حوالی ساعت ۸:۳۰ روز گذشته بود که یک فروند هواپیمای بوئینگ ۷۰۷ پس از خروج از باند فرودگاه فتح (استان البرز) و برخورد به دیواره انتهای باند، وارد شهرک ویلایی پشت باند فرودگاه شد و به بروز اتفاقی ناخوشایند منجر شد.
بوئینگ ۷۰۷ نیروی هوایی ارتش از مبداء بیشکک قرقیزستان پرواز کرده بود و قرار بود در فرودگاه پیام به زمین بنشیند.
اما به دلیل نامشخص خلبان بوئینگ را در فرودگاه فتح به زمین می‌نشاند که به دلیل نامتناسب بودن طول و عرض باند فرودگاه با شرایط فرود هواپیمای مذکور، هواپیما پس از طی کل مسافت ۱۲۸۰ متری باند، از محل دماغه به دیواره انتهای باند برخورد می‌کند و پس از تخریب دیواره وارد شهرک ویلایی پشت فرودگاه می‌شود.
این هواپیمای باری با احتساب کرو پروازی ۱۶ سرنشین داشت که متأسفانه در این سانحه ۱۵ نفر جان باختند و یک نفر (مهندس پرواز) که جراحت شدید داشت، به بیمارستان منتقل شد.
هواپیمای بوئینگ ۷۰۷ متعلق به نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران و حامل ۳۰ تن گوشت بود.
در راستای بررسی ابعاد مختلف این سانحه، تحلیل علت فرود هواپیما در فرودگاه فتح به جای فرودگاه پیام به عنوان مقصد اصلی و ابعاد دیگر سانحه، به سراغ معاون اسبق سازمان هواپیمایی کشوری رفتیم و از وی در این‌باره جویا شدیم.
علیرضا منظری که در کارنامه فعالیت‌های کاری خود، نمایندگی ایران در سازمان جهانی هواپیمایی را هم داشته است، در این‌باره می‌گوید: ضرورت دارد در ابتدا به این موضوع اشاره کنم که کارشناسان حمل و نقل هوایی همیشه معتقد هستند پس از بروز سوانح هوایی، طرح نظریات، قبل از تکمیل بررسی‌های جعبه سیاه و تیم بررسی سانحه، غیر تخصصی است و باید همه جوانب سانحه پس از بررسی CVR و VDR مشخص شود بنابراین ما هم در خصوص کلیات سانحه مواردی را با هم بررسی می‌کنیم.
وی اظهار داشت: می‌توان درباره این سانحه در ۳ بخش صحبت کرد که شامل هواپیما، فرودگاه و تجهیزات ناوبری هوایی است.
* بوئینگ ۷۰۷ رجیستر نظامی داشت پس باید طبق قوانین نظامی عملیات می‌کرد
معاون اسبق سازمان هواپیمایی کشوری اظهار داشت: هواپیمای سانحه دیروز یک فروند بوئینگ ۷۰۷ متعلق به نیروی هوایی ارتش بود.
نماینده اسبق ایران در سازمان جهانی هواپیمایی (ایکائو) ادامه داد: مباحث زیادی پس از بروز این سانحه مطرح شد مبنی بر اینکه رجیستر یا ثبت این هواپیما نظامی یا غیر نظامی بوده است، اما آنچه که مشخص است این است که در هنگام بروز سانحه، ثبت هواپیما نظامی بوده است پس ابهامی بر سر آنکه این هواپیما در زمان سانحه هواپیمای نظامی بوده است، نیست.
وی افزود: هواپیما متعلق به نیروی هوایی ارتش بوده است و خلبان و خدمه هواپیما هم از ابواب‌جمعی ارتش بوده‌اند پس همه این ادله نشان می‌دهد که هواپیما نظامی بوده است، اگر چه این هواپیما، زمانی هم ثبت غیرنظامی داشته است اما در این پرواز نظامی تلقی می‌شود که این طبق مقررات داخلی سازمان هواپیمایی کشوری و ماده ۳ کنوانسیون شیکاگو است.
منظری اظهار داشت: چون هواپیما نظامی بوده است مشمول عملیات نظامی است و مشمول عملیات غیرنظامی نیست و تفاوت زیادی بین عملیات نظامی و غیرنظامی وجود دارد؛ اگر هواپیما غیرنظامی یا تجاری بود باید همه مقررات مربوط به غیرنظامی را رعایت می‌کرد ولی چون هواپیما نظامی بوده است باید طبق مقررات هوانوردی نظامی، عملیات خود را انجام می‌داده است.
* مقصد پرواز بوئینگ ۷۰۷ فرودگاه پیام بود اما هیچ ارتباط رادیویی با پیام نداشته است
نماینده اسبق ایران در سازمان جهانی هواپیمایی ادامه داد: از ابتدا مقصد این هواپیما فرودگاه پیام بوده است؛ قرار بوده است هواپیما در فرودگاه پیام به زمین بنشیند اما به دلایلی که صحبت کردن درباره آن قبل از بررسی سانحه کارشناسی شده نیست، در فرودگاه فتح به زمین نشسته است.
وی با انتقاد از طرح ابهامات مختلف مبنی بر فرود اضطراری هواپیما در فرودگاه فتح یا انتخاب اشتباه خلبان یا اجبار فرود در آن فرودگاه گفت: این موارد همه حدس و گمان است و معیار بررسی سانحه نیست، نباید قبل از آنکه مدارک و اطلاعات مورد بررسی دقیق قرار گیرد این نوع پیش فرض‌ها را مطرح کرد.
معاون اسبق سازمان هواپیمایی کشوری اظهار داشت: باید موضوع به هیأت بررسی سانحه واگذار شود تا همه اطلاعات جمع آوری شود و با جمیع جهات اعلام کنند که آیا خلبان اشتباه کرده است یا فرود اضطراری بوده است و یا هر اتفاق دیگری که رخ داده است.
* ارتباط رادیویی خلبان بوئینگ فقط با تقرب پرواز مهرآباد بود
منظری تأکید کرد: آنچه که امروز مشخص شده است این است که هواپیما با وجود آنکه به مبدا فرودگاه پیام پرواز می‌کرده است اما از ابتدا هیچ ارتباط رادیویی با فرودگاه پیام نداشته است این در حالی است که بوئینگ ۷۰۷ قرار بوده است در فرودگاه پیام به زمین بنشیند.
معاون اسبق سازمان هواپیمایی کشوری اظهار داشت: آنچه مشخص شده این است که خلبان بوئینگ ۷۰۷ فقط با اپروچ و واحد تقرب فرودگاه مهرآباد در ارتباط بوده است و این در حالی‌ست که قرار بوده در فرودگاه پیام به زمین بنشیند اما به هر حال آخرین ارتباط رادیویی‌اش هم با همین واحد تقرب پرواز فرودگاه مهرآباد بوده است.
* فضای حاکم بر هواپیما فضای ایمنی نبوده است
نماینده اسبق ایران در سازمان جهانی هواپیمایی تأکید کرد: ضرورت دارد این فکت‌ها و اطلاعات با بقیه اطلاعات جعبه سیاه هواپیما به صورت دقیق بررسی شود اما آنچه که امروز می‌توان درباره آن نظر داد این است که فضای حاکم بر عملیات این هواپیما فضای ایمنی نیست.
وی ادامه داد: این فضا، فضایی است که خطر آن بالا است و ریسک بالایی دارد، آنچه که ما باید تحلیل کنیم این است که باید این فضا اصلاح شود یعنی به سمتی برویم که فضای ایمنی ایجاد کنیم تا هواپیماهای ما بتوانند عملیات کنند.
* پیشنهاداتی برای جلوگیری از بروز سوانح بعدی پس از بررسی سانحه
معاون اسبق سازمان هواپیمایی کشوری گفت: این فضای ایمن، مربوط می‌شود به همان بحثی که عنوان شد ۲۰ روز پیش نیز هواپیمایی به اشتباه به جای فرودگاه پیام در فرودگاه فتح نشسته است، این ایمن‌سازی فضا در همین موضوعات می‌گنجد و قطعاً اگر ایمن‌سازی فضا رخ دهد خطرات کاهش یافته و ایمنی هوانوردی افزایش می‌یابد و کمتر شاهد بروز این اتفاقات خواهیم بود و این باید مورد توجه سیاست‌گذاران و بخش حاکمیتی قرار گیرد.
منظری ادامه داد: با بررسی سانحه و مشخص شدن علت بروز حادثه راهکارها و پیشنهادات لازم برای پیشگیری از وقوع سوانح بعدی نیز مطرح می‌شود.
* امکان انتخاب اشتباه فرودگاه توسط خلبان هم محتمل است
وی در تشریح این موضوع که آیا امکان دارد خلبانی به اشتباه در فرودگاهی دیگر به زمین بنشیند؟ توضیح داد: بله؛ چنین اتفاقی قبلاً رخ داده است، به هر حال همان ۲۰ روز پیش هم چنین اتفاقی بین فرودگاه فتح و پیام رخ داد.
معاون اسبق سازمان هواپیمایی کشوری اضافه کرد: ما در حمل و نقل هواپیمایی معتقد هستیم که اصلاً نباید اعتماد زیادی به خود داشت.
* تجمع چند فرودگاه در منطقه بروز سانحه ۷۰۷
منظری با اشاره به موقعیت جغرافیایی منطقه بروز سانحه و تجمع فرودگاه در این منطقه، بیان کرد: مشکلی که در این بخش کشور وجود دارد، تعدد فرودگاه‌ها است؛ ما ۴ تا ۵ فرودگاه در همان منطقه بروز سانحه داریم و این قابلیت آن را دارد که در سرویس‌دهی و خدمات‌دهی هوایی، این موضوع مورد توجه باشد.
* یک خطای خلبان می‌تواند همه تنظیمات قبلی را به هم بریزد
وی تأکید کرد: اینکه تأکید می‌شود خلبانی قبل از پرواز حتماً بریفینگ یا همان تفهیم‌نامه داشته باشد بسیار ضروری است که شامل توضیحاتی مکتوب و شرح کوتاه و جامع درباره آن موضوع است.
معاون اسبق سازمان هواپیمایی کشوری ادامه داد: قطعاً خلبان باید قبل از حرکت برای خود تکرار و مرور اطلاعات داشته باشد و بداند با چه هواپیمایی می‌رود؟ کجا می‌رود؟ با چه مشخصاتی پرواز می‌کند؟ چه احتمالاتی ممکن است رخ دهد؟ خلبان باید همه این موارد را در ذهن خود مرور کند و وقتی می‌گوییم خطای نیروی انسانی در هواپیمایی خیلی مهم است، همین موضوع است زیرا یک اشتباه می‌تواند همه موارد را به‌هم بریزد.
وی مجدداً تأکید کرد: البته همه این موارد و طرح مطالب، منوط به خروجی جعبه سیاه است تا مشخص شود که آیا خلبان واقعاً به قصد فرودگاه فتح خواسته است در آن فرودگاه فرود بیاید و یا اینکه چه مسئله دیگری بوده است که ارتباط با فرودگاه پیام برقرار نکرده است و همه این موارد نیازمند بررسی است بنابراین احتمال هر اشتباهی می‌تواند وجود داشته باشد.
* طول و عرض باند فرودگاه فتح اصلاً مناسب فرود بوئینگ ۷۰۷ نبود
منظری با تأکید بر اینکه معمول است خلبان قبل از فرود از پنجره مقابل هواپیما نیم‌نگاهی به باند فرودگاه داشته باشد، اظهار داشت: باند فرودگاه فتح حدود ۱۲۸۰ متر بوده است و اصلاً از نظر عرض و طول مناسب فرود این چنین هواپیمایی نبوده است.
معاون اسبق سازمان هواپیمایی کشوری در پاسخ به این سوال که شنیده شده است خلبان پس از لندینگ، متوجه انتخاب اشتباهی فرودگاه می‌شود و قصد بلند شدن از باند را داشته است که موتورها برای تیک‌آف همراهی نکرده‌اند، گفت: در حال حاضر طرح هر مسئله‌ای و ایجاد شبهه فقط مانع پیشرفت بررسی‌های تیم بررسی سانحه می‌شود، همه این موارد پس از بررسی سانحه به صورت دقیق مشخص می‌شود و باید پس از بازخوانی جعبه سیاه مشخص شود که آیا خلبان خواسته است هواپیما را بلند کند یا نه اما آثار پیکر هواپیما نشان از چیزهای دیگری دارد.
