پرشدن فضای مجازی از محتوای برگزاری «هالووین» در ایران طی چند روز گذشته نمونه‌ای از این رویداد است؛ یک کدو تنبل نارنجی بزرگ، چند عدد شمع، چند کیک و کلوچه کوچک با شکل کدوهای ترسناک، ارواح خندان و برگ‌های پاییزی با چهره‌هایی که با لباس‌ها، ماسک‌ها و گریم‌هایی به هیبت مردگان یا شخصیت‌های فیلم‌های ترسناک در آمده‌اند، بخشی از تصاویری است که چند روز گذشته بسیار در دنیای مجازی و صفحات مختلف ایرانیان همچون اینستاگرام دیده شده است.
به گزارش ایرنا، هالووین یکی از جشن‌های غربی است که 31 اکتبر مصادف با 9 آبان‌ماه برگزار می‌شود. این جشن ریشه سلتیک دارد و از حدود دو هزار سال پیش رواج داشته و از کشور‌های شمال غرب اروپا به دیگر کشور‌ها نفوذ یافته است. بعد‌ها با ظهور مسیحیت این مراسم با آیین‌های دین مسیحیت و روز قدیسان آمیخته شده است و آداب و رسوم مختلفی به آن افزوده شد و بعد در قالب مراسم آیینی مسیحیت و جشن برداشت محصول با آیین‌هایی ویژه در کشور‌های اروپایی برگزار شد و با مهاجرت اروپاییان به دیگر قاره‌ها نیز نفوذ یافت.
بنا بر اندیشه‌های پیش از مسیح، این روز، روز بازگشت مردگان است و مرز جهان زندگان و مردگان از میان می‌رود و پوشیدن لباس‌های ترسناکی که یادآور مرده‌ها است، نمادی از بازگشت ارواح به دنیا به‌شمار می‌رود.
برخی ایرانیان در چند سال اخیر این مراسم را در صورت ظاهری آن برگزار می‌کنند تا آنجا که در برخی کلان‌شهر‌ها دایره نفوذ این جشن به برخی مهدکودک‌های لوکس نیز کشیده شده است.
در آستانه این روز، برخی آرایشگاه‌ها، بطور عمده در مناطق شمال شهر، خدمات ویژه‌ای ارائه می‌کنند. از طراحی ناخن با نقوش مربوط به هالووین تا گریم چهره و سایر آرایش‌های مرسوم غربی؛ همچنین با سرزدن به چند شیرینی فروشی معروف در شیراز مجموعه کاملی از انواع کیک‌ها، کلوچه‌ها و کیک‌های کوچک با طرح‌های مختلف کدو حلوایی و ارواح و عنکبوت ویترین‌ها را پر کرده و از چند روز قبل نیز سفارش‌ها برای این جشن پذیرفته شده است.
اینها همه، نشان می‌دهد آهسته آهسته این مراسم در میان برخی خانواده‌ها و جوانان کشور رواج یافته است و کم‌کم به آیینی بدل شده که با گسترش و رواج شبکه‌های اجتماعی خود را به گونه‌ای نامحسوس تبلیغ می‌کند و هر سال به تعداد طرفداران آن افزوده می‌شود.
طی چند روز گذشته با نگاهی به برخی پست‌های به اصطلاح «اینفلوئنسر‌های» فضای مجازی، یعنی افراد تاثیر گذار در این شبکه ها که دنبال‌کنندگان بسیاری در صفحات خود دارند، بحث و گفت و گوهایی میان موافقان و مخالفان برگزاری این‌گونه مراسم در گرفته بود.
یکی از این افراد، با قرار دادن چند پست شامل عکس‌ها و فیلم‌هایی از برپایی این مراسم نوشته بود: 'خیلی‌ها غُر زده بودند که ما ایرانی هستیم و هالووین به ما ربطی ندارد. من به شخصه موافق هرگونه عید یا جشنی هستم و برایم فرقی نمی‌کند این جشن مربوط به کدام دین و ملتی باشد و با آنکه هالووین و کریسمس جشن ایرانی‌ها نیست هر سال این روز‌ها را جشن می‌گیرم.'
برخی کاربران در پاسخ به این مطلب، با این نظر موافق بودند و بسیاری دیگر نیز آن را نمادی از غرب‌گرایی، بی‌فرهنگی، تظاهر به ثروتمندی و زندگی لوکس و نمایشی برای جداکردن خود از عموم مردم می دانستند و درمقابل، از جشنها و مراسم‌های فراموش شده ایرانی یاد می‌کردند که امروز در کمتر جایی برگزار می‌شود.
**نشاط عمومی برای جامعه
کارشناس ارشد جامعه‌شناسی درخصوص رواج این‌گونه مراسم‌ها در ایران به ایرنا گفت: طی یک دهه گذشته به واسطه نفوذ گسترده شبکه‌های مجازی در زندگی مردم و تبدیل جهان به دهکده‌ای کوچک، مردم با آداب و رسوم کشور‌های مختلف آشنا شدند.
علی عمران‌زاده افزود: این اتفاق از سویی باعث پیوند اقوام، قومیت‌ها و نژاد‌های مختلف می‌شود و بر میزان پذیرش دیدگاه‌ها و آیین‌های مختلف در جامعه می‌افزاید و از سوی دیگر، موجب نفوذ گسترده در فرهنگ‌های مختلف می‌شود که در درجه اول می‌تواند به صورت آمیختگی فرهنگی خود را نشاند دهد؛ یعنی با آیین‌های مشابه آن فرهنگ بیامیزد و رسوم تازه‌ای به آن بیفزاید و در درجه دوم ممکن است باعث نفوذ در فرهنگ شود که از این دومی باید به مثابه زنگ خطر یاد کرد.
این جامعه‌شناس با بیان اینکه تبدیل این گونه رسم و رسوم‌ها به فرهنگ غالب مردم مدت بسیاری زمان می‌برد، ادامه داد: ممکن است برخی از این رفتار‌ها به‌صورت مقطعی رخ دهد و همچون موجی، روزی بیاید و روز دیگری جای خود را به مد دیگری دهد.
وی با بیان اینکه محوریت شبکه‌های اجتماعی در زندگی امروزی برای برخی افراد باعث جذب سرمایه‌های اقتصادی و اجتماعی می‌شود، ادامه داد: نشان دادن زندگی مجلل و متفاوت با عموم مردم، برای بعضی افراد نوعی تفاخر به‌شمار می‌رود و تمایز از عموم مردم به‌مثابه عنصری برتری‌دهنده محسوب می‌شود که به آن‌ها اعتماد به نفس کاذب می‌بخشد.
عمران‌زاده همچنین به نیاز جامعه به نشاط و شادی و نیز ضرورت برگزاری مراسم عمومی اشاره کرد و بیان داشت: همه افراد به ویژه جوانان و نوجوانان به حضور در اجتماع برای بروز شادی و کسب نشاط اجتماعی حاصل از گردهم‌آیی‌ها نیاز دارند، چنانچه روح امید و شادی در جامعه‌ای کمرنگ شود این نیاز در سطحی خصوصی‌تر و با تمسک به هر نوع آیین و مراسمی فارغ از ریشه آن و چرایی شکل‌گیری آن، رفع می‌شود.
او بر اهمیت برگزاری جشنها و مراسم همگانی و تعلق یافتن محیط‌های عمومی برای همه گروه‌های جامعه اعم از زن و مرد، کودک و بزرگسال برای تخلیه هیجانات تاکید کرد و همچنین زنده‌کردن آیین‌های محلی و بومی فراموش‌شده را از راهکار‌های جلوگیری از غالب شدن آیین‌های بیگانه خواند.
** ناآگاهی زمینه‌ساز ورود فرهنگ بیگانه
مترجم و پژوهشگر تاریخ نیز در گفت و‌گو با ایرنا عنوان کرد: یکی از دلایلی که جامعه از آیین‌های خود فاصله گرفته است، بی‌اطلاعی است. بی‌توجهی به مطالعه و ناآگاهی از گذشته خود باعث شده درصورتی که از فرهنگ غنی صحبت کنیم، به حرف اکتفا کرده باشیم.
سینا کمال‌آبادی با بیان اینکه بیشتر ما فقط عِرق ملی داریم اما دانش درست و کافی نداریم، بیان داشت: این موضوع باعث شده است که نتوانیم آیین‌ها و رسوم خود را به خوبی احیا کنیم یا زنده نگه داریم و این مساله نقطه ضعف ما در برابر رواج برخی جشن‌های غربی است.
وی در پاسخ به این پرسش که چرا جامعه به برگزاری جشن‌های غربی گرایش پیدا کرده است، گفت: یکی از دلایل این موضوع رواج فرهنگ مادی غرب در جامعه است. بسیاری از تکنولوژی‌ها از کشور‌های غربی وارد می‌شود و با ورود آن خواه‌ناخواه با خود فرهنگ خود را نیز به همراه می‌آورد.
این پژوهشگر تاریخ افزود: البته این فرهنگ به صورت صد درصدی به ما تحمیل نمی‌شود؛ اما اینکه به واسطه تفوق مادیت معرفی می‌شود، در دنباله‌روی چشم‌بسته از آن، موثر است.
او یکی دیگر از دلایل جذب شدن به فرهنگ و رسوم غربی را گرایش جهانی برای برگزاری برخی جشنها عنوان کرد و توضیح داد: طبیعی است که ما به عنوان مردمی از جهان قرن بیست‌و‌یکم به جشنها و مراسم‌های جهانی علاقه‌مند شویم که در تمام دنیا برگزار می‌شود و این موضوع از منظری نمی‌تواند چندان نامطلوب باشد؛ اما آنچه در این میان اهمیت دارد این است که در کنار آن پذیرش، آیین‌ها و فرهنگ خود را نیز زنده نگاه داریم.
کمال‌آبادی افزود: در بسیاری از کشور‌های شرقی شاهد هستیم که گرایش به آیین‌ها و جشن‌های غربی رواج دارد؛ اما آن‌ها فرهنگ خود را نیز فراموش نکرده‌اند.
این محقق حوزه تاریخ تاکیدکرد: گرایش ما به غرب باید تعدیل شود؛ چرا که در عصر حاضر نمی‌توان جلوی برگزاری برخی جشنها و آیین‌ها را گرفت؛ زیرا به هر روی علاقه‌مندی و توجه به آن‌ها به‌وجود آمده؛ اما آنچه اهمیت دارد آگاهی یافتن از فرهنگ ایرانی و اسلامی و زنده نگاه داشتن آیین‌ها و جشن‌های خود در کنار برخی مراسم جهانی است؛ افزون بر این باید کاری کنیم که آیین خودمان بر نمونه‌های خارجی برتری یابد.
وی در ادامه به برگزاری جشن‌های کوچک و بزرگ در فرهنگ ایرانی اشاره کرد و دلایل برخی از آن‌ها را پیشینه اسطوره‌ای یا دلایل گاهشماری خواند و گفت: ایرانیان جشن‌های مختلف را به صورت فصلی و ماهانه و به مناسبت‌های مختلف برگزار می‌کرده‌اند و همچنان برخی از آن‌ها به صورت محدود در بعضی مناطق و روستاها برگزار می‌شود یا مورد احترام است.
کمال‌آبادی بیان داشت: از میان این جشنها مراسم نوروز، چهارشنبه‌سوری و جشن شب یلدا از آیین‌های مهم ایرانی هستند که پیش از اسلام نیز رواج داشته‌اند و ریشه‌دار و تاریخی‌اند؛ همچنین جشن‌هایی همچون مهرگان یا سده، امروز در برخی مناطق توسط زرتشتیان برگزار می‌شود؛ هرچند به تازگی برخی افراد که نگاهی به فرهنگ کهن دارند نیز روی خوشی به این مراسم نشان داده‌اند.
** جشنها و آیین‌های ایرانی قابلیت رقابت با نمونه‌های غربی را دارد
او برای مثال از جشن تیرگان که به نوعی جشن طلب باران و باران‌آوری و بزرگداشت آب بوده است، یاد کرد و افزود: اگر بخواهیم آیین‌های ایرانی را با نمونه‌های غربی مقایسه کنیم درمی‌یابیم که برخی جشن‌های ما قابلیت رقابت با آن ها را دارد. این آداب و رسوم زیبایی و کشش بسیاری برای مخاطب دارد.
این مترجم و پژوهشگر تاریخ درخصوص چرایی مغفول ماندن مراسم ملی عنوان کرد: بی اطلاعی و فاصله گرفتن از فرهنگ غنی ایرانی اسلامی دلیل اصلی فراموشی این آیین‌ها است و دلایل فاصله‌گیری از آن باید توسط متخصصان انسان‌شناس و فعالان حوزه تاریخ فرهنگ آسیب‌شناسی شود.
وی با بیان اینکه مطالعات دانشگاهی برای احیای مراسم اصیل آیینی و ملی ضروری است، گفت: نتایج این مطالعات باید با زبان ساده در اختیار مردم قرار گیرد و از آنان برای شرکت در این مراسم‌ها دعوت شود. اینکه صرفا گروه‌های کوچک مردمی بخواهند این گونه مراسم را برگزار کنند کافی نیست، بلکه تبلیغ و معرفی و آگاهی‌بخشی نیز باید صورت گیرد.
** برخی از جشن‌های غربی صورت دست‌دوم جشن‌های ایرانی است
مجتبی درودی فعال فرهنگی و باستان شناس نیز در این باره به ایرنا گفت: ناآگاهی از پیشینه فرهنگی علت اصلی گرایش نسل جدید به آیین‌های غیر ایرانی است.
وی افزود: ایرانیان در همه دوره‌های تاریخی جشنها و آیین‌های منحصر‌به‌فردی داشته‌اند؛ حتی هرودوت، تاریخ‌نگار یونانی اذعان می‌کند که جشن تولد از ایران به دیگر نقاط جهان رفته است؛ زیرا روز متولدشدن هر فرد برای ایرانیان واقعه‌ای مهم به‌شمار می‌رود.
او معتقد است بسیاری از جشن‌های غربی که به تازگی در ایران رواج یافته، ریشه ایرانی دارد و صورت دست‌دوم و تغییر‌یافته آن به نام دیگر فرهنگ‌ها در حال صدور به ایران است.
درودی برای نمونه به جشن عشاق اشاره کرد که ماهیتی ایرانی دارد ولی در سال‌های اخیر با عنوان 'ولنتاین' و در قالب روایتی مسیحی و غربی وارد ایران شده است.
این فعال فرهنگی تاکید کرد: ناآگاهی از پیشینه فرهنگی نیاکان موضوعی کتمان‌نشدنی است و ما باید با فرهنگ خود آشتی کنیم و گسستِ پدید‌آمده فعلی را با پناه‌بردن به منابع غنی ادبیات فارسی جبران کنیم.
وی با بیان اینکه فضای مجازی باعث شده مطالعه کاهش یابد، افزود: آیین‌های ایرانی در آثاری همچون شاهنامه فردوسی و گرشاسب‌نامه اسدی طوسی معرفی شده است و دکتر مهرداد بهار نیز آن‌ها را کاویده است؛ اما کاهش میزان مطالعه و دوری از منابع کهنی که ما را با فرهنگ خود آشنا می‌کند، معضل‌ساز شده است.
درودی ادامه داد: پژوهشگران باید این منابع را بازخوانی و متناسب با نیاز‌های روز تفسیر کنند و دستاورد‌های آن را به صورت روان و امروزی به جامعه انتقال دهند؛ چراکه این‌گونه آیین‌ها هیچ تقابلی با مسائل دینی ندارد و با وقار و سکون و به‌گونه‌ای محترمانه می‌توان آن‌ها را به جای آورد.
جشن‌های غیرایرانی در سبد خانوار ایرانی
پیوند مردم جهان با یکدیگر در کسری از ثانیه باعث تغییر ذائقه فرهنگی شده و درآمیختن آن با ناآگاهی، مادی‌گرایی وکاهش کتابخوانی، ورود عناصر بیگانه فرهنگی را تسهیل کرده است.
