آمریکا روز ۱۸ اردیبهشت ۹۷ بصورت یکجانبه از برجام خارج شد و در دو مقطع به تاریخ‌های «۴ مرداد ۹۷» و «۱۳ آبان ۹۷» تحریم‌هایی را که به موجب برجام تعلیق یا منهدم شده بودند را علیه مردم ایران تجدید کرد.
این اقدام آمریکا به عنوان یکی از طرف‌های برجام، نقض آشکار این توافقنامه بین‌المللی بود و ایران نیز متعاقبا حق داشت از برجام خارج شود؛ اما با تصمیم اتخاذ شده در تهران مبتنی بر تعهد اروپا برای جبران خروج آمریکا، ایران بصورت مشروط در برجام ماند.
مهلت اروپایی‌ها برای ارائه سازوکار‌هایی که خلاء خروج آمریکا از برجام را بپوشاند و زمینه انتفاع ایران از این توافقنامه را فراهم آورد، ۱۳ آبان ۹۷ به اتمام رسید و خبر اقدام ملموسی از بروکسل (مقر اتحادیه اروپا) نرسید.
اروپایی‌ها تاکنون نتوانسته‌اند به تعهدات برجامی خود عمل کنند
بر همین مبنا، ظریف روز شنبه ۱۹ آبان گفت: این یک واقعیت است که اروپایی‌ها تاکنون نتوانسته‌اند به تعهدات برجامی خود عمل کنند.
سید عباس عراقچی، معاون سیاسی ظریف نیز روز پنجشنبه ۲۴ آبان در جریان سفر به ایتالیا، گفت: تاکنون اقدامات اتحادیه اروپا برای حفظ برجام به راه‌حل‌های عملیاتی منجر نشده است.
از فروپاشی برجام نباید تعجب کرد
به هر ترتیب، از برآیند اتفاقات چنین برمی‌آید که نباید از شنیدن فروپاشی برجام متعجب شد؛ با تحقق این امر، چرخ‌های صنعت هسته‌ای کشورمان مجددا به مانند قبل به جریان خواهد افتاد و دیگر ایران تعهدی برای تحدید فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای خود نخواهد داشت.
بازگشت ایران به شرایط قبل از برجام، چه میزان قابل دسترس و سهولت است؟
علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی، هفته گذشته در جریان سفر به بروکسل و وین جهت شرکت در «سومین سمینار عالی‌رتبه همکاری‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران و اتحادیه اروپا» و همچنین «کنفرانس وزرای علوم و فناوری آژانس بین‌المللی انرژی اتمی»، مصاحبه‌ای انجام داد.
خیلی راحت به شرایط قبل از برجام برمی‌گردیم
شاه‌بیت سخنان رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان در این مصاحبه این بود که «ایران به لحاظ فنی خیلی راحت می‌تواند به شرایط قبل از برجام برگردد و حتی به شرایط خیلی بالاتری از لحاظ هسته‌ای دست یابد».
این سخنان، پیش‌تر نیز از سوی صالحی بیان شده بود و محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان هم، اظهاراتی مشابه را به زبان جاری کرده بود.
اما مقصودِ صالحی از توانایی ایران برای بازگشت به شرایط قبل از برجام و حتی رسیدن به حد مطلوب‌تر از لحاظ هسته‌ای نسبت به پیش از برجام، چیست و چه مصداق‌هایی را دربرمی‌گیرد؟
برای پاسخ به این پرسش ابتدا نگاهی خواهیم داشت به بخشی از تعهدات هسته‌ای ایران وفق برجام:
ایران در گام نخست، ۱۱ تن اورانیوم غنی شده خود را در ازای دریافت ۱۹۷ تن کیک زرد، واگذار کرد.
ایران فقط با ۵۰۶۰ ماشین سانتریفیوژ، آن هم از نوع IR-۱ در تاسیسات نطنز، اقدام به غنی‌سازی سطح پایین خواهد کرد.
ایران به مدت ۱۵ سال، سطح غنی‌سازی خود را در حد ۳.۶۷ درصد حفظ خواهد کرد.
ایران به مدت ۱۵ سال، ذخیره اورانیوم غنی شده خود را از سقف ۳۰۰ کیلوگرم بیشتر نمی‌کند.
ایران به مدت ۱۵ سال، ذخایر آب سنگین خود را از ۱۳۰ متریک تُن (معادل ۱۴۳/۳ تُن) بیشتر نخواهد کرد.
ایران به مدت ۱۵ سال، تمام تست‌های خود با اورانیوم بر روی ماشین‌های سانتریفیوژ را فقط در تاسیسات نطنز، انجام خواهد داد.
ایران به مدت ۱۵ سال، در تاسیسات فردو، غنی‌سازی اورانیوم و تحقیق و توسعه مربوط به غنی‌سازی اورانیوم نخواهد داشت.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به عنوان مرجع راستی‌آزمایی فعالیت‌های هسته‌ای یران، از زمان عملیاتی شدن برجام در ۲۷ دی ۱۳۹۴ تاکنون، طی ۱۳ گزارش، پایبندی کامل ایران به تعهدات برجامی فوق‌الذکر را اعلام کرده است.
سالن مونتاژ سانتریفیوژ‌ها در نطنز برای ایجاد ظرفیت غنی‌سازی یک میلیون سو
اما برای آگاهی از توانایی ایران جهت بازگشت به شرایط قبل از برجام، کافی است به بهره‌برداری سالن مونتاژ سانتریفیوژ‌ها در نطنز برای ایجاد ظرفیت غنی‌سازی یک میلیون سو، اشاره کنیم؛ اتفاقی که در خردادماه سال جاری پس از فرمایشات مقام معظم رهبری در سالگرد رحلت حضرت امام (ره)، رخ داد و بنا به گفته صالحی اگر برای ایجاد و بهره‌برداری از آن، روال عادی طی می‌شد، در حدود ۸ سال زمان می‌برد.
رئیس سازمان انرژی اتمی در همان مقطع خردادماه سال جاری، در مصاحبه‌ای تاکید کرد که «قابلیت سالن مونتاژ سانتریفیوژ‌ها در نطنز به قدری بالاست که در صورت فروریختن برجام، در زمان کوتاهی، به ۱۹۰ هزار سو ظرفیت غنی‌سازی می‌رسیم».
ظرفیت تولید ۳۰ ماشین پیشرفته در نطنز
بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی نیز در بیستم مرداد سال جاری در گفت‌گو با خبرنگار گروه سیاسی خبرگزاری میزان، پیرامون مرکز مونتاژ سانتریفیوژ در سایت نطنز، گفت: سالن مونتاژ سانتریفیوژ در سایت نطنز که ظرفیت تولید ۳۰ ماشین پیشرفته از نوع مختلف از جمله «آی آر ۶ و ۸» را دارد، به مرحله بهره‌برداری کامل رسیده است. البته هنوز از ظرفیت تولیدی این سالن استفاده نمی‌شود و فقط در حد نیاز برای تحقیقات، از آن مرکز، استفاده می‌شود. به طور کلی باید بر روی این موضوع تاکید کنم که ظرفیت تولیدی ما در بخش هسته‌ای بسیار بالا و مطلوب است و اگر این ظرفیت بالای تولیدی را در کنار ظرفیت‌های حقوقی و سیاسی بگذاریم متوجه می‌شویم که در وضعیت بسیار مطلوبی قرار داریم؛ چرا که از یکطرف قطعنامه شورای امنیت وجود دارد که هم بر حق غنی سازی ما صحه گذاشته و هم بر رفع محدودیت‌های هسته‌ای ما در تاریخ‌های معین تاکید کرده و از سویی دیگر نیز این توانمندی‌های بالقوه و بالفعل در زمینه فناوری هسته‌ای وجود داشته و با ادامه کار تحقیق و توسعه در حال گسترش نیز است. موقعیت هسته‌ای ما چه از بُعد تولیدی و چه از بُعد حقوقی و سیاسی بگونه‌ای است که بسیاری از کشور‌ها از جمله عربستان سعودی حاضرند برای رسیدن به جایگاه فعلی ما صد‌ها میلیارد دلار هزینه کنند.
اما همانطور که در بخش تعهدات برجامی ایران اشاره شد، ایران باید به مدت ۱۵ سال، سطح غنی‌سازی خود را در حد ۳.۶۷ درصد حفظ کند؛ حال سوالی که مطرح است این است که آیا در صورت لغو برجام، ایران می‌تواند سطح غنی سازی خود را بالا ببرد؟ سوال دیگر آن است که این افزایش سطح تا چه حدی خواهد بود و چه مدت زمان می‌برد؟
توانمندی ایران در آغاز غنی‌سازی ۲۰ درصدی ظرف پنج روز
علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی، ۳۱ مرداد ۹۶ اعلام کرد: «اگر اراده کنیم در فردو حداکثر تا پنج روز می‌توانیم غنی سازی ۲۰ درصدی را آغاز کنیم و این خیلی معنی دارد. این اقدام از نظر فنی و حرفه‌ای پیام‌های گوناگون دارد و طرف مقابل پیام آن را می‌فهمد».
صالحی چند روز پیش نیز گفت: «وقتی شما می‌توانید اصل غنی‌سازی را تا ۳.۶۷ انجام دهید، از نظر فنی همان را می‌توانید با تغییرات کوچک و سریعی افزایش دهید و به ۵ درصد و ۲۰ درصد و هر مقداری که می‌خواهید بالا ببرید».
توانایی ایران در آغاز سریع غنی‌سازی در فردو
اما یکی دیگر از تعهدات برجامی ما، عدم غنی‌سازی اورانیوم و تحقیق و توسعه مربوط به غنی‌سازی اورانیوم در سایت فردو به مدت ۱۵ سال است. حال سوالی که مطرح می‌باشد، این است که در صورت فروپاشی احتمالی برجام، وضعیت تاسیسات فردو چگونه خواهد بود؟
کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی، بیستم خرداد سال جاری در جمع خبرنگاران، گفت: سایت فردو تا زمانی که در برجام حضور داریم به شکل فعلی می‌ماند، اما در صورت خروج ایران از برجام آن هم تغییر می‌کند و غنی‌سازی در فردو آغاز خواهد شد.
به هر میزان که اورانیوم غنی‌سازی کنیم می‌توانیم ذخیره کنیم
یکی دیگر از تعهدات برجامی ما آن است که به مدت ۱۵ سال، ذخیره اورانیوم غنی‌شده خود را از سقف ۳۰۰ کیلوگرم بیشتر نکنیم؛ در همین رابطه رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان گفته است که «در صورت لغو برجام به هر میزان که اورانیوم در هر سطحی غنی‌سازی کنیم این قابلیت را داریم که به ذخیره سازی آن‌ها بپردازیم».
موارد مطرح شده در بالا، نشان می‌دهد، سازمان انرژی اتمی کشورمان، در صورت فروپاشی احتمالی برجام، برای بازگشت به دوران قبل از برجام، از ظرفیت‌ها و آمادگی مطلوبی برخوردار است و در این زمینه جای نگرانی وجود ندارد؛ البته دست ایران در واکنش به نقض برجام از سوی طرف مقابل برای اقدامات دیگری نظیر تعلیق اجرای پروتکل الحاقی و خروج از «ان پی تی» هم باز است.
