غواصان، سرداران و سربازان، سیاستمداران و روایان جنگ به بازخوانی این معما پرداختند که چرا با وجود اطلاع از لو رفتن، برخی فرماندهان وقت جنگ اصرار به انجام عملیات دارند؟ تصمیمی که به یک روایت هزار شهید، ۲ هزار مفقود و ۱۱هزار مجروح برای جبهه ایران به ارمغان می آورد. ادعای محسن رضایی درباره کربلای ۴یک مقدمه داشت؛ در سالروز عملیات کربلای ۴، مرکز اسناد سپاه پاسداران طی بیانیه‌ای با تأیید برخی اشکالات، آن را عملیاتی موفقیت‌آمیز می‌داند که تعداد تلفات آن کمتر از هزار نفر است. در بخشی از این بیانیه آمده است:
«اساسا غافلگیری کامل در هیچ عملیاتی امکان‌پذیر نبود. با وجود توان بالای ارتش عراق در استراق سمع و امکان بهره‌گیری از اطلاعات ماهواره‌های جاسوسی، امکان نداشت که تعداد زیادی یگان جابه‌جا شوند، ولی دشمن هوشیار نشود. به جز دو سه عملیات، همه عملیات‌های دوران دفاع‌مقدس بدون غافلگیری انجام شدند؛ ازجمله عملیات فتح‌المبین و بیت‌المقدس، با وجود هوشیاری دشمن، با موفقیت اجرا گردید.»
در واکنش به این بیانیه، جعفر شیرعلی‌نیا، تاریخ‌پژوه جنگ نوشت: «جالب اینجاست که در کارنامه‌های عملیاتی که همین مرکز برای عملیات‌های مختلف ازجمله کربلای۴منتشر کرده به آمار تلفات خودی اشاره نشده اما به آمار تلفات دشمن اشاره شده است: «تلفات دشمن: حدود ۸۰۰۰کشته و ۶۰اسیر» یعنی در عرض چند ساعت ادعایی و در یک عملیات لورفته، ما کمتر از ۱۰۰۰شهید داده‌ایم و دشمنی که کاملا هوشیار و آماده بوده است ۸۰۰۰کشته!»
شیرعلی‌نیا آمار تلفات مورد اشاره در بیانیه سپاه را زیر سؤال برده و با استناد به کتاب «تنبیه متجاوز» اثر مرحوم اردستانی نوشت: «در این عملیات، ۹۸۵نفر از نیروهای خودی شهید و ۸۰۷۱نفر مجروح شدند.» وی به نقل از کتاب «روند جنگ ایران و عراق» نوشته حسین علایی هم نوشت: «در این عملیات حدود هزار نفر از رزمندگان ایرانی شهید شدند و نزدیک به ۲۰۰۰نفر از آنان نیز مفقود شدند. حدود ۱۱هزار نفر از ایشان هم مجروح شدند.»
گفته می‌شود که توییت اولیه محسن رضایی واکنشی به این نوشته شیرعلی‌نیا درباره کربلای ۴بوده است که موجی از واکنش‌های کاربران در فضای مجازی، مسئولان و برخی تاریخ‌پژوهان را در پی داشت.
- عملیات لو رفته و عملیات فریب
حسام‌الدین آشنا، مشاور رئیس‌جمهور در کانال تلگرامی خود، رضایی را مخاطب قرار داد و نوشت: «... بچه‌های توپخانه لشکر ۲۷ هیچ‌گاه از شما نپرسیدند چرا تنها ۴۵ دقیقه پس از آغاز عملیات، تقریبا تمام قبضه‌ها مورد اصابت توپ‌های دشمن قرار گرفت...
هیچ‌یک از هزاران مجروح عملیات نپرسیدند چرا وقتی نخستین موج مجروحان به بیمارستان صحرایی علی‌بن ابیطالب رسید هنوز پزشکان و پرستاران از وقوع عملیات آگاهی درستی نداشتند ولی رادیوی منافقین و رادیو بغداد هر لحظه وضعیت عملیات را اعلام می‌کرد. برادر محسن! بین عملیات فریب و عملیات لو رفته تفاوت از زمین تا آسمان است. تحلیل‌های پسینی مشکلی را حل نمی‌کند. ما شاید خطاکاران را ببخشیم اما خودشیفتگان را هرگز.»
وی در ادامه جدال مکتوب خود با محسن رضایی درباره عملیات کربلای۴، خاطره‌ای از سردار مهدیقلی رضایی را به نقل از کتاب «لشکر خوبان» منتشر کرد و نوشت: «داخل سنگر شدم، امین آقا (سردار شریعتی) پای بیسیم دوزانو نشسته بود. پرسیدم کی به آب بزنیم؟ گفت: حتی ساعت عملیات هم لو رفته ولی آقا محسن (رضایی) قبول نمی‌کند که عملیات لغو شود. تو به غواص‌ها بگو به‌محض شلیک از طرف دشمن، برگردند.»
- فریب نبود
سردار محسن رشید، از راویان جنگ تحمیلی که ۱۰ سال مدیریت مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ را بر عهده داشته نیز به ادعای محسن رضایی درباره عملیات کربلای ۴ واکنش نشان داد و به انتخاب گفت که «عملیات کربلای ۴ فریب نبوده و اتفاقا عملیات اصلی بوده است.»
حسین دهباشی، مستندساز و تاریخ‌پژوه نیز در واکنش به ادعای محسن رضایی در حساب توییتر خود نوشت: «سردار حذف فرموده‌اند که کربلای۴ در شرایطی انجام شد که مرحوم هاشمی (فرمانده جنگ) از موعد و جزئیات آن بی‌خبر بود اما دشمن به مقیاس گروهان حتی کالک عملیاتی ما را داشت! یک متر هم تصرف نشد.
توپخانه خودی اشتباها خودمان را می‌زد، صدها غواص زنده‌به‌گور شدند و هزاران مجروح طعمه آب یا کوسه.» دهباشی در ادامه نوشت: «دشمن ضدحمله خود به عملیات کربلای۴ (۵دی۱۳۶۵) را نامیده بود: «حصاد الاکبر» یعنی «بزرگ‌ترین درو!» یعنی آنچنان‌که خوشه‌های گندم را در دشت درو می‌کنند، رزمندگان ایرانی را از بیخ و بن درو کردیم! حالا سردار به آن فاجعه می‌گوید «فریب دشمن!» با خواندنش خون در رگِ آدم خشک می‌شود!»
مصطفی تاجزاده، از فعالان سیاسی هم نوشت: «کسی که گفت درصورت حمله به ایران، هزاران سرباز آمریکایی را اسیر می‌کنیم و برای هر کدام، چند میلیارد دلار از آمریکا می‌گیریم، اخیرا ادعا کرد برای فریب دشمن چند هزار شهید و مجروح در عملیات کربلای۴ دادیم. رزمندگان بی‌ادعا و از جان‌گذشته با چنین فرماندهی، ایران را حفظ و صدام را ناکام کردند.»
محمدعلی اسفنانی، از غواصان بازمانده عملیات کربلای ۴ در گفت‌وگو با «اعتمادآنلاین» در واکنش به ادعای محسن رضایی می‌گوید: «عملیات فریب» بودن کربلای۴ مطلقا صحت ندارد. عملیات کربلای ۴ کاملا حساب شده بود اما لو رفته بود. دشمن با آمادگی کامل همه مسیرهایی را که ممکن بود بتوانیم نفوذ کنیم، بسته بود. وی می‌گوید: «معمولا در عملیات‌های ایذایی یا عملیات‌های فریب عده محدودی درگیر می‌شوند تا دشمن را مشغول کنند و پس از آن عملیات اصلی در جای دیگری انجام می‌شود.»
- عذرخواهی به نقل از امام
از دیگر واکنش‌های جالب توجه نسبت به ادعای فرمانده اسبق سپاه، واکنش محسن اسماعیلی، عضو شورای نگهبان بود. وی با انتشار عکسی از غواصان عملیات کربلای ۴ در صفحه خود نوشت: امام خمینی(ره) : «من در اینجا از مادران، پدران، خواهران، برادران، همسران و فرزندان شهدا و جانبازان به‌خاطر تحلیل‌های غلط این روزها رسما معذرت می‌خواهم و از خداوند می‌خواهم مرا در کنار شهدای جنگ تحمیلی بپذیرد...»
- دفاع ضعیف
در میان واکنش‌ها به نوشته محسن رضایی درباره فریب‌بودن عملیات کربلای ۴، اظهارات سردار بهمن کارگر، رئیس بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع‌مقدس جالب است که واکنش‌ها به ادعای رضایی را سوء برداشت می‌داند و معتقد است رضایی چنین اعتقادی ندارد. او در گفت‌وگو با خبرنگار حماسه و جهاد دفاع پرس، در پاسخ به اینکه نظر شما درباره اینکه گفته می‌شود عملیات کربلای۴ عملیات فریب بوده است، چیست؟ گفت: «بله، ما عملیات لو رفته کربلای۴ را به یک عملیات فریب برای ارتش عراق تبدیل کردیم و ۱۰ روز بعد در همان نقطه درحالی‌که نیروهای رژیم بعثی به مرخصی رفته بودند، عملیات کربلای ۵ را با موفقیت انجام دادیم.»
- روایت‌هایی از کربلای ۴
اما روایت محسن رضایی، فرمانده وقت سپاه از عملیات کربلای ۴، متفاوت از آن چیزی است که مورخان و راویان جنگ می‌گویند. حتی روایت‌های قبلی رضایی با ادعای اخیرش درباره کربلای ۴ متفاوت است. محسن رضایی در فصل ششم کتاب جنگ به روایت فرمانده توضیحاتی درباره این غافلگیری ارائه داده است: «تا یک هفته قبل از عملیات براساس ارزیابی فرماندهان، غافلگیری در حدود ۸۰ درصد بود، اما از یک هفته به عملیات هر چه به شب عملیات نزدیک می‌شدیم، این رقم کاهش می‌یافت تا حدی که شب عملیات به حدود ۵۰ درصد رسیده بود.»
او همچنین تأکید می‌کند که فرماندهان لشکرهای عمل‌کننده را از این موضوع مطلع نکرده، زیرا اعتقاد داشته فرماندهان باید بدون هیچ تزلزلی می‌جنگیدند. نکته حائز اهمیت درباره عملیات کربلای ۴ این است که محسن رضایی با وجود احتمال ۵۰ درصدی عملیات باز هم حاضر شده عملیات را ادامه دهد درحالی‌که مصلحت نظامی حکم می‌کرد این عملیات با این میزان از احتمال لو رفتن متوقف شود. اسماعیل کوثری، فرمانده اسبق لشکر ۲۷ محمد رسول‌الله(ص)، در مصاحبه با فارس در دی ماه۹۲ گفته است:
«از تهران با آقای هاشمی تماس گرفتند و ایشان را برای نمازجمعه دعوت کردند اما چون در روزهای قبل، ما در عملیات کربلای۴ موفق نبودیم، آقای هاشمی قبول نکرد و گفت کجا بیایم. به مردم چه بگویم؟ بگویم موفق نشدیم؟ من نمی‌آیم.» محمد سلگی در کتاب «آب هرگز نمی‌میرد»، در روایتی درباره کربلای ۴می‌نویسد: «یک اشکال اساسی ما را تهدید می‌کرد و آن عدم‌رعایت اصول امنیتی و اطلاع دشمن از حضور قریب به ۱۰۰هزار نیروی ایرانی در عقبه این منطقه بود و همین مسئله موجی از نگرانی را در سپاه ایجاد کرده بود.»
محمد سلگی دلیل این نگرانی را اقدام عراق به بمباران اردوگاه غواصانی که قرار بود عملیات را شروع کنند یا استقرار سنگرهای متعدد تیربار و حتی پدافند ضدهوایی در حاشیه اروندرود که قرار بود محل شروع عملیات ایران باشد می‌داند. محمد درودیان، راوی جنگ تحمیلی هم در یادداشتی در سال ۹۳در همین باره نوشته است: «سردار رضایی فرمانده پیشین کل سپاه در واکنش اولیه به نتایج پیشروی نیروها، بسیار آرام گفت: عملیات از رده به‌کلی‌سری لو رفته است. غیر از من که در کنار ایشان نشسته بودم و گزارش‌ها را ضبط و ثبت می‌کردم، افراد حاضر متوجه این واکنش نشدند. در همان زمان، این موضوع را در گزارش‌ها نوشتم.» حسین علایی، فرمانده اسبق نیروی دریایی سپاه هم در کتاب «روند جنگ ایران و عراق» نوشته است: «با آغاز عملیات مشخص شد که ارتش عراق در آمادگی کامل به سر می‌برد و عبور سریع از اروند امکان ندارد. البته از ۲ هفته پیش از آغاز کربلای ٤ نیروهای قرارگاه خاتم‌الانبیا (مرکز عملیات سپاه پاسداران) که در محلی به‌نام فاطمیه مستقر بود، احساس کرده بودند که دشمن تا حدی از این عملیات با خبر است.» احمد سوداگر، رئیس اسبق پژوهشگاه علوم و معارف دفاع‌مقدس هم سال ۸۵در مصاحبه با پایگاه اطلاع‌رسانی بازتاب گفته بود: «هنگام کربلای ٥، کالکی را از یکی از سنگرهای دشمن در جزیره بوارین پیدا کردم و نشان فرمانده سپاه دادم و گفتم این کالک نقشه عملیات خودمان در کربلای ٤ است که به زبان عربی نوشته شده است... در آن کالک نام همه لشکرها و یگان‌های عمل‌کننده سپاه در کربلای ٤ نوشته شده بود.»
والاحوال ولاقوه الا بالله
یک فرزند شهید چهل ساله