، جنوب شرق و جنوب آسیا را بالاترین مصرف‌کنندگان گاز در دنیا دانست و گفت: پس از این کشورها، اروپایی‌ها بزرگترین واردکننده گاز هستند و در حال حاضر، تنها بخشی از آفریقا، غرب آسیا و آمریکای شمالی، اضافه تولید گاز دارند و می‌توانند در منطقه خود به تجارت گاز بپردازند.
عادلی با تأکید بر اینکه نیاز به ۷.۹ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای ایجاد ظرفیت جدید تولید گاز داریم، اظهار داشت: در منطقه غرب آسیا، ایران با ذخیره ۳۳.۷ میلیارد متر مکعبی، دارنده بیشترین گاز بوده و قطر با ۲۴ و عربستان با ۸ میلیارد مترمکعب در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
وی ادامه داد: از سال ۲۰۰۰ به بعد، روند تقاضای LNG در دنیا بسیار افزایش پیدا کرد؛ ولی ما در ایران به این کالا که می‌تواند قدرت و امنیت برای ما به دنبال داشته باشد، توجهی نکردیم؛ بنابراین باید تولید LNG در اولویت باشد؛ به خصوص اینکه LNG می‌تواند مشکلات زیست‌محیطی را برطرف کند؛ همچنین با فروش LNG، برخلاف نفت می‌توانیم تحریم‌ها را دور بزنیم.
عادلی گفت: به طور مثال پاکستان سالانه ۵ میلیون تن LNG وارد می‌کند و از سوی دیگر، در کشورهای منطقه غرب آسیا، زیرساخت واردات ۱۸ میلیون تن LNG ایجاد شده است؛ ضمن اینکه کویت از ترینیداد و توباگو، LNG وارد می‌کند. همچنین ۴۳ درصد تقاضای گاز در اروپا به سود LNG کاهش یافته است.
تولید گاز ایران، یک سوم صادرات آمریکا!
در ادامه این نشست، نرسی قربان، عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران با بیان اینکه پنج برابر ذخایر آمریکا گاز داریم، اما یک سوم صادرات آمریکا تولید می‌کنیم، افزود: آمریکا توانسته سالانه ۷۰۰ میلیارد مترمکعب گاز تولید کند.
وی جایگزینی گاز با فرآورده‌های نفتی در ایران را موفقیت‌آمیز دانست و گفت: ۷۰ درصد سبد انرژی کشور را، گاز تشکیل می‌دهد و باید تا می‌توانیم با استفاده از گاز، برق تولید و صادر کنیم.
قربان افزود: همچنین در ایران زیرساخت‌های تزریق گاز به چاه‌های نفت برای اضافه برداشت طلای سیاه وجود دارد؛ در حالیکه این زیرساخت در قطر نیست؛ به خصوص اینکه چاه‌های نفت ما کهنه و فرسوده است و برای افزایش تولید نفت، باید گاز به این چاه‌ها تزریق شود؛ البته باید توجه داشت که با تزریق هر ۲۰۰ مترمکعب گاز به چاه‌های نفت، یک بشکه اضافی نفت تولید می‌شود؛ درحالی‌که هر ۲۰۰متر مکعب گاز، ۲۰ دلار هزینه دارد؛ ولی هر بشکه نفت ۶۰ تا ۷۰ دلار ارزآوری خواهد داشت.
وی ادامه داد: در حال حاضر ۳۰ میلیارد مترمکعب گاز به چاه‌های نفت تزریق می‌شود؛ ولی قطر این کار را نمی‌تواند انجام دهد و این از ویژگی‌های صنعت نفت و گاز ایران است.
نرسی قربان یادآور شد: ایجاد صنایع گازبر در کشور، جایگاه زیادی دارد و با سرمایه‌گذاری در تأسیس چنین صنایعی، اشتغالزایی بالایی به وجود خواهد آمد.
وی تأکید کرد: ایران این توانایی دارد که در هر دو حالت لوله و LNG، به صادرات گاز بپردازد و این قابلیت را دارد که به همسایه‌ها، از طریق لوله و سایر کشورها را به شکل LNG، گاز صادر کنیم.
قربان تصریح کرد: قرارداد صادرات گاز به ترکیه برای ایران، قرارداد بسیار خوبی بود؛ اما متأسفانه سایر قراردادها، گروگان این قرارداد شده‌اند و هر کس بخواهد با هر کشور دیگری، قرارداد صادرات گاز به امضا برساند، با توجه به اینکه رقم قید شده در این قرارداد بسیار بالا است و از سوی دیگر، قیمت گاز کاهش یافته است، محکوم به خیانت خواهد شد؛ اما باید بدانیم هر قرارداد را باید با سایر قراردادها در همان زمان مقایسه کرد و امکان مقایسه سایر قراردادهای صادرات گاز با قرارداد ایران و ترکیه نیست؛ ضمن اینکه ترکیه تاکنون دو، سه بار ما را به حَکَمیت برده و قیمت خرید گاز از ایران را کمتر کرده است.
گاز، قدرت مغفول مانده ایران
در ادامه این نشست باقری، مدیرکل اوراسیای وزارت امور خارجه با بیان اینکه گاز، قدرت مغفول ایران است، گفت: متأسفانه سرمایه‌گذاری لازم روی این کالا نشده و نگاه ما به گاز، بخشی و نه استراتژیک است؛ ضمن اینکه گاز را به عنوان کالایی برای مصرف داخلی می دانیم نه یک کالای دارای قدرت ژئوپلیتیک که از آن استفاده نماییم.
وی ادامه داد: متأسفانه استراتژی مدون و مصوب در بخش گاز نداریم و رفتار ما در مواجهه با صنعت گاز، علاوه بر مصرف صرفاً داخلی، عقب ماندن از سهم تجارت جهانی گاز است؛ چرا که مذاکره و تعامل در صادرات گاز را بلد نیستیم.
سفیر سابق ایران در ترکمنستان افزود: تمام کشورهای همسایه و منطقه ما به جز قطر، نیازمند گاز هستند و اگر ما برای آنها وابستگی گازی ایجاد کرده بودیم، به راحتی امکان بازی کردن با ایران از سوی برخی کشورهای منطقه وجود نداشت.
به گفته قربانی، شرکت پتروناس ترکمنستان اعلام کرده آماده سرمایه‌گذاری در ایجاد ترمینال تخصصی صادرات LNG در بندر چابهار ایران است.
باید ریسک قراردادهای گازی را مدیریت کرد
پس از این اظهارات، عرشی عضو هیئت علمی مؤسسه مطالعات انرژی نیز با بیان اینکه در آینده نزدیک تنها سه کشور استرالیا، قطر و آمریکا، صادرکنندگان گاز در دنیا خواهند بود، گفت: آمریکایی‌ها قراردادهای صادرات گاز خود را ۲۰ ساله امضا کرده‌اند؛ ضمن اینکه بدون آنکه سرمایه‌گذاری مستقیم در این بخش داشته باشند، توانسته‌اند با استفاده از قراردادهای فاینانس داخلی و وام‌های بانکی، تولید گاز خود را به شدت افزایش دهد.
مدیرکل اسبق امور بین‌الملل وزارت امور خارجه تأکید کرد: اگر قرار است ایران هم قراردادهای ۲۰ ساله صادرات گاز به امضا برساند، باید ریسک آن را مدیریت کند.
وی با اشاره به اینکه فعالیت ایران و قطر در میادین مشترک گازی، به این صورت است که هر یک بیشتر استخراج کنند، موفق‌تر خواهند بود، گفت: این در حالی است که میادین مشترک گازی ما و قطر یکپارچه بوده و این امکان وجود دارد تا هر دو کشور برداشت خود از این میادین را به صورت مشترک انجام دهند تا فشار وارده بر مخازن که ممکن است در آینده، باعث تخریب برخی دستگاه‌های استخراج‌کننده گاز از میادین باشد را کاهش بدهد.
عرشی افزود: یکی دیگر از دلایل موفق‌تر بودن قطر در میادین مشترک گازی با ایران، نوع قراردادهای آنها با سرمایه‌گذاران خارجی در این میادین است. قطری‌ها قرارداد مشارکت در تولید را با شرکت‌های بزرگ جهان بسته‌اند و از همین رو، این شرکت‌ها مرتباً به ارتقای تکنولوژی برداشت گاز از این مخازن می‌پردازند. حتی آمریکایی‌ها نیز قرارداد مشارکت در استخراج با قطری‌ها در میادین مشترکی گازی ایران و قطر، به امضاء رسانده‌اند.
وی تصریح کرد: با این اقدام قطری‌ها توانسته‌اند ۳۰ درصد گاز انگلیس را تأمین کنند و حتی ترمینال واردات LNG در انگلیس را قطری‌ها سرمایه‌گذاری و احداث کرده‌اند. سیاست دیگر قطر، سرمایه‌گذاری ۳۵ میلیارد دلاری در صنعت تبدیل گاز آمریکا، LNG است.
این پژوهشگر حوزه انرژی، با اشاره به هدررفت بالای گاز در ایران گفت: متأسفانه سالانه فقط از طریق سوزاندن گاز در فلرها، ۱۰ میلیارد تن معادل صادرات گاز ایران به ترکیه سوزانده می‌شود که علاوه بر زیان اقتصادی، مشکلات زیست محیطی نیز در پی دارد؛ اما اگر گاز را برای تولید برق بسوزانیم، علاوه بر درآمد صادرات گاز، می‌توانیم در کنار هر نیروگاه تولید برق، سازه‌های آب شیرین‌کن نیز نصب کنیم تا از طریق گرمای سوزاندن گاز، بتوانیم آب دریا را شیرین کرده و به مردم عرضه کنیم.
